قرآن تصویر شگفت تقابل کفر و ایمان اصحاب اخدود را طی پنج آیه سوره بروج (چهار تا هشت) آورده است. از زمان و مکان وقوع این حادثه شگفت و عاملان انسانی آن سخنی به میان نیامده است. از دهه های آغازین اسلام، مفسرین و اندیشمندان علوم قرآنی، در مجالس تفسیر قرآن مساجد، به بررسی اصحاب اخدود می پرداختند. اولین گزارشها، از طریق مسیحیانی که از نجران به کوفه و مراکز علمی مسلمانان مهاجرت کرده بودند، میان مسلمین انتشار یافت. همچنین آنچه در این خصوص، از احبار مسلمان شده روایت کرده اند (غالباً تحریف شده و با نام اسرائیلیات در تفاسیر معروف می باشد) میان مسلمانان رواج یافت منابع قابل اعتماد نمی تواند باشد. نقل قول های غیر موثّقی نیز در منابع اسلامی موجود است که قابل اعتماد نیست. ولی روایاتی اندک از امام علی(ع) و معصومین(ع) در این خصوص آمده که می توان به آن استناد کرد. چهار عنصر اصلی: گودال پرآتش، آتش و برافروزندگان آن، حالت قعود اصحاب اخدود بر لبه گودال پرآتش، و مومنانی که در آتش انداخته می شدند؛ تصویر ساز این واقعه هستند. قرآن کریم، با ذکر صریح آیه 8 بروج راه را بر هرگونه ادعای دیگر، برای طرح انگیزه های نادرست، بسته است. قرآن با ذکر آیه: «وما نَقَموا مِنهم اِلاّ اَن یومنوا باالله العزیز الحمید»، فقط تقابل ایمان و کفر را، انگیزه ی وقوع حادثه می داند در حالی که منابع یهودی و مسیحی انگیزه های سیاسی، اقتصادی، تعصّب دینی آتش افروزان و تقابل چهار دولت: ایران، روم، حبشه و یمن را دخیل می دانند. باتوجه به طرح همه نظریه ها و نقدهای وارده بر آن، ما کلام منقول از امام علی(ع) و تفسیر المیزان را صحیح ترین تفسیر در این خصوص می دانیم. براساس کلام امام علی(ع) این واقعه در سرزمینی اتّفاق افتاد که پیامبرشان حبشی بود، بدون ذکر زمان و مکان و عاملان انسانی آن. منابع تحقیقی ما، اندک و پراکنده، و دارای مشترکات مضمونی بسیار، و نیز تعارضات آشکارمی باشد که ما نیز ناچار از ذکر مکرر مشترکات و تعارضات آن شده ایم. نبودن اتفاق نظر کار تحقیق رامشکل کرده، وبه ناچار در سطور مختلف به عنوان شاهد، به تکرار آرا و اقوال منابع پرداختیم که امید است پذیرفته شود. محدوده جغرافیایی این واقعه را: روم، بین النهرین، حبشه و یمن دانسته اند. نیز عوامل آن را: نبوکدنصر، انتیاخوس رومی، ذی نواس و حاکمان حبشه گفته اند؛ سخنان پراکنده و آمیخته به شبهه و سوال.

رمانس ،بعنوان یکی از انواع ادبی در ادبیات فارسی جایگاه ویژه و خاصی دارد . رمانس ها نوعی از ادبیات داستانی هستند که به صورت منظوم و منثور وجود دارند.رمانس ها علاوه بر اینکه باید از لحاظ سبک ادبی و زبانی مورد بررسی قرار گیرند از لحاظ ریخت شناسی داستان نیز بسیار قابل تاملند و باید مطالعه شوند .رمانس ها دارای چارچوب وساختارداستانی مشخصی هستندکه ازنقطه ای آغاز می شوند ودرنقطه ای پایان می پذیرندو شخصیت های ثابت داستانی وکارکردهای یکسان ومتناوب آنهاراشکل داده اند.رمانس های منظوم فارسی ازکارکردداستانی(a)یعنی نیازبه ازدواج باشاهزاده خانم آغازمی شوندوبعدازچندکارکرددیگردرنهایت به کارکرد(w)یعنی عروسی باشاهزاده خانم ختم می شوند.نتایج حاصل شده دراین تحقیق نشانگرآن است که الگوی ولادیمیرپراپ درریخت شناسی قصه های پریان،دررمانس های منظوم فارسی نیزقابل بررسی است. کلمات کلیدی : رمانس،ریخت شناسی، ولادیمیر پراپ ،کارکرد داستانی وشخصیت ثابت داستانی

چکیده : دراین پایان نامه به بررسی شعرمهدویت پس ازانقلاب اسلامی پرداختیم.شعرمهدوی یکی اززیرمجموعه های شعرمناقبی است که درقلمروشعرآیینی گستره دامنه داری داردوازشکوه ومنزلت خاصی برخورداراست. شعرآیینی فارسی ازموضوعات ویژه ای است که با گذشت نخستین روزهای تولدآن دردامان اسلام درمضامین گسترده ای رشد کردونگرش شاعران به آن باتوجه به سیردینی ومذهبی جامعه متحول شد. با ورود اسلام به ایران، شعرآیینی نیزبه ایران آمدوبرشاعران تاثیرگذاشت. قبل از انقلاب اسلامی، شعرآیینی فارسی بیشترازمنظرمدح و مرثیه برزبان شاعران جاری می شد و تنها درموارد محدودشعر و نگاه شاعر، برخوردار از اندیشه های ژرف، عمیق وتازه بود. تاقبل از پیروزی انقلاب اسلامی ،شعرآیینی به رغم ارزش های محتوایی خود، درمواردی یکسان ومکرر وگاه درفرازهایی فاخر در چرخش بود وغالب شاعران متا?ثراز یکدیگر به تقلید می پرداختند. با پیروزی انقلاب اسلامی، شعرآیینی فارسی در جریان فکری جدیدی قرار گرفت که مسبوق به سابقه نبود. پرداختن به مفاهیمی همچون : شهادت، مبارزه باطاغوت، مواجهه بامعاندان سیاسی وفکری انقلاب، همدردی بامستضعفان جهان ومضامینی از این دست. در دوره معاصر نقش مضاعف وخاص پیروزی انقلاب اسلامی بر رشد وجهت دهی نگرش شاعران دین باور ومتعهد ،قابل اعتناست. شعر آیینی فارسی( بخصوص شعر عاشورایی و شعرمهدوی) پس ازانقلاب اسلامی هم از لحاظ کیفی وهم ازمنظر کمی ازتحولات در خوری بهره مند شد وشعرمهدوی پس از انقلاب اسلامی اصلاً قابل مقایسه بادوران قبل از انقلاب نمی باشد.شعراین دوره کاملاً پویا وفعال است وشاعر نیز در این دوره به دنبال موعود درحرکت است ودر شعر این دوره خبری از ایستایی وجامد بودن شعردوره قبل از انقلاب وکلاسیک نیست. کلیدواژه : انتظار، جمعه ، شعر ، ظهور ، فرج ، منتقم، موعود، مهدویت

بحر‏طویل یکی از قالب های شعر فارسی است که دو تعریف نسبتا متفاوت از آن در کتب مختلف دیده می‏شود که ماحصل آن چنین است : تکرار نامحدود و طولانی ارکان عروضی در بحور متحدالارکان . ویژگی های جانبی دیگری نظیر رعایت روی الف در قافیه و تکرار ردیف را و نیز وجود انواع سجع و جناس در جایگاه قافیه میانی بدون نظم و قرینه سازی مشخص در اکثریت قریب به اتفاق بحر‏طویل های فارسی دیده می‏شود . بنا بر شواهد موجود ، بحر‏طویل میرعبدالعظیم مرعشی که بر طبق قرائن تاریخی قبل از 825 ق سروده شده است اولین بحر طویل فارسی است ودلایل سبک شناسانه نیز این فرضیه را تایید می کند . به نظر می‏رسد تلاش برای غلبه بر محدویت های عروض سنتی فارسی و یافتن شیوه های جدید برای تغییر در سنت عروضی فارسی مهم ترین علت پیدایش این نوع از شعر است . در گذشته اغلب صاحب نظران بحر‏طویل را عامیانه و کم مایه می‏دانستند و به همین دلیل در بیشتر کتب ادبی گذشته نامی از بحر‏طویل به میان نیامده. در مقابل در میان عام? مردم خصوصا در اشکال گوناگون نمایش سنتی ایرانی نظیر تعزیه ، تخت حوضی ، نقالی و نیز در ترانه ها و تصنیف های محلی برخی نقاط ایران ، بحر‏طویل کارکرد مشخص و شناخته شده ای داشته است . در این پایان نامه درباز? زمانی سال های آغازین قرن 9 تا سال 1320 شمسی که محدود? تعریف شد? این پژوهش است ، از میان کتب ، مقالات و نسخ خطی مختلف ، 35 بحر‏طویل از 30شاعر جمع آوری و در سه دور? زمانی تقسیم بندی شده است : قبل از صفویه ، دور? صفویه و بعد از صفویه . این تقسیم بندی هم از حیث تاریخی و هم از حیث تطور ادبی این نوع شعر راهگشا ست زندگی نام? مختصر و نمونه های از آثار این شعرا در فصل دوم این رساله گنجانده شده و در مواردی که متن بحر‏طویل ها از نسخ خطی گرفته شده و برای اولین بار معرفی و تصحیح شده اند ، متن کامل بحر‏طویل ها گنجانده شده است . در بخش مربوط به نقد و تحلیل بحر‏طویل ها ، سه سطح در نظر گرفته شده و مبنای تقسیم بندی قرار گرفته است : سطح زبانی(شامل سه زیرسطح آوایی، واژگانی و نحوی)، سطح ادبی(شامل مباحث مربوط به بدیع معنوی ، عناصر بیانی و علم معانی) و سطح فکری و محتوایی .در سطح زبانی و از حیث ویژگی های آوایی و موسیقایی ، غلب? بحر رمل از حیث آماری ، برخی سکته ها و نقایص وزنی و کاربرد چشمگیر انواع سجع و جناس از مهم ترین ویژگی های بحر‏طویل های دوره های مختلف به حساب می آید .از حیث واژگان کاربرد محدود برخی واژه های عامیانه و درصد متعادل کاربرد لغات عربی از مهم ترین خصیصه های واژگانی بحر‏طویل هاست . در بخش نحو و دستور زبان نیز برخی پیچیدگی ها و ضعف های مربوط به چینش کلمات موجود است ؛ همچنین نشانه هایی از ویژگی های نحوی سبک خراسانی در بحر‏طویل های دور? صفویه به بعد و خصوصا عصر قاجاریه دیده می‏شود که حاصل گرایش به مکتب بازگشت است . در سطح ادبی و در بحث از بدیع معنوی برخی نمونه های قابل توجه از انواع ایهام خصوصا در نمونه های شاخص تر و باکیفیت تر بحر‏طویل در دور? های گوناگون مشهود است . ضمن اینکه مراعات نظیر و تضاد نیز در مجموع? بحر‏طویل ها از فراوانی قابل توجهی برخوردار است . از حیث بیان ، غلب? تشبیه بر استعاره از لحاظ کمیت کاملا بارز است و تزاحم تشبیه و حسی بودن غالب مشبه به ها و نیز برگرفته شدن آن ها از عناصر طبیعت از مهم ترین ویژگی های بیانی بحر‏طویل های فارسی در ادوار مختلف است . در حیط? دانش معانی نیز اطناب مهم ترین و شاخص ترین خصیص? موجود در اکثریت قریب به اتفاق بحر‏طویل های فارسی است .در سطح فکری بحر‏طویل های فارسی ، آنچه که بیش از هر چیز به چشم می‏آید ، مفاهیم مذهبی و خصوصا شیعی است به نحوی که در مجموع بیش از دو سوم بحر‏طویل های فارسی در مضامین مذهبی و مدح و منقبت ائم? اطهار ، خصوصا بیان مصائب امام حسین (ع) سروده شده اند . برخی مضامین دیگر نظیر مفاهیم عاشقانه و بیان حسب حال نیز در برخی بحر‏طویل ها به کار رفته است .

بحث در مورد فرشتگان با توجه به تأکید فراوان قرآن و روایات اسلامی و شعر فارسی به ویژه ادبیات عرفانی ، از اهمیت به سزایی بر خوردار است . در این پژوهش سعی بر این است که مقایسه ای میان جایگاه فرشتگان در قرآن و روایات اسلامی با جایگاه آنان در ادبیات عرفانی صورت گیرد . به همین منظور اشعار سرآمد ترین شاعران عرفانی ، یعنی سنایی، عطار و مولوی مورد بررسی قرار گرفته و شعرهایی که در آن از فرشتگان مقرب الهی یاد شده ، جمع آوری و تدوین شده ، تصاویر شعری آن در فصلی جداگانه گنجانده شده است .فرشتگان دارای مراتب و اصناف گوناگونی هستند . در این میان فرشتگان مقرب الهی دارای بالاترین مراتب فرماندهی هستند و تعداد آنها چهارفرشته است که جبرئیل مشهورترین فرشته مقرب الهی است . پس از وی اسرافیل و میکائیل و عزرائیل به ترتیب دارای جایگاه والایی می باشند . شاعران عرفانی نیز با تأسی از آموزه های دینی خود حجم زیادی از اشعار خود را به جبرئیل اختصاص داده اند. اما از آن جا که مرگ از مهمترین موضوعات بشری است ، به عزرائیل بیش از دو فرشته دیگر پرداخته اند. میزان پردازش شاعران به این فرشتگان تقریباً مطابق با مسیر زمانی تکامل ادبیات عرفانی است و این بدان معناست که سنایی به طور محدود به این موضوع پرداخته،عطار آن را گسترش داده ، مولوی به صورت گسترده در اشعار خود از فرشتگان مقرب یاد کرده است . در زمینه ادبی از آنجا که اشعار این شاعران بیشتر جنبه تعلیمی دارد ، از آرایه های ادبی ساده بیشتر استفاده کرده اند و آرایه های پیچیده ای چون ایهام ، استخدام ، رمز و تشبیهات مضمر و مرکب کمتر در این اشعار مشاهده می شود . تشبیهات ساده و کنایه ها زود فهم است بیشترین آرایه هایی که در این بخش به کار رفته است تلمیح ، جناس ، مراعات نظیر ، تضاد و کنایه می باشد. کلید واژگان: فرشتگان مقرب ،ادبیات عرفانی، مولوی ، عطار و سنایی

فرهنگ عامیانه (فولکلور) به مجموعه ای از باورها، رفتارها، آداب و رسوم و سنّت های هر قومی گفته می شود که در بین مردم سینه به سینه نقل شده است. بررسی فرهنگ عامیانه در آثاری که در بطن مردم شکل گرفته اند، قابل اهمیّت و بررسی است زیرا با استخراج نکات عامیانه می توان به آداب و رسوم و وضعیت اجتماعی مردم روزگاری که کتاب در آن شکل گرفته دست یافت. در واقع با پژوهش در فرهنگ عامیانه می توان از نابودی سنّت های یک سرزمین و گسترش فرهنگ بیگانه در جامعه جلوگیری کرد. هدف از انجام این پژوهش آشنایی با فرهنگ عامیانه در قرن سیزدهم هجری و استخراج نکاتی درباره ی این فرهنگ در بین عوام مانند آیین ها و سنّت ها، باورها و اعتقادات و ... است. با بررسی ویژگی های معنایی و زبانی در امیر ارسلان و هزار و یک شب سعی شد نکات عامیانه ی آنها استخراج و استنباط شود. در این دوکتاب ، بسیاری مطالب عامیانه همچون تأثیر طرز فکر و اندیشه ی مردمان در زندگیشان به دست آمد و با بررسی این دو، تأثیر ادبیات بیداری را در نوشته های عصر قاجار می توان مشاهده کرد؛ تأثیری که نشان دهنده مخاطب اندیشی نویسندگان این دوره و در نتیجه باعث شکل گیری آثاری در حوزه ی عوامانه شد.

هر شاعر برای بیان اندیشه خود شیوه ای را اتخاذ می کند تا علاوه بر آشناساختن مخاطبان با افکار و دنیای درونش، تأثیر گذار هم باشد. در این رساله کوشش می شود ابتدا با مهمترین مضامین دو شاعر معاصر، گلچین گیلانی و منوچهرآتشی آشنا شویم و تصاویر بکار رفته در این مضامین را استخراج کرده و در پایان، به بررسی تناسب این تصاویر و مضامین بپردازیم. تا ببینیم هر شاعر چه عناصر و اجزایی را دست مایه کار خویش ساخته است.