این پژوهش به شاعر گرانمایه اما ناشناخته ای می پردازد که علیرغم مقام سترگ و ارزنده اش در ادبیات به شهرت و محبوبیت دست نیافته است.

چکیده ناصرخسرو قبادیانی (394-481) شاعر، جهانگرد، متکلم و مبلغ فرقه اسماعیلیه، آثار متعددی به نثر و نظم از خود به جا گذاشته است. دیوان او از نظر مباحث کلامی، اجتماعی، تاریخی و ادبی قابل توجه و مطالعه است. در مجموع می توان دیوان این شاعر را یکی از آثار نشان دهنده فرهنگ توانای ایرانی ـ اسلامی در سده پنجم به شمار آورد. این دیوان به دلیل مسائلی همچون کهنگی زبان و نبود نسخه قابل اعتماد نزدیک به دوران زندگی شاعر، محل اختلاف فراوان از لحاظ معنی و ضبط درست ابیات است. این پژوهش به معرفی، بررسی، مقایسه و نقد شروح نوشته شده بر دیوان ناصرخسرو می پردازد. در این مسیر ابتدا ویژگی?های یک شرح به نسبت جامع ارائه شده، و بر اساس آن به بررسی شروح مورد بحث پرداخته می? شود. در این پایان نامه سعی شده تنها ابیاتی مورد بحث واقع شود که شارحان در آن اختلاف نظر داشته اند. شروحی که برای این پژوهش انتخاب شده بر اساس ترتیب الفبائی نام خانوادگی شارحین عبارتند از: ادیب پیشاوری، حلبی، درگاهی، دزفولیان، شعار، طاهری مبارکه، غلامرضایی، محقق، محمدی?ـ برزگر خالقی. نتیجه این که تا کنون شرح کامل و منسجمی بر دیوان ناصرخسرو نوشته نشده و گزیده های موجود نیز ضعف ها و اشکالاتی دارند. کلیدواژه?ها: ناصرخسرو قبادیانی، نقد، شرح، شارح، گزیده.

کتاب های علمی فارسی علاوه بر اهمّیتی که از منظر دانش کهن دارد، به سبب در بر گرفتن ویژگی های لغوی و زبانی زمان تألیف، و نیز احتمال وجود اشعار و اقوال ادیبان پیشین، اشاره به حوادث تاریخی یا زندگی دانشمندانی که شناخت اندکی از آنان داریم و همچنین تأثیری که در متون پس از خود دارد، در حوز? زبان و ادبیّات نیز متونی پر ارزش به شمار می آید. یکی از علومی که پیوندی ناگسستنی با ادبیّات دارد، علم نجوم است. حلّ بسیاری از دشواری های سخن گروهی از شاعران بزرگ زبان فارسی همچون: خاقانی، نظامی، انوری و... با دانستن احکام نجوم میسّر می شود. از سوی دیگر بسیاری از واژه های علمی فارسی که امروز فراموش شده است، در این متون یافت می شود که با شناسایی آن واژگان می توان آنها را در برابر واژه های علمی بیگانه در دانش های امروزی به کار برد. از جمله کتاب های مهمّ در علم نجوم کتاب کفایه التعلیم فی صناعه التنجیم تألیف ابوالمحامد غزنوی، منجّم، ریاضیدان، ادیب و فیلسوف بزرگ سد? ششم هجری است که در سال 542هـ. نوشته شده است. علی رغم اهمّیتی که این کتاب هم از لحاظ نثر فارسی و هم از نظر دانش نجوم کهن داشته، تاکنون کسی به تصحیح علمی آن دست نیازیده است. در این رساله کوشش می شود ضمن انجام تصحیحی علمی و به دست دادنِ نسخه ای پیراسته از این کتاب، از تاریخچ? نجوم و تقسیم بندی های آن، جایگاه نجوم در ایران و تمدّن اسلامی، زندگی و آثار ابوالمحامد غزنوی ـ که هیچ توصیف روشنی از آن در منابع وجود ندارد و با زندگی نام? دیگران درآمیخته است ـ ویژگی های سبک شناختی و ارزش های علمی و زبانی ـ ادبی کفایه التّعلیم فی صناعه التّنجیم سخن به میان آید.

چکیده موضوع این پژوهش رمانس در ادبیات فارسی ایران است.رمانس گونه ای از داستان های عامیانه است که شباهت های زیادی به داستان های حماسی دارد. می دانیم که پژوهش درادبیات عامیانه،امروزه اهمیت بیشتری یافته است ومعاصران ما،وزن وقدرادب عامیانه رابهتر درک کرده اند. البته اقبال وتوجه به ادبیات عامه بی مناسبت باروندهای تاریخی ومتحول شدن ساختار حکومت ها از ساختارسنتی خود به سوی جوامع مردم سالار امروزی نبوده است.رمانس در ادبیات اروپایی گونه ای از داستان نویسی بود که قریب به ده قرن برادبیات اروپا،سیطره داشت و گونه های متنوعی راتجربه کرد که به فراخورمطلب در این رساله اشاراتی به آن رفته است. اما در ایران با آن که بازهم حدودا ده قرن در ادبیات فارسی ایران تداوم یافته، چندان مورد اعتنا نبوده است؛شاید از آن رو که معمولا عمده آثار ادبی ایران از مسیردربارها رسمیت یافته وبه جامعه معرفی شده اند. رمانس در ایران تقریبا از قرن پنجم هجری _بر اساس آثاری که موجود است نه آنهایی که مفقود شده است- با ویس ورامین آغازمی گردد و تقریبا تا انتهای عهد قاجاربا داستان هایی چون امیر ارسلان رومی تداوم یافته است وداستان هایی را چه در قالب نثروچه در قالب نظم به گنجینه ذخایر ادب فارسی تقدیم داشته است. البته سهم نثر در رمانس بیشتر از نظم است. پژوهشگر،پس از ارائه تعریفی از رمانس برای تکمیل بحث،به تشریح مختصات آن روی آورده است. سپس رمانس را با حماسه سنجیده است. زیرا درمیان گونه های داستان، بیشترین شباهت را با حماسه دارد.حاصل این سنجش، آشکار شدن وجوه اشتراک وافتراق هردوی آنهاست. یکی دیگرازمطالب این رساله، بررسی سیر تاریخی رمانس وتوصیف مختصات سبکی آن ومعرفی گونه های آن است. همان گونه که رمانس اروپایی فرهنگ شوالیه گری وجوانمردی را رواج بخشید،تا جایی که ادبیات این دوره را ادبیات شوالیه ای نامیده اند، رمانس ایرانی هم فرهنگ جوانمردی و عیاری را در ایران رونق داده است که این مبحث به دلیل اهمیت در فصلی خاص در این پژوهش مطرح شده است. یکی از مهمترین مختصات رمانس چه در نوع اروپایی و چه در نوع ایرانی آن،عشق است. باز هم به دلیل اهمیت موضوع،در فصلی جداگانه بررسی شده و به تفاوت های عشق در میان ملل مشرق زمین و در فرهنگ اسلامی باعشق در فرهنگ اروپایی اشاره رفته است. یکی دیگر از موضوعات مرتبط با مبحث،اشاره به رواج و رکود رمانس در ادبیات است. در اروپا دن کیشوت نقطهء پایان رمانس و آغاز رمان محسوب می گردد ولی در ایران تا دورهء مشروطه رمانس نویسی رواج داشته و سپس با عبور از رمان تاریخی جای خود را به رمان داده است. شایدنخستین باری باشد که رمانس در قالب تحقیقی مستقل و گسترده مورد پژوهش واقع شده باشد. از نتایج این پژوهش می توان به این موارد اشاره کرد: - این ایده که «رمانس » به عنوان یک گونهء داستانی مهم باید مورد مطالعه و تحقیق و ارزشهای اجتماعی و فرهنگی آن به خصوص مد نظر محققان قرار گیرد،تقویت شده است. - رمانس در ایران با فرهنگ عیاری که بی ارتباط با آموزه های دینی واخلاقی هم نیست،پیوند لا ینفکی خورده است. - دلایل رواج رمانس و رکود آن در ادب فارسی ایران وچگونگی پیوند این مسأله با دربارها تا حدودی روشن می شود. - سبک نثر عامیانه به صورت چشمگیر تر و برجسته تر عرضه می گردد تا کلا" ادبیات عوام و به ویژه نثر عامیانه بتواند جایی د ر مطالعات سبک شناسانه بیابد. کلید واژه ها: انواع ادبی – ادبیات عامه پسند – ادبیات داستانی – رمانس – حماسه – رمان- عیاری.