یکی از موتیف هایی که از دیرباز تاکنون در شعر شاعران ، آثار نویسندگان و هنرمندان رایج بوده است، حسرت نسبت به دوران گذشته ، بازگشت به دوران کودکی، غم غربت، بازگشت به اصل خویش، در آرزوی رسیدن به چیزی و ... است که امروزه از آن با عنوان نوستالژی یاد می کنند. نوستالژی یک اصطلاح روان شناسی و رفتاری است که ریشه در ناخودآگاه فردی و جمعی انسان ها دارد. اوضاع و احوال سیاسی اجتماعی و به طورکلی وضع زندگی و مسائل و مشکلات روحی، روانی در ایجاد این حس بسیار موثرند. این حس نوستالژی، تقریباً در تمام آثار هنرمندان و شاعران کلاسیک و معاصر به نوعی بازتاب داشته است . از جمله شاعران معاصری که این بن مایه در آثار آنها انعکاس یافته است. می توان به سهراب سپهری و فروغ فرخزاد، اشاره کرد.در این پژوهش نوستالژی شعر سهراب سپهری و فروغ فرخزاد مورد بررسی قرار گرفته است و آنها به عنوان شاعرانی نوستالژیک معرفی شده اند. نوستالژی در شعر فروغ فرخزاد بیشتر از نوع فردی و گذشته گراست و در شعر سهراب سپهری بیشتر به صورت فردی – اجتماعی نمود پیدا کرده است.

از دیدگاه جامعه شناسی، ادبیات و جامعه دارای پیوندی تاریخی است. انعکاس مسائل مهم اجتماعی در آثار نظم و نثر از نمودهای این پیوند است. شناخت آداب، رسوم، روابط اجتماعی، خانوادگی و نمودهای فرهنگی از متن آثار ادبی می تواند از دقیق ترین بررسی های جامعه شناختی به حساب آید. ناصرخسرو از شاعران متعهد ادب فارسی است. به دلیل اهمیت مسائل مذهبی و اجتماعی در دیدگاه شاعر بخش قابل توجهی از محتوای شعر او به مسائل اجتماعی و نمودهای آن اختصاص یافته است. ساختار اجتماعی، تضاد طبقاتی، مسائل اقتصادی، شیوه طبابت، وضعیت دینی و باورها و فرهنگ عامه از مقوله-های جامعه شناسی هستند که در اشعار او بازتاب یافته است. مسلم است که ناصرخسرو در موضع گیری های اجتماعی، سیاسی و فرهنگی به دور از تعصب ورزی نبوده است. دین و اخلاق راه حلی است که شاعر در رفع مشکلات اجتماعی ارائه می دهد و این دو را راه سعادت بشر می شمرد. در این پژوهش مسائل اجتماعی در دیوان ناصرخسرو مورد بررسی قرار گرفته است.

بیـژن کلکی (1377-1317) یکی از شاعران نه چندان نام آشنای روزگار ماست و می توان از علل ناشناخته ماندن او به این اشاره کرد که وی در دوران زندگی اش هیـچ گاه در صدد برنیامد تا سروده هایش را به شکل کتاب چاپ کند اما پس از مرگش اشعــار او که در قالب های نیمایی و سپیـد سروده شده بود، در دو مجموعه با نام های «نیامدی اسم آب یادم رفت» و «ترانه هایی برای آلکـاپون» تنظیم و چاپ شد. این شاعر معاصر با توجه به اندوخته های ادبی فراوانی که داشت از زبانی ساده برای سرودن اشعار خود استفاده کرد هرچند برخــی تلاش های وی برای دست یابی به سبکی خاص در زبان شعــر، پنهان نمی ماند. از ویژگی های مهم سروده های کلکی این است که آرایه های ادبـی به خوبی و زیبایی جای خود را باز می کنند. بر این اساس به شاعــر امکان می دهند تا از طریق به کارگیری آرایه های لفظـی کلام خود را آهنگین سازد و به کمک شیوه های گوناگون عناصــر خیال و آرایه های معنوی، موسیقی درونی شعرش را به گونه ای دلکش و پر تأثیر افزایش دهــد. همچنین حضور طبیعت شمــال ایران، آرایه های بیانـی و تلمیح های متنوع در اشعـــار کلکی پررنگ می نماید. در نتیجه زبان و بلاغت در شعــر کلکی زمینه ای را فراهم می کند تا شاعر روشن بین و آگاه از دردهای اجتماع، بتواند اندیشه های مهمی چـون آزادی، مرگ، نومیدی و... را در قالب سروده هایش بیان کند. در این پژوهش تلاش بر آن بوده است تا علاوه بر معرفی بیــژن کلکی به بارزترین ویژگی های زبانی، مهم ترین آرایه های ادبی و بلاغی و عمده ترین بن مایه های اندیشگانی در شعــر او پرداخته شود.

ادبیات فارسی گنجین? گذشت? اسطوره ای، تاریخی، ملی و مذهبی ایران است. هرکدام از این عوامل از بدو پیدایش تا به امروز متناسب با اوضاع زمان تغییراتی در شکل و محتوای خود یافتهاند. چگونگی و نوع استفاده نویسندگان و به ویژه شاعران از این عناصر همواره دست خوش تغییراتی متناسب با شخصیت و یا حوادث و وقایع زمان شاعر مورد نظر بوده است. اصطلاح دگردیسی که از حوزه علم زیست شناسی وارد ادبیات شده است میتواند به این تغییر و تحولات اطلاق شود. نظامی به عنوان شاعری برجسته که از پشتوانه فرهنگی، دینی و اسطوره ای بسیار قوی برخوردار است. در آثار شعری خود و براساس بن مایه این عناصر به شخصیت ها، حوادث و پردازش داستان های خود رنگ و شکلی دیگر داده است. یکی از مهمترین منابع و مراجع نظامی، شاهنامه فردوسی است. نظامی باتوجه به شخصیت های موجود در شاهنامه و اعمال و رفتار آن ها، شخصیت ها و داستان های خود را سروده و به نوعی دگردیسی نموده است. علاوه بر شاهنامه، نظامی به آثار دیگر نیز نظر داشته است. این پایان نامه به دگردیسی شخصیت ها، صفات و ترکیب ها، آداب و رسوم، حیوانات، ابداعات و اختراعات، آیین های جنگ و... در آثار نظامی پرداخته است.

چکیده جنگ تحمیلی به عنوان یکی از رخدادهای عظیم تاریخ معاصر ایران ، حوزه های متفاوت زندگی فردی و اجتماعی ایرانیان را تحت تأثیر قرار داد . ادبیات - و به ویژه شعر – نیز به عنوان یکی از حوزه های تفکر و اندیشه ی ایرانی ، تحولی عمیق را شاهد بود . شاعران ایرانی با آغاز جنگ تحمیلی ، تلاش کردند با استفاده از اسطوره های تاریخی ، ملی و دینی و طرح شخصیت های حماسی در شعر خود ، بر نقش هویت سازی آن ها تأکید نمایند . استفاده از اسطوره ها در سروده های دفاع مقدس ، نشان می دهد که ایرانیان هنوز هم پیوندهای فرهنگی خود را با عناصر هویت بخش تاریخ و فرهنگ کشورشان حفظ کرده اند و از این نمادها و اسطوره ها ، در بازیابی هویت خویش استفاده می کنند . این پژوهش بر آن است تا اسطوره های ملی و دینی را در سروده های دفاع مقدس بازشناسی کرده ، به بررسی توصیفی آن ها پرداخته و نقش این اسطوره ها را در تقویت روحیه ی دفاع و افزایش وفاق و وحدت ملی در میان ایرانیان ، بررسی نماید . این پژوهش در چهار فصل کلی تنظیم شده است ؛ فصل اول کلیاتی درباره ی اسطوره ، فصل دوم بارزترین اسطوره های ملی و حماسی در شعر دفاع مقدس ، فصل سوم پرکاربردترین اسطوره های مذهبی و دینی و فصل چهارم که به دو بخش تقسیم می شود ؛ بخش اول مهمترین شخصیت های شیعی مورد استفاده در شعر شاعران جنگ و بخش دوم اسطوره های عاشورایی در شعر دفاع مقدس ، را در برمی گیرد .

منوچهر آتشی یکی از چهره های مطرح و ماندگار شعر معاصر، در سه قالب کلاسیک، نیمایی و به ویژه سپید طبع آزمایی کرده است. تصویر را باید یکی از مهم ترین ارکان شعر و یکی از جنبه های ناگزیر تحقیق و پژوهش در شعر آتشی دانست. وی، علاوه بر استفاده از شیوه های تصویر پردازی شاعرانه گذشتگان، نوآوری هایی خاص خود و متناسب با ذائقه هنری خواننده امروز دارد. دو دوره زندگی آتشی در بوشهر و تهران، در شیوه پردازش و خصوصاً نحوه گزینش عناصر تصویرپرداز او، موثر بوده است. آتشی در شعر خود، چهره ای مطلوب و خوشایند از عصر علم و صنعت و زندگی شهر نشینی ترسیم نمی کند، امّا حتّی در آخرین سروده هایش، با بیانی نوستالوژیک، جاذبه های زندگی و اقلیم بومی خود را به زیبایی به تصویر می کشد. از مهم ترین ویژگی های تصاویر شعر آتشی، می توان به عنصر حرکت و پویایی در تصاویر، انسجام و هماهنگی بین عناصر و اجزای شعر در محورهای افقی و عمودی و به تبع آن، هماهنگی تصویر و محتوا در بسیاری از سروده ها، استفاده دقیق و سنجیده از فرم و امکانات نگارشی جهت پردازش تصاویر و ... اشاره کرد. در مجموع استفاده بهینه از عنصر مشاهده و باریک بینی - که زمینه ساز توصیفات جزئی و دقیق در شعر او می شود- ، قدرت بالای تخیّل شاعرانه و معلومات گسترده آتشی از شعر کلاسیک و معاصر، فرهنگ و باورها و اندیشه های گوناگون نوع آدمی در گذشته و حال را، می توان سه رکن اصلی تصویرپردازی در شعر او دانست.

چکیده در طول تاریخ حیات بشر بر روی زمین ، از ابتدای خلقت تا کنون ، جنگ به عنوان یکی از موقعیت های زندگی بشر ی همواره وجود داشته است . با شروع جنگ تحمیلی عراق در ایران ، جنگ بر زندگی و حیات سیاسی و اجتماعی و فرهنگی مردم ایران تأثیرات زیادی گذاشت . یکی از این تأثیرات بر ادبیات و هنر بود و فصل تازه ای را بوجود آورد. که یکی از این شاخه ها ی هنر و ادبیات تئاتر و ادبیات نمایشی بود ، با توجه به ظرفیتی که ادبیات نمایشی دارد هنرمندان و نویسندگان توانستند آثاری با نام دفاع مقدس و جنگ بوجود آورند . بسیاری از نویسندگان و هنرمندان با استفاده از اسطوره ها ، حماسه ها و آیین های کهن ایران و تلفیق این مضامین با جنگ تحمیلی و دفاع مقدس توانستند آثاری نو بیافرینند که باعث تهییج و ازدیاد روحیه ی مردم و رزمندگان برای دفاع از کشورو پایداری در برابر دشمن بود . در این پژوهش سعی شده است که تعداد چهار ده نمایشنامه از آثار شاخص دفاع مقدس که در آن ها از اسطوره و کهن نمونه و نماد و سمبل استفاده های بیشتری شده بود مورد تحلیل و بررسی قرار بگیرند . کلید واژه: اسطوره ، کهن نمونه ، نمایشنامه ، دفاع مقدس

چکیده محمدعلی افراشته (1338 - 1287) شاعری است آزادی خواه که تمام دوران زندگیش را در راه دفاع از حقوق طبقات زحمتکش صرف کرد. وی اشعار گیلکی و فارسی فراوانی سروده است. افراشته از زبانی ساده و وزن کلاسیک برای سرودن اشعار خود استفاده کرد. زبان روان شعر او آن قدر با زبان مردم جوش خورده که بسیاری از گفته هایش، ضرب المثل و زبانزد خاص و عام شده است. درونمایه و محتوای اشعار افراشته، نموداری از وضع اجتماعی , سیاسی و اقتصادی کشور در فضای معاصر اوست. احاطه اش به واژه های گیلکی و سنت های کهن گیلان و روانشناسی روستایی اش که با احساسات وطن پرستی و ملت دوستی آمیخته شده در همه ی سروده هایش نمایان است. از ویژگی های مهم سروده های افراشته این است که به آفرینش تیپ می پردازد و طنز خود را لابه لای همین تیپ سازی ها ارایه می دهد. طنز شعرش انعکاس مسائل اجتماعی ازجمله؛ بیکاری، محرومیتها، تبعیضها، رشوه خواریها و فساد حاکم بر دستگاه حکومت است. در این پژوهش تلاش بر این است که اشعار محمدعلی افراشته به لحاظ ساختار و محتوا مورد تحلیل و بررسی قرار گیرد. کلیدواژه : افراشته، محتوا، ساختار، طنز

توجه به شباهت های اساطیر و داستان ها، پژوهشگران را به کشف ساختارهای اسطوره ای مشترک میان آن ها راهنمایی کرده است؛ الگوهایی که با تنوعی نامحدود در آثار ادبی و هنری تکرار می شوند. «سفر قهرمان» یکی از نظریه هایی است که بوسیله آن می توان به ساختارهای تکرارشونده در داستان های مختلف پی برد و به تحلیل آن ها پرداخت. در این پایان نامه از الگوی «سفر قهرمان» ووگلر برای تحلیل ساختارهای اسطوره ای و سیر قهرمانان گنبدهای اول و پنجم هفت پیکر استفاده می شود. دلیل انتخاب دو گنبد نام برده، شکست قهرمانان آن در مرحله هشتم الگو است. نتایج به دست آمده شکلی از الگوی قهرمانان شکست خورده و هم چنین تفاوت آن با الگوی قهرمانان پیروز را نشان می دهد. این تفاوت ها در مراحل هشتم (آزمایش بزرگ)، نهم (پاداش) و مرحله دهم الگو (مسیر بازگشت) مشخص و بررسی شده اند. همچنین در این رساله به بررسی انواع منادی، به عنوان یکی از هفت کهن الگوی پر کاربرد در داستان ها پرداخته شده و انواع منادیان بر اساس دو کتاب شاهنامه و هفت پیکر مشخص شده اند. دلیل انتخاب و بررسی منادیان این است که تاکنون هیچ پژوهش و یا تقسیم بندی جزئی برای انواع منادیان ارائه نشده است. بر اساس نتایج به دست آمده می توان منادیان را به انواع درونی و بیرونی، انسانی و غیر انسانی، مستقیم و غیر مستقیم و هم-چنین ماورایی، اسطوره ای پریانی، جانوری، خواب و رویا و طبیعت و عناصر طبیعی تقسیم کرد.

این پایان نامه به بررسی و پژوهش 124 مقاله از 14 شماره پژوهشنامه ادب غنایی چاپ دانشگاه سیستان و بلوچستان پرداخته است.

در قلمرو ادب پارسی مولانا یکی از پنج شاعر بزرگ است که در نظم و نثر برای دیگر شعرا الگو و معیاری برتر است. لذا نوشتار حاضر عهده دار بحثی تحلیلی درباره ی سیمای عاشق و معشوق از دو جنبه ی ظاهری و باطنی در غزلیات شمس می باشد. در این نوشتار به صورتی مبسوط در شش فصل کلی به بررسی نقش عاشق و معشوق، تأثیرات متقابل آن دو از یکدیگر، باور مولانا به عشق، عاشق و معشوق پرداخته شده است. بدین منظور در فصل اول به کلیات و مقدمه هایی درباره ی با مولانا و شمس، دیوان شمس، عشق، ویژگی ها و مراتب و درجات آن، معشوق و عاشق پرداخته و سپس در فصل دوم به صورت مبسوط در چندین شاخص، ویژگی های باطنی معشوق مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است. پس از آن در فصل سوم شاخص های ظاهری معشوق و در فصل چهارم ویژگی های باطنی عاشق مورد بررسی قرار گرفته است که در نهایت این تقسیم بندی با طرح ویژگی های ظاهری عاشق در فصل پنجم به پایان می-رسد. در خاتمه نیز فصلی درباره ی اتحاد این سه مقوله (عشق، عاشق و معشوق) آورده شده است. بدین ترتیب نگارنده می کوشد در این راستا در گام نخست به تمامی ابیاتی که به نوعی به این سه مقوله مربوط می شود توجهی خاص و نگرشی دقیق داشته تا بتواند در گام واپسین به یک جمع بندی کلی درباره ی عشق و عاشق و معشوق در غزلیات شمس و نظر خاص مولانا در این سه، دست یابد.