زبان سغدی از شاخ? زبانهای ایرانی میان? شرقی و، از نظر تنوّع و حجم ادبیات، مهمترین آنها است و از قرن اول تا سیزدهم میلادی در گستر? جغرافیایی عظیمی، از دریای سیاه تا چین، مردمانی ایرانی تبار بدان تکلّم میکردند. آثار دینی سغدی مسیحی از کتابخان? یک صومع? ویران مسیحی نستوری، در بولایق، شمال تورفان، به دست آمده اند. بیشتر این آثار را مبلّغان مسیحی نستوری از زبان سریانی به زبان سغدی ترجمه کردند. اغلب این آثار ترجمههایی از بخشهای کتاب مقدس میباشند. پایاننام? حاضر تحت عنوان « بررسی دو متن سغدی مسیحی » میباشد. دو متن سغدی مسیحی 12 و 13 از مجموعه دستنویسهای سغدی c2 ویراست? سیمز ویلیامز انتخاب شدهاند. متن 12 در مورد فروتنی و متن 13 در مورد افکار پلید و شیطانی است. این پژوهش شامل مقدمه، حرف نویسی متن سغدی، آوانویسی متن سغدی، برگردان فارسی، پینوشتها(شامل تبیین واژهها و عبارات مبهم و اسامی خاص)، برگردان متن سریانی از انگلیسی به فارسی و واژهنام? سغدی ـ فارسی است. از آنجا که این متون تاکنون آوانویسی و به فارسی ترجمه نشده اند، در این پژوهش سعی بر آن بودهاست که این دو متن آوانویسی شوند و ترجمهای روان و گویا ، و در عین حال هماهنگ و مطابق با حالتهای دستوری یک زبان کهن، به زبان فارسی ارائه شود.

سغدیان بازرگانان کارآمد جاده ابریشم که از سغد (منطقه ای که امروزه شامل تاجیکستان و بخشی از ازبکستان است) برآمده بودند، نقش محوری در تجارت و انتقال فرهنگ، در مسیر جاده ابریشم داشته اند. متون سغدی (یکی از زبانهای ایرانی میانه شرقی) گواهی بر پشتکار سغدیان در ترجمه و انتقال مفاهیم دینی بودایی، مانوی و مسیحی است. آثار سغدیان که بازرگانان و مبلغان موفق جاده ابریشم بودند، نمایانگر تنوع دینی منطقه آسیای مرکزی است. در رساله حاضر ادیان سغدیان یعنی آیین بودا، مانویت، مسیحیت و مهمتر از همه دین زرتشت و انعکاس آنها در متون سغدی بررسی شده است. متون سغدی در بازه زمانی حدوداً بین قرنهای 4 و 10 میلادی نوشته شده اند. برای مطالعه این ادیان، ابتدا به مفهوم جاده ابریشم و تاریخ و جغرافیای سغد پرداخته ایم تا زمینه تحقیق مشخص گردد و سپس ادیان منعکس شده در متون سغدی یعنی آیین بودا، مانویت و مسیحیت بررسی شده اند. سپس با معرفی متون سغدی، ارائه جدولها، شرح متون، ریشه شناسی و بررسی اصطلاحات دینی، تلاش شده است مجموعه متون سغدی به لحاظ دینی بررسی گردند. برای نتیجه گیری بهتر به جز متون سغدی که محور اصلی تحقیق اند، به منابع چینی و اسلامی و همین طور یافته های باستان شناسی اخیر که گاه سابقاً مورد توجه کافی قرار نگرفته اند، به طور مفصل پرداخته شده است. در نهایت، خواننده با شمای کلی دین سغدیان و متون دینی سغدی، آشنا می گردد.

این پژوهش با عنوان « موسیقی در ایران باستان »، به منظور بررسی و شناخت تاریخ موسیقی در ایران و نقش آن در زندگی افراد و نیز با توجّه به ضرورت وجود پژوهشی مدوّن در این خصوص، به نگارش درآمده است. در این اثر، موسیقی ایران از کهن ترین ادوار تاریخی یعنی پیش از ورود آریایی ها به این سرزمین تا پایان دور? ساسانی و پیش از ظهور اسلام بررسی شده است. در هر دوره نیز، از نقش موسیقی در زندگی ایرانیان، در آداب و رسوم، آیین ها، نیایش ها همچون خواندن سرودهای مذهبی ، جنگ ها و بسیاری دیگر، تحت عنوان موسیقی مذهبی، بزمی و رزمی سخن به میان آمده است. همچنین در خصوص سازهای به دست آمده از کاوش های باستان شناسی، گاهی به طور مفصّل و گاه مختصر صحبت شده است. در برخی ادوار، همچون دور? ساسانی با توجه به میزان اطلاعات موجود، در خصوص موسیقی دانان و الحان موسیقی متداول در آن دوره نیز مطالبی آورده شده است. به منظور دستیابی به این اهداف، از منابع گوناگونی همچون اقوال نویسندگان گذشته، کتب تاریخی، کتیبه ها و نقش های به جا مانده از اعصار کهن، به عنوان شواهد باستان شناسی، بهره گرفته شده و اشعار شاعران بزرگ پارسی همچون فردوسی، منوچهری دامغانی و نظامی، نیز در هر بخش آورده شده است. با عنایت به این مطلب که موسیقی در ایران، در جای جای زندگی مردم و با کاربردهای گوناگون در تمامی شئون زندگی اعم از جشن و سرور، نیایش، رزم و سوگواری ها حضور داشته است، می توان تمدّن و فرهنگ ایران زمین را باری دیگر، به شیوه ای نو از منظر موسیقی نگریست. باشد تا بدین وسیله روشنگرِ گوشه ای از این فرهنگ و تمدّن کهنِ چند هزارساله باشیم

«آتش» در آیین ها و مراسم ایران باستان از قداست و جایگاه ویژه ای برخوردار بوده است، به طوری که در سراسر متون اوستایی از آن به نیکی نام برده و ستوده شده و به ویژه در «یسنا»، هات 62 و در «خرده اوستا»، نیایش پنجم به ستایش آن اختصاص داده شده اند. در پایان نامه حاضر، تحت عنوان «بررسی متن اوستایی و زند آتش بهرام نیایش (خرده اوستا)» ، متن فارسی میانه این نیایش برای نخستین بار به فارسی برگردانده می شود. به همین سبب تلاش بر آن گردیده که متن به طور دقیق حرف نویسی و آوانویسی شده و ضمن رعایت نکات دستوری، برگردانی روان از آن ارایه گردد. در مقایسه دو متن اوستایی و برگردان آن به فارسی میانه (=زند)، مشخص گردید که در متن زند واژه ها گاه به طور کامل با واژه های متن اوستایی برابر معنایی دارند و گاه چنان از معنای اصلی دور هستند که مفسران زند ناچار برای رساندن مفهوم، معنی (gloss) هایی به متن زند اضافه کرده اند. بعضی از این معنی ها مطلب را روشن تر نموده و بعضی بر پیچیدگی آن افزوده اند. علاوه بر آن متن «آتش نیایش» دارای اشارات و مفاهیمی از فرهنگ و تاریخ ایران باستان است که برای درک درست تر از مفهوم متن نیاز به شناخت آیین ها و اساطیر کهن ایران می باشد. در این راستا واژه ها و عبارت هایی که نیاز به شرح داشته اند در بخش پیشگفتار و نیز در قالب «یادداشت ها» توضیح داده شده اند. این پژوهش شامل یک پیشگفتار و سه فصل است. فصل یکم شامل متن اوستایی، حرف نویسی و برگردان آن به فارسی و یادداشت ها است. فصل دوم، متن زند، حرف نویسی و آوانویسی و برگردان آن به فارسی و نیز یادداشت ها را در بر می گیرد. و فصل سوم مشتمل است بر سه واژه نامه اوستا - زند - فارسی، زند - فارسی و پازند - فارسی میانه- فارسی و دو نمایه از واژه های اوستایی و زند. در پایان پس از کتاب نامه، چکیده به زبان انگلیسی آمده است.

اهمیت ثبت و بررسی گویش ها از آنجاست که، زبان و گویش هر جامعه تشکیل دهنده بخشی از فرهنگ و هویت آن جامعه است. در مورد دو گونه زبانی سیرجان و پاریز آنچه پیش از این صورت گرفته، منحصر به تهیه و گردآوری تعدادی واژه نامه است. این پژوهش نخستین تلاش در بررسی زبان شناختی این دو گونه زبانی است، بدین منظور پس از ضبط و گردآوری صحبت های گویشوران بومی سیرجان و پاریز و بررسی آنها، اطلاعات به دست آمده در سه بخش دسته بندی و تدوین شد. فصل اول با عنوان بررسی آواشناختی و واج شناختی به بررسی واکه ها و همخوان های این دو گونه زبانی و تعیین آنها از طریق جفت های کمینه می پردازد. بررسی واج گونه ها، واکه های مرکب، تکیه، فرآیندهای آوایی و... از دیگر مباحث این فصل می باشد. همچنین در این فصل در مبحثی با نام «گونه جدید و گونه اصیل» (در مورد آن در مبحث 1ـ5 توضیح داده شده است) تفاوت های همخوانی و واکه ای موجود در این دو گونه زبانی ارائه شده است. در فصل دوم با عنوان صرف (ساخت واژه) به مطالب و مسائل مربوط به واژه، شناسایی ساختمان و ساختار واژه ها و بررسی و استخراج برخی قواعد واژه سازی پرداخته می شود. بررسی فعل و انواع آن در این دو گونه زبانی، آخرین مبحث فصل دوم است. فصل سوم نحو (ساخت جمله) نام دارد و به بررسی جمله و ویژگی های آن در این دو گونه زبانی می پردازد. در پایان بخشی با عنوان پیوست ها افزوده شده که در آن تعدادی ضرب المثل ـ که یقیناً همه آنها مختص به این دو گونه زبانی نیستند ـ و واژه نامه تهیه و ارائه شده است.

اندیشه تناسخ باوری است که در بسیار از فرهنگ ها و ادیان وجود دارد. این نظریه در ادیان هندی به ویزه در آیین بودا با اصل اخلاقی کارما همراه می شود و به عنوان سامانه پاداش و پادافراه کردار مطرح می شود. با ورود آیین بودا به سرزمین های شرقی ایران، از جمله سغد، این اندیشه در میان بوداییان سغدی زبان رواج می یابد. یکی از متن های سغدی بودایی به جا مانده، سوتره علت و معلول کردار می باشد که در بردارنده نمونه های تمثیلی از باور تناسخ و قانون کارما می باشد. با بررسی نمونه های این متن می توان به درک ملموس تری از نوزایی و تناسخ رسید.

عنوان این رساله بررسی حرکات موزون آیینی در ایران و هند باستان است. هدف از آن اثبات ارتباط بین حرکات موزون بین این دو تمدن است. مذهب و نمایش از دیرباز در این دو سرزمین به هم تنیده بودند و نمود آن را در برگزاری آیین های نمایشی می توان دید. این رساله حاوی مقدمه و 6 فصل می باشد. در فصل اول به اختصار سعی شده است که ارتباط و امتزاج فرهنگی تمدن ها ی کهن را مورد بررسی قرار گیرد. در فصل دوم درآمدی بر پیشینه ی یوگا و برخی نماد های بنیادین و مشترک بین تمدن ایران و هند بیان شده است. در فصل سوم به بررسی اشتراکات اسطوره ای دو تمدن و در فصل چهارم به باختر پرداخته شده است، جایی که فرهنگ یونانی،هندی و ایرانی به هم می آمیزند. در فصل پنجم به بررسی حرکات موزون آیینی در هند و در فصل ششم به بررسی این حرکات در ایران پرداخته شده است. در انتها نیز دستاورد پژوهش در قالب نتیجه گیری آورده شده است، و در آنجا بر پایه ی شباهت های شواهد باستانشناسی یاد شده قدمت یکسان دو تمدن در هنر رقص به اثبات رسید.

چکیده در این رساله به ترجمه و بررسی دستوری دستنویس های سغدی بودایی و مطابقت این دستنویس ها با متن های سنسکریتی که اساس ترجمه ی آن ها بوده اند ، پرداخته شده است . رساله ی حاضر با نام «ترجمه ی دستنویس های دو زبانه ی سنسکریت – سغدی و بررسی دستوری آن» شامل شش فصل می باشد: در فصل نخست زبان و ادبیات سنسکریت وسغدی معرفی شده و به پیشینه ی تاریخی زبان های سنسکریت و سغدی و نیز تاریخ پیدایش آئین بودا پرداخته شده است .آن گاه پژوهش های پیشین معرفی شده اند و روش کار اثر حاضر بیان شده است .فصل دوم شامل معرفی قطعه ی وجرچ چدیکا ، حرف نویسی متن سنسکریت و برگردان فارسی و یادداشت های برگردان فارسی متن سنسکریت و نیز حرف نویسی ،آوانویسی و برگردان فارسی قطعه سغدی وجرچ چدیکا و یادداشت های آن است .در فصل سوم قطعه ی tsp16 معرفی شده است سپس حرف نویسی متن سنسکریت و برگردان فارسی و یادداشت های برگردان فارسی دستنویس سنسکریت و آن گاه حرف نویسی ، آوانویسی و برگردان فارسی قطعه ی سغدی tsp16 و یادداشت های آن ارائه شده است.این قطعه براساس متن شانزدهم کتاب «متن های سغدی پاریس» (textes sogdiens paris) ویراسته ی سغدی شناس فرانسوی ، پروفسور امیل بنونیست (emil benveniste) تنظیم شده است .فصل چهارم رساله به بررسی دستوری متن های دو زبانه ی سنسکریت و سغدی می پردازد.فصل پنجم در برگیرنده ی واژه نامه ی سه زبانه ی سغدی – سنسکریت – فارسی است که واژه نامه ای بسامدی می باشد و در آن به بررسی دستوری و ریشه شناختی واژه های متن نیز پرداخته شده است.ششمین فصل شامل واژه نامه ی سنسکریت - فارسی بوده و واژه های متن های سنسکریت مورد تحلیل دستوری و ریشه شناسی قرار گرفته اند.در پایان فهرست اصطلاحات دستوری فارسی به انگلیسی و انگلیسی به فارسی ، کتاب نامه ، نمایه و چکیده ی انگلیسی ارائه شده است .

در میان پژوهشگرانِ شاخه مطالعات مهرشناسی، که در سد? بیستم میلادی توسّط فراتس کومون بنیان نهاده شد، مجادلات بسیاری در خصوص اصل و مفهوم آیین مهرپرستی رومی وجود دارد و عموماً در این خصوص اتّفاق نظر ندارند. نگارنده بر این نظر است که احتمالاً بن مای? مهرپرستی رومی، ایرانی است امّا در جریان گذر مهرپرستی ایرانی به غرب، عناصر و رسومی به آیین این ایزد افزوده شده است و این آیین تحت تأثیر فرهنگهای مختلفی قرار گرفته است. در غرب نیز این آیین تحوّلاتی داشته است. متأسّفانه از آیین مهرپرستی ایرانی اطّلاعاتی در دست نیست. امّا ایزد مهر در ایران و هند قابل شناسایی و بررسی است. این رساله به بررسی شخصیت و کارکرد ایزد مهر در منابع ایرانی، هندی و غربی پرداخته است و نظریّات مختلف دربار? منشأ مهرپرستی رومی را مطرح کرده است. بررسی ایزد مهر و کارکردهایش در ایران و هند و غرب بر اساس منابع موجود صورت گرفته است. منابع موجود جهت بررسی هدف مورد نظر، منابع اصلی و منابع درجه دوم می باشند. منابع اصلی یعنی سرود ودایی میترا و مهریشتِ اوستا و کتیبه های فارسی باستان و متون دور? میانه بررسی شده اند و از طریق این منابع، ایزد مهر و کارکردهای او در ایران و هند مطالعه شده است. برای بررسی میثرس در غرب نیز منابع دست اوّلِ موجود، یعنی مهرابه ها و نوشته های برجای مانده مورد توجّه قرار گرفته اند. منابع درجه دوم که تحقیقات و پژوهشهای دانشمندان است نیز مطالعه شده اند و از نظریّات و آراء آنها استفاده شده است. مقایسه تطبیقی عناصر مختلف در بازمانهای نوشتاری و باستان شناختی، و رسوم آیینی رومی انجام گرفته است. در فصل نخست منابع اصلی معرّفی شده اند. سپس در فصلهایی مهر در ایران، مهر در هند، و مهر در غرب تحقیق شده است. در بخشی، مهرابه ها با توجّه به مفاهیم نجومی آنها مورد بررسی قرار گرفته اند. تأثیر مهرپرستی بر مسیحیت، نیز در بخشی بررسی و تحقیق شده است. در فصولی به بررسی مفهوم کنایی گاو، و ارتباط مهر با گاو، و مهر منجی، و مهرگان، و بازمانهای مربوط به ایزد مهر پرداخته شده است. در پایان خلاصه فصول و نتایج آنها ذکر شده است. تصاویر مورد نیاز و اشاره شده در تحقیق، پیوست شده اند. اصطلاحات و نامهایی که در این تحقیق به کار رفته اند و به معرّفی یا توضیح نیاز داشته اند، در واژه نامه ای پیوست شده اند. نمایه ای نیز از متن تهیه شده است.

چکیده نامه نگاری از دیرباز یکی از ابزارهای ارتباط انسانها بوده است. نخستین شواهد موجود از نامه نگاری در ایران متعلق به دوره هخامنشیان است. از این دوره حدود سیزده نامه کامل و چند قطعه آسیب دیده بر روی چرم در مصر به دست آمده و به «نامه های ارشام» مشهور است. پس از عصر هخامنشی نیز نامه نگاری و سازمان پستی گسترش یافت چنانکه امروزه نامه های بسیاری به زبانهای ایرانی میانه باقی مانده است. از دوره اشکانی، کتیبه اردوان سوم، آثار نسا و نامه های میترادس دوم موجود است. همچنین در آثاری چون یادگار زریران و ویس و رامین می توان الگوی نامه نگاری دوره اشکانی را مشاهده نمود. دوره ساسانی را می توان اوج شکوفایی ادبیات میانه و از جمله فن نامه نگاری دانست. اهمیت نامه نگاری در این دوره تا آن اندازه بود که رساله ای با عنوان «آیین نامه نویسی» نوشته شد و در آن الگوی نگارش آغاز و پایان نامه ها به دبیران یادآوری شد. گزارشهای مورخان، در دوره ساسانی نامه ها بدست «دبیران» و به خطی ویژه به نام «frawardag- dib?r?h» نوشته می شد. شرح بسیاری از نامه های شاهان ساسانی (مثلاً نامه شاپور دوم به کُنْستانْتین، امپراتور روم و یا نامه خسرو اول به فرمانروای روم، ژوستینین) در آثار مورخان ذکر شده. نامه های بسیاری به دیگر زبانهای ایرانی میانه همچون سغدی، بلخی و خُتنی نیز در دست است. این مجموعه شامل پنج نامه کامل و تکه هایی از چند نامه دیگر است.. از جمله دیگر نامه هایی که به زبان سغدی در دست است، مجموعه ای است که در خرابه های دژی در کوه مغ، در نزدیکی پنجکنت، در تاجیکستان یافت شده. اسناد کوه مغ که تعدادشان به بیش از هفتاد و شش می رسد و با مرکب چین بر کاغذ، چرم، ابریشم و چوب نوشته شده اند، به ربع نخست سده هشتم میلادی باز می گردند. گروه دیگر نامه های ایرانی میانه، از متون زبان بلخی و مجموعه اسنادی است که نخستین بار در سال 1991 بوسیله پرفسور سیمز ویلیامز کشف و معرفی شد. اکنون، مجموعه اسناد بلخی که می توان آنها را از جمله نامه ها دسته بندی کرد به حدود یکصد رسیده است... بسیاری از آنها به صورت نامه اند، پاره ای از آنها هنوز مهر و موم اند و بنابراین بسیار خوب باقی مانده اند. تعدادی مکاتبات شخصی نیز در مجموعه آثار بازمانده به زبان ختنی است. بیشتر این آثار متون بودایی و ترجمه آثار سنسکریت یا پراکریت هستند با این حال، تعدادی نامه منظوم نیز به زبان ختنی باقی مانده است. برای بررسی آیین نامه نگاری در زبانهای ایرانی میانه نمی توان به آثاری که به زبان فارسی در نخستین سده های دوره اسلامی نگارش شده اند بی توجه بود. به عنوان مثال قدیمی ترین نامه به زبان فارسی یهودی، نامه دندان اویلیق است که بدون شک بررسی آن ما را یاری خواهد داد تا برخی الگوهای متداول نگارش را در مرحله انتقال زبان از فارسی میانه به فارسی نو بازشناسیم. آثاری همچون نامه های مذکور در شاهنامه و نقل قولها و گزارشهای مورخان عرب نیز درخور توجه اند. چه شرح بسیاری از نامه های دوره ساسانی که هم اکنون در دست نیست، در آثار مورخان عرب آمده است. بررسی نامه ها و آیین نگارش آنها می تواند آگاهی هایی از جنبه های زبان شناختی، تاریخی، فرهنگی و مردم شناسی برای محققان، دانشجویان و پژوهشگران فراهم سازد. امید است که این تحقیق بخشی از این خویشکاری را انجام داده باشد.

اردیبهشت یشت، سومین یشت اوستا که در ستایش اردیبهشت امشاسپند (و نیز دو دعای مهم زردشتی اَشم وُهو و اَئیریِما ایشیو) است، با 19 بند از یشت های کوچک به شمار می رود. این یشت را به این جهت که از نظر زبانی آشفته بوده و بعضی حالات صرفی کلمات با معنی آنها مطابقت ندارد، از یشت های متأخر به حساب می آورند. اردیبهشت به معنی بهترین اشه (راستی)، از زیباترین امشاسپندان و نمادی است از نظم جهانی و قانون ایزدی. او در گاهان و نیز یسن هفت ها نزدیک ترین امشاسپند به اهورا مزدا است، در حالیکه در اوستای متأخر و متون پهلوی بهمن جای او را می گیرد. فقط چهار بند اول این یشت مربوط به اردیبهشت امشاسپند است و تقریباً از بند 5 به بعد در این یشت به توصیف و ستایش ایزد «ائیریمن» و دعای «ائیریما ایشیو» پرداخته شده است. اَئیریِما ایشیو که بر اساس کلمات آغازی خود نام گذاری شده است، در ستایش ایزد ائیریمن است. ائیریمن ایزد دوستی و درمان بخشی است و از همکاران اردیبهشت به حساب می آید. او نخستین پزشک مینوی است که در برابر هزاران دردی که اهریمن می آورد، درمان عرضه می کند. این دعا همچون سه دعای دیگر دین زردشتی (یعنی اهونور، اشم وهو و ینگهه هاتام) به زبان اوستای گاهانی است. سه دعای دیگر در پایان یسن بیست و هفت، در آغاز گاهان قرار گرفته اند، ولی دعای ائیریما ایشیو در یسن پنجاه و چهار و در انتهای گاهان قرار دارد. این پژوهش شامل مقدمه و پنج فصل است. فصل اول شامل متن اوستایی «اردیبهشت یشت و دعای ائیریما ایشیو» ویراسته گلدنر است. فصل دوم آوانویسیِ این دو متن اوستایی بر اساس شیوه هوفمان است. فصل سوم ترجمه فارسی و فصل چهارم شامل یادداشت های این دو متن می باشد. در یادداشت ها واژه ها و عبارات و اصطلاحاتی که نیاز به توضیح بیشتر داشته اند با ارجاع به شماره هر بند آمده اند. فصل پنجم شامل واژه نامه است که به جز فعل ها که به صورت افزوده آمده اند باقی کلمات به صورت ضعیف ذکر شده اند. در مقابل هر مدخل، ابتدا مقوله دستوری به همراه معنای آن و سپس صورت های صرفی آن ستاک همراه با حالت و جنس و شمارِ آن آمده است. همچنین شماره هر بند نیز با ذکر صفحه ای که در فرهنگ بارتُلمه آمده مشخص شده است.

آثار منظوم دور? میانه در ایران که عمدتأ به زبان های فارسی میانه و پارتی باقی مانده اند، به دو دست? اشعار جامع? زردشتی و سرودهای مانوی تقسیم می شوند. برخی از مهم ترین آثار جامع? زردشتی، چون یادگار زریران و درخت آسوری میراث سنت شفاهی دور? اشکانی است، و برخی چون اندرزنامه های منظوم به ادبیات توده تعلق دارد، و اشعار اندکی نیز دارای ماهیت دینی هستنند. سرودهای مانوی نیز دو دسته اند، سرودهای ستایشی که به شیو? یشت ها سروده شده، و دست? دوم سرودهای عرفانی که مضمون آنها جدایی روح انسان از اصل خود است. اشعار مانوی به زبان های فارسی میانه و پارتی سروده شده اند و ترجمه هایی پراکنده نیز از این اشعار به زبان سُغدی در دست است. در این رساله، اشعار فارسی میانه، پارتی و ترجمه های موجود سُغدی آنها، اعم از زردشتی و مانوی از لحاظ زیباشناختی مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. در بخش اشعار جامع? زردشتی به اندرزنامه های منظوم، یادگار زریران و درخت آسوری پرداخته و بقی? اشعار معرفی شده اند؛ و در بخش سرودهای مانوی، بلاغت اشعار مانویان به زبان های فارسی میانه، پارتی و سغدی مورد تحلیل قرار گرفته است. بررسی صورت گرفته نشان می دهد که اشعار زردشتی و مانوی علی رغم مشترکات در مواردی چون وزن و قافیه، در استفاده از جلوه های بلاغی با یکدیگر تفاوت دارند، این تفاوت یا به دلیل نوع ادبی آن ها (حماسی، تعلیمی یا غنایی) پدید آمده، یا به سبب مضمون و درون مای? متفاوت دو گروه اشعار بوده و یا از نفوذ عناصر بیگانه در شعر مانوی ناشی شده است. این عوامل موجب شده که در اشعار مانوی توجه بیشتری به عناصر حوز? بیان و بدیع چون تشبیه، استعاره، تمثیل و موسیقی های لفظی و معنوی کلام شده است، در حالی که در اشعار جامع? زردشتی قدرت تنظیم، وصف و اغراق چشمگیرتر، عاطفه قوی تر و پیوند با اجتماع بیشتر است. شعر دور? میانه به منزل? حلق? اتصال بین شعر باستان و شعر فارسی، از یک سو ادامه دهند? سنت های اشعار باستانی چون گاهان و یشت هاست، از سوی دیگر نمودار پیشین? بسیاری از گرایش های ایرانی به عناصر زیبایی آفرین در شعر است.

در این پایان نامه متن زند «ستایش هفت فصل» ترجمه و بررسی شده است. ستایش هفت فصل یسن های 35 تا 41 را تشکیل می دهد و به نثر است و پس از گاهان قدیم ترین بخش اوستاست. هفت ها فصل های 41-35 از 72 فصل یسنا را تشکیل می دهد و در میان گاهان جای دارد. هفت ها گرچه مجموعه ای جدا از گاهان است وازنظر مضمون و درون مایه ها با گاهان تفاوت هایی دارد، اما از نظر شیوه نگارش و زبان به کارگرفته شده ، با گاهان همسو است. عنوان پایان نامه «ترجمه و واژه نامه سه زبانه زند ـ اوستا ـ فارسی یسن هفت ها (یسنه هپتنگهایتی) » است و بخش های آن به قرار زیر است: مقدمه شامل مطالبی درباره یسن هفت ها (=ستایش هفت فصل) ، اوستای متقدم ، دلایل تفاوت متن زند با متن اوستایی آن، پژوهش های پیشین و روش کار. متن زند «یسن هفت ها» متنی است که دابار آن را ویراسته است ، و سپس آوانگاری متن زند و برگردان فارسی متن زند و یادداشت های آن ارائه می شود. دیگر بخش های پایان نامه مشتمل بر واژه نامه سه زبانه ، معادل برخی اصطلاحات دستوری از انگلیسی به فارسی و از فارسی به انگلیسی، کتابنامه و چکیده به زبان انگلیسی است.

بررسی متون فارسی زرتشتی، رساله دکتری در رشته فرهنگ و زبانهای باستانی از پژوهشکده زبان شناسی پژوشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، نگارش حمیدرضا دالوند به راهنمایی دکترکتایون مزداپور و استادان مشاور: دکتر زهر زرشناس و دکتر امید ملاک بهبهانی، تهران، امرداد 1391. متون فارسی زرتشتی یا معرفی متن هایی که زرتشتیان از سده های پس از اسلام در ایران و هند به زبا ن فارسی، چه نظم و چه نثر، پدید آورده اند؛ موضوع این رساله است که در پنج فصل: کلیات، روش شناسی، پیشینه ی پژوهش، یافته های پژوهش و نتیجه گیری یا تفسیر و استنتاج داده ها و یافته ها تدوین شده است. فصل چهارم که متن اصلی پایان نامه را دربردارد، شامل بررسی موضوع در دوازده عنوان، برگرفته از سنت دینی زرتشتی، به شرح زیر است: 1-ترجمه و تفسیر متون اوستایی 2-ترجمه و تفسیر متون پهلوی و پازند 3- آیین ها و فقه زرتشتی 4- عقاید و کلام زرتشتی 5- روایات 6- مناجات 7- اندرزها و متون اخلاقی 8- میراث فرقه آذرکیوان 9- تاریخ 10- ادبیات 11- زبان شناسی وفرهنگ نگاری 12- نجوم. در این فصل متون مربوط به هر یک از این حوزه ها معرفی و شرح شده اند و فهرستی از نسخه های خطی موجود از هر متن در ذیل آن آمده است. ادبیات فارسی زرتشتی گذشته از ارزش های ادبی و زبانی خاصی که دارد، بیانگر صورت زنده و پویای دیانت زرتشتی است و تحولات آن را در روزگار پس از اسلام نشان می دهد. از این رو سرچشمه ی ارزشمندی برای مطالعات ادیان، اساطیر، فرهنگ و تاریخ ایران و تحولات این حوزه ها از دانش در روزگار اسلامی است.

چکیده فارسی این پایان نامه یک کتابشناسی توصیفی اوستا از آثار منتشر شده به دو زبان انگلیسی و فارسی است. در مجموع 315 اثررا در بر می گیرد؛ که شامل 219 جلد کتاب و 97 مقاله است ؛ این مقالات در 30 گرامیداشت و جشن نامه و مجموعه مقالات ارائه شده است. مطالب این اثر در دو فصل ارائه شده است. فصل اول شامل فهرست موضوعی و معرفی توصیفی کتب و مقالات با موضوع اوستا است ؛ که در هجده بخش گاثاها، یسنها و ویسپرد، خرده اوستا، یشتها ، وندیداد، دستور زبان ، واژه و واژه نامه ها، نسخ خطی اوستا و آثار گوناگون با موضوع اوستا است. فصل دوم شامل فهرستها است و مهمترین آنها فهرست آثار به ترتیب نام مولف می باشد. این پایان نامه مشتمل بر 335 صفحه است.

چکیده پژوهش حاضر، جایگاه هفت شخصیت برجسته اسطوره ای؛ جمشید، ضحاک، فریدون، کیکاووس، گشتاسب، رستم و اسفندیار را در ادبیات ایران باستان ،با تکیه بر شواهد و جملات و عباراتی از اصل متن های کتاب اوستا به خط و زبان اوستایی، و اصل آثار فارسی میانه به خط و زبان پهلوی، جست و جو کرده و آن را با دسته ای از ابیات شاهنامه فردوسی مقایسه و تطبیق نموده و مورد بررسی و تحلیل قرار داده است که با خصوصیات و کردارهای این هفت شخصیت در متن های باستانی، همخوانی و تناسب داشته است. در این بررسی ها مشخص گردید که اکثریت قریب به اتفاق این شخصیت های اساطیری در ادبیات ایران باستان خویشکاری ها و سرشت ایزدینه و ماورایی داشته اند و پیشینه و جایگاه اصلی شمار بسیاری از آنان را در عقاید و باورهای کهن قوم هندو ایرانی می توان یافت. اما از آنجا که رفته رفته در گذر زمان، بطور کلی وقتی که تحولات خاصی در طی هزاره ها در میان جوامع و قبایل کهن آریایی حاصل شد، جهان ذهنی آن اقوام باستانی نیز تحت تأثیر شرایط فرهنگی تازه هر عصر، مسائل اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، دینی و وام گیری از سرزمین های مجاور قرار گرفت و اسطوره ها و عقاید و باورهای دنیای کهن آریایی را متحول ساخت. علل و عوامل دیگری نیز همچون میل به خرد گرایی نیز تغییراتی را در طرز نگرش به موجودات اسطوره ای ایجاد کرد؛ به نحوی که هر قدر از دنیای باستان به عصر فردوسی نزدیک تر می شویم از ابعاد شگفتی بر انگیز و مافوق طبیعی شخصیت های اساطیری کاسته و در ازای آن ،جنبه خرد باورانه و مردمانگی آنها فربه تر شده و همه وقایع منسوب به شخصیت های اساطیری با معیارهای تجربی سنجیده می شود . از این رو ما، برابر نهاده های بسیاری از خدایان عالم اساطیر کهن هندو ایرانی و از جمله هفت شخصیت اساطیری مورد مطالعه این پژوهش را در شاهنامه فردوسی به صورت شهریاران زمینی می بینیم. این تغییر شکل ثانویه آنها با موازین عقلی و منطقی و همچنین با تعالیم ایدئولوژیکی و مبانی عقیدتی نوین، سازگاری بیشتری دارد و طبعاً خرد پذیر می نماید. روند دگرگونی بنیادین شخصیت های اساطیری مورد بحث و تکوین مجددشان در حماسه ایران عمدتاً بدین صورت بوده است که راویان هنرمند حماسه ها و ناقلان داستان های باستان، بعدها در طی قرون و اعصار در بازگویی مجدد زندگانی این قهرمانان ادبیات اوستایی، برای هر چه بیشتر جذاب نمودن داستانها آنها را با روایاتی درآمیختند که اصل آنها به صورت شفاهی نقل می شده و به ناحیه ماوراء النهر تعلق داشته که خارج از حیطه نفوذ محافل خواص زرتشتی نجد مرکزی بوده است. به نظر می رسد قسمت اعظم روایات منقول در شاهنامه های عهد اسلامی و از جمله شاهنامه منثور ابومنصوری که استاد فرزانه طوس آن را به عنوان مأخذی معتبر، اساس به نظم آوردن داستان های باستان در شاهنامه ارجمند خویش قرار داده است ، سابقه اش بیشتر به سنت زنده، پویا، و مستقل شفاهی و احیاناً مکتوب ناحیه مشرق ایران، خراسان بزرگ و ماوراء النهر باز می گردد تا آنکه وابسته به اوستا و متن های پهلوی زرتشتی باشد. ناقلان روایات اساطیری، اخبار دنیای باستان را با بیانی بسیار تأثیر گذار و رسا، توصیف و نقل می نمودند و در این توصیف و نقل ها، افزودن شاخ و برگ به روایت مربوط به یک اسطوره کهن سبب می گردید که نخست در جزئیات و نکات فرعی و حاشیه ای مربوط به داستان زندگانی یک شخصیت اسطوره ای، تغییراتی ایجاد شود و بعدها با افزودن مطالب تازه تر، ریشه و هویت اصلی آن شخصیت نیز دستخوش تغییر و تحول گردد. بدین ترتیب اسطوره در نهایت انعطاف پذیری خود با شرایط فکری و اجتماعی و خواست های مردمان در اعصار گوناگون ، خود را وفق داده است تا ماندگاری و تداوم حیات آن تضمین گردد و حتی به بهای دگردیسی یافتن کلی خود، در حماسه، حضوری زنده و با طراوت داشته باشد. کلید واژه ها: هفت شخصیت اساطیری ادبیات ایران باستان، متن های اوستا، زبان، خط وآثار ادبیات پهلوی، شاهنامه فردوسی، جمشید ، ضحاک ، فریدون ، کیکاووس ، گشتاسب ، اسفندیار ، رستم .

در این پایان نامه به بررسی " ایرانشهر و تقسیمات کشوری در متون کهن " پرداخته شده که در آن نظام سیاسی و تقسیمات کشوری در ایران باستان مورد پژوهش قرار گرفته است. تقسیمات کشوری شامل کشور، ساتراپ یا خشثرپاون ، شهر ، روستا و ... می باشد که به تفصیل در دوره های تاریخی پیش از اسلام در فصل های جداگانه بررسی شده است. مهم ترین مفهوم در تقسیمات کشوری دوران کهن ، واژه شهر می باشد که معانی گوناگونی را در بر می گیرد. بدین روی در این پایان نامه توجه ویژه ای بر روی این واژه شده است. مقدمه شامل تعاریف و توضیحاتی در مورد مفاهیم و معانی و ریشه یابیِ واژه های مرتبط با این موضوع است که عبارتند از : آریایی، ایران ویج، ایران و ایرانشهر، کشور، ساتراپ، شهر، روستا و ... . همچنین اجزای شهر ، ساخت شهر ، انواع شهر و نیز شهر در شاهنامه در این پژوهش بررسی شده اند. دیگر بخش های این پایان نامه مشتمل بر تقسیمات کشوری و شیوه مدیریت ، پایتخت ها و شهرهای ویژه در دوران های تاریخی ماد ، هخامنشی ، اشکانی ، سلوکی و ساسانی است که برای دست یابی به این هدف کتیبه ها و متون کهن تاریخی مورد بررسی قرار گرفته اند.

سرزمین سغد به علّت موقعیت جغرافیایی و نیز داشتن بازرگانان حرفه ای در نقطه طلایی جاده ابریشم قرار گرفت. جاده ای که نه تنها کالای سرزمینی را به سرزمین دیگر می بُرد، بل که پُلی نیز بین فرهنگ و هنرِ آنان می زد. در میانِ آثار برجای مانده از فرهنگ و زبان سغدی، تعدادی قصّه و حکایت دیده می شود؛ که پژوهش حاضر، جستاری در مطالعه این قصّه هاست. نخستین گروهی که به مطالعه جدی روایت و داستان پردازی پرداختند، فرمالیست های روسی بودند که کار تحقیقی خود را بر روی داستان از دهه دوم قرن بیستم آغاز کردند. آن ها در پی یافتن فرمولی برای داستان ها بودند که بتوان به وسیله آن شکل و یا ساختار داستان ها را ارزیابی کرد. از جمله سردمداران این مکتب، ولادیمیر پراپ بود که اساس کارش را بر پایه اعمال شخصیت های قصّه نهاد. پس از فرمالیست های روسی، ساختارگرایان فرانسوی از جمله گریماس، تودوروف و ژنت بودند، که روایت و ساختارهای گوناگونِ آن را مورد مطالعه قرار دادند. آن ها نیز در پی یافتن فرمولی کلّی برای داستان ها بودند؛ ولی با گستره ای وسیع تر و مطالعه ای همه جانبه تر از فرمالیست های روسی. نگارنده بر آن است که قصّه های سغدی را بر اساس نظریه پراپ و گریماس مورد تحلیل و بررسی قرار دهد.

سوترۀ علت و معلول کردار متنی است بودایی که به سه زبان چینی، سغدی و تبتی یافت شده است. نسخۀ سغدی این اثر ازجمله آثار دینی این زبان و متعلق به فرقۀ مهایانۀ آئین بوداست که به اواخر سدۀ هشتم یا اوایل سدۀ نهم میلادی تعلق دارد. سوترۀ علت و معلول کردار، درواقع متنی در تبیین قانون کرمه در فلسفۀ بودایی است. قانون کرمه قانون «هر علتی معلولی دارد» است و همۀ موجودات ذی روح را شامل می شود. این متن شرح قانون دْهَرمه از زبان بوداست که می آموزد هر موجودی نتیجۀ نیکی ها و بدی های خود را در زندگی یا زندگی های بعدی اش، بنا به تفکر بودایی، خواهد دید. در این رساله، اصطلاحات بودایی به کاررفته در متن این اثر، به گونۀ توصیفی شرح داده شده اند. نیز این رساله در ادامه شامل یادداشت های مربوط به قسمت واژه نامۀ توصیفی، شواهدی از کاربرد این اصطلاحات، واژه نامه های سغدی بودایی ـ فارسی، سغدی بودایی ـ سنسکریت و سغدی بودایی ـ چینی، نمایۀ سغدی، سنسکریت و فارسی است.

در این پایان نامه به بررسی متن سغدی p7 از مجموعه متن های سغدی پاریس پرداخته شده است. این پژوهش یک مقدمه و شش بخش را شامل می شود.مقدمه دربرگیرنده تاریخچه زبان و ادبیات سغدی، شخصیت آریاولوکیتشوره، محتوای سوتره، شیوه کار و پیشینه پژوهش است.

این رساله به بررسی یکی از مهم ترین موضوعات مورد بحث در زمین? تاریخ ادیان، یعنی روایت زرتشتی آخرالزّمان اختصاص یافته و این موضوع را بیان می دارد که فرزانگان ایران باستان (یعنی مغان) آگاهی و شناخت خود از آسمان را در جهت نمایاندن تصویری از ادوار کیهانی، ادوار زندگی و حیات بشر، پیشگویی های فرجام شناختی و سرنوشت محتوم هستی، به کار گرفتند. موضوع آخرالزّمان را، که به عنوان موضوعی اسرارآمیز تلقّی می گردد، شاید بتوان به عنوان تعابیری برخاسته از مشاهد? پیگیر آسمان همواره در حال تغییر تلقّی نمود. این تعابیر به ظاهر معمّاگونه، هنگامی که آن ها را در آسمان جست و جو کنیم، طبیعت اسرار آمیزشان را از دست خواهند داد. به عبارت دیگر این تعاریف را شاید بتوان به عنوان بازتابی از اساطیر کهن نجومی، که آدمیان را با خدایان پیوند می داده اند، در نظر گرفت. جهت اثبات فرض یادشده، نگارنده، مقایسه ای مستدل میان شمایل پردازی موجود در قطعات آخرالزمانی متن های فارسی میان? زرتشتی همچون بندهشن، گزیده های زادسپرم، جاماسپ نامه و ... با فلک نگاری مردمان بین النهرین که در الواح نجومی «مُل آپین»، اسطرلاب های آشوری و نیز متن های نجومی هندی مانند سوریاسیدهانتا، به انجام رسانده است. این مقایسه، به مثابه رمزگشای تعبیری که نظاره کنندگان آسمان در روزگار باستان به هنگام تماشای صورفلکی و ستارگان می پرداخته اند، پرده از اسرار بسیاری از روایات موجود در متن های فارسی میان? زرتشتی همچون قربانی شدن گاو هدیوش برمی دارد. این پژوهش، این نکته را روشن می سازد که رویدادهای آخرالزمانی که در اوستا به اجمال و در متون پهلوی به تفصیل بیان گردیده اند، بازتابی از تصویر صورفلکی و مجموعه های ستارگان آسمانِ دائماً در حال تغییری هستند که این فرزانگان قادر به تماشای آن بودند. به علاوه نظری? هارتنر (1979؛ 1985) در مورد توضیح منشأ جشن های فصلی زرتشتی موسوم به گاهنبارها در گاهشماری اوستایی کهن و تعیین دور? تقریبی آغاز رواج نظام گاهنبارها مورد بررسی و نقد واقع شده و با به کارگیری نتایج حاصل از تحلیل داده های نجومی مندرج در اوستا با نرم افزار نجومی استلاریوم نظریه تازه ای در این خصوص، ارائه شده است. در پایان، نظریه بحث برانگیز دیوید اولانسی (1991) در مورد منشأ هلنی (رواقی) میتراییسم نقد و بررسی شده و با توجه به شواهد و مطالب مندرج در متن «خطابه در باب خورشید توانا» اثر یولیانوس مرتد، امپراطور مهرپرست روم که قراین و نشانه هایآشکاری از باورها کیهان شناختی شرقی (ایرانی-بابلی) در آن به چشم میخورند، دلایل نادرستی و نقض این نظریه مورد بحث قرار گرفته اند

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

بررسی گویش میبدی وصرف ونحو همراه با مثال

شناخت گاهشماری ، مستلزم شناسایی پدیده های نجومی و برخی ارکان و مفاهیم مرتبط با گاهشماری است. در بخش اول این تحقیق ، شب و روز، ساعت و گاهشماری شبانه روز، هفته ، ماه و انواع آن فصول و سال در تقویمهای مختلف تشریح شده و از هریک تعریفی ارائه شده است. بخش دوم تحقیق تحت عنوان گاهشماری های پیش از گاهشماری زرتشتی نام گرفته است. در بخش سوم جشن های مهم در تقویم زرتشتی و گاهشماری عرفی و وهیژکی ، اعمال کبیسه ، نام روزها و ماههای زرتشتی ، گاهنبارها از مباحث مطرح شده در بخش سوم این تحقیق است. بخش چهارم تحقیق، گاهشماری های ایرانی در دوره اسلامی نام دارد.

رساله حاضر تحت عنوان ؛ سرور شفابخش ؛ شامل بخشهای زیر است : مقدمه ، معرفی متن 6 ، حرف نویسی ،آوانویسی ، ترجمه متن ، پی نوشتها ، واژه نامه ، کتابنامه وضمیمه . مقدمه شامل معرفی زبان سغدی و ادبیات سغدی بودایی و مقدمه امیل بنونیست است . بخش اول شامل معرفی متن 6 کتاب متنهای سغدی پاریس ‏‎(textes sogdiens ,paris)‎‏ اثر امیل بنونیست از صفحه 82 تا 92 تهیه و تنظیم شده است . این بخش همراه با حرف نویسی ، آوانویسی و ترجمه متن به فارسی است . بخش دوم شامل پی نوشتهای ارائه شده توسط امیل بنونیست ‏‎(textes sogdiens pp.202-207)‎‏و هنینگ ‏‎(the sogdiens text of paris 249-251,253)‎‏ و نظرات و پیشنهادات نویسنده است . بخش سوم شامل واژه نامه سغدی به فارسی و کتابنامه است . سرانجام بخش ضمیمه که شامل دستاورد این پژوهش ( شامل معرفی واژه های مشترک ارمنی-سغدی ) است .

چکیده ندارد.