چکیده: در محدوده ی شهرستان رودبار جنوب، وابسته به حوزه ی درون فرهنگی هلیل رود، تپه ها و مکان های باستانی بسیار زیادی متعلق به دوره های گوناگون فرهنگی از دوره های پیش از تاریخ تا دوره ی اسلامی، وجود دارد. یکی از این مکان ها، تپه ی باستانی موسوم به تمب خرگ واقع در روستای مختارآباد می باشد که در فاصله ی حدود 25 کیلومتری غرب شهر اسلام آباد، مرکز شهرستان رودبار جنوب، قرار دارد. مطالعه ی داده های سطحی این تپه با هدف اولیه ی بازسازی تاریخ استقرار آن، نیازمند روشی بود که تمامی بخش های مختلف تپه را در برگرفته و در عین کارآمدی، بر اصول آماری نیز مبتنی باشد. بدین منظور، پس از تهیه ی نقشه ی توپوگرافی تپه و شبکه بندی نقشه به مربع های 10متر×10متر، با روش نمونه برداری تصادفی ساده، 10% مربع-ها انتخاب شدند. برای نمونه گیری از مواد فرهنگی موجود در یکان های (مربع های) انتخاب شده، شیوه ی نمونه برداری روشمند به کاربسته شد که در آن تمامی مواد فرهنگی موجود در هر یکان جمع آوری می شوند. طی این شیوه شمار 51250 قطعه سفال فرادست آمد. برای مطالعه ی این شمار انبوه، از شیوه ی کدگزاری بهره گرفته شد که در عین کآرامدی و دقت از سرعت بالایی نیز برخوردار است و همزمان هزینه ی کم تری را نیز تحمیل می کند؛ در این شیوه سفال ها به صورت گروهی و بر بنیاد همانندی ها و ویژگی های مشترکشان توصیف و طبقه بندی می شوند. بر بنیاد مطالعه ی نمونه های سفالی به دست آمده و مقایسه ی گونه شناختی آن ها، می توان گفت که استقرار در تپه ی باستانی تمب خرگ، از اوایل سده ی هشتم پ.م. آغاز شده و تا سده-های میانی هجری ادامه یافته است؛ در ضمن وجود چند قطعه سفال خاکستری منقوش، قدمت استقرار در این تپه را به هزاره ی سوم پ.م. می رساند. واژگان کلیدی: شهرستان رودبار جنوب، تمب خرگ، بررسی روشمند باستان شناختی، سفال، کدگزاری، دوره ی تاریخی

محوطه¬ی تاریخی حوضدار واقع در 62 کیلومتری جنوب غربی شهرستان زابل، درگذشته در دلتای یکی از شاخه¬های پر آب "رود بیابان" معروف به شاخه رامرود، قرار داشته است. این منطقه در دوران اشکانی و ساسانی و همچنین از قرون میانه اسلامی تا اوایل دوره¬ی قاجار مسکونی بوده و درنهایت بر اثر تغییر مسیر رودخانه هیرمند متروک گردیده است. مهم ترین آثار و شواهد باستان شناسی برجای مانده در منطقه حوضدار بقایای شهری متشکل از بناهای کوچک و بزرگی می¬باشد که با توجه به شواهد امر متعلق به دوران متأخر اسلامی می¬باشد و شامل انواع بناها ازجمله ارگ، آسباد، منازل مسکونی، مقابر و ... می¬شود که از تراکم و تنوع قابل توجه¬ای برخوردار است. با توجه به جایگاه ارزشمند این منطقه در تاریخ و باستان شناسی سیستان، متأسفانه تاکنون پژوهشی مستقل و جامع در مورد معماری و باستان شناسی این منطقه صورت نگرفته است. لذا بررسی باستان شناختی حوضدار، یکی اولویت¬های باستان¬شناختی سیستان می¬باشد. در این پژوهش که براساس هدف از نوع تحقیقات بنیادی و از نظر ماهیت و روش از نوع تحقیقات تاریخی است، سعی بر آن بود که به بررسی ساختار شهری و معماری حوضدار پرداخته شود و نتایج حاصل از آن همراه شواهد تاریخی مورد مطالعه قرار گیرند و در نهایت نسبت به گاهنگاری نسبی آن براساس داده¬های سفالی اقدام گردد. طی پژوهش صورت گرفته بیش از بیست بنای تاریخی در منطقه حوضدار شناسایی و معرفی گردید که در فضایی به وسعت 5/2 کیلومترمربع با جهت ساختاری شمال غربی - جنوب شرقی گسترش یافته اند. هرچند نمونه سفال¬های سطحی موجود در این منطقه بازه¬ی زمانی از قرن شش هجری قمری تا اوایل دوران قاجار را شامل می شود؛ لیکن با توجه به شواهد معماری، اکثر ابنیه این منطقه متعلق به دوران صفویه می¬باشند. به عبارت دیگر بقایای فعلی این شهر تاریخی متعلق به دوران صفویه است که محل استقرار حاکمان محلی جهت اداره و نظارت بر منطقه بوده است که در اوایل دوران قاجار و با توجه به تغییر مسیر رودخانه عظیم هیرمند و خشک شدن شاخه رامرود، متروک گردیده است. واژگان کلیدی سیستان، شهر حوضدار، معماری سنتی، بررسی باستان شناختی، دوران متأخر اسلامی.