چکیده: استان اصفهان به لحاظ موقعیت جغرافیایی (قراگیری در مرکز ایران و واقع شدن در یکی از شاهراه های ارتباطی شمال به جنوب و شرق به غرب کشور) در تمام دوران تاریخی مورد توجه بوده است که این موضوع از تعدد بناها و محوطه های باستانی پراکنده در سطح استان کاملاً روشن است. در دوره ساسانی همجواری استان اصفهان با استان فارس به عنوان مرکز حکومتی ساسانیان در کنار تعدد چهارطاقی های شناسایی شده در سطح استان، نشانگر جایگاه ویژه آن در دوره مذکور می باشد. بر این اساس پژوهش پیش رو با هدف الف) ارزیابی تعداد، مطالعه و گونه شناسی چهارطاقی های ساسانی استان و ب)بررسی نحوه و الگوی پراکندگی آنها در سطح استان تبین شده است. در این پژوهش روش تحقیق بر پایه جمع آوری داده های خام مطالعاتی اعم از شواهد معماری و داده های سفالی به روش بررسی میدانی و کتابخانه ای و سپس تحلیل داده های معماری از طریق مطالعه تشابه و تفاوت چهارطاقی های استان بوده است. نتایج تحقیقات انجام شده در راستای پاسخ به سوالات و اهداف پژوهش نشان داد که: الف) در مجموع شش مورد چهارطاقی نخلک، شیرکوه، قلعه دار، خرمدشت، نطنز و نیاسر در سطح استان وجود دارد که از نظر گونه شناسی به دو گونه ساده و مرکب تقسیم می شوند. بر این اساس سه چهارطاقی شیرکوه، قلعه دار و خرمدشت در زمره چهارطاقی های مرکب و سه چهارطاقی نخلک، نطنز و نیاسر در زمره چهارطاقی های ساده قرار می گیرند. از سوی دیگر چهارطاقی ها در دو گروه منفرد مانند چهارطاقی نطنز و خرمدشت و یا مجموعه بنا مانند شیرکوه، قلعه دار و نخلک قرار می گیرند. ب) در خصوص الگوی پراکندگی، چهارطاقی های استان اصفهان در حاشیه کویر مرکزی ایران و در شهرستان های نایین، کاشان و نطنز قرار دارند. برخی از چهارطاقی ها در کنار راه های عبوری و برخی دیگر در مناطق دور از دسترس واقع شده اند که در این بین چهارطاقی نیاسر، نطنز، خرمدشت و قلعه دار در مسیر راه های ارتباطی اصلی و چهارطاقی نخلک و شیرکوه به دور از راه های ارتباطی اصلی قرار دارند.

چکیده ندارد.

شهرهای دوره ساسانی از جمله مهمترین آثار دوران پیش از اسلام در ایران می باشند. ساسانیان در شهرهای خود از دو نوع طرح و پلان استفاده می کردند. -1 طرح مدور "گرد" -2 طرح مستطیلی یا "هیپوداموس ". اصولا ساسانیان در ابتدای کار در ساخت شهرهای خود کاملا تحت تاثیر شهرسازی دوره اشکانی بودند به همین خاطر پلان گرد به عنوان یک اصل در ساخت شهرهای اولیه "مانند فیروزآباد" مدنظر بود - البته گاهی نیز تناسب با وضعیت محیط باعث گرد ساخته شدن شهرها می شد "مانند تخت سلیمان" بعدها در زمان شاپور ساخت شهرها با پلان گرد منسوخ و استفاده از پلان مستطیلی یا هیپوداموس معمول شد. اینگونه شهرها تقلیدی از شهرهای مستطیلی روم بود، اگرچه می توان تاثیرات بومی و محلی را نیز در این شهرها مشاهده کرد. همه این شهرها چه گرد یا مستطیلی، دارای چهار یا دو دروازه و دژ یا کهندژ هستند که بسته به نقشه شهر در گوشه "پلان مستطیلی" و گاه در میان "در پلان گرد" قرار می گرفته. همچنین شارستان در اطراف کهندژ و ربض در خارج از شهر قرار داشتند در پلان مستطیلی شهرها به وسیله خیابانها و کوچه های قائم الزاویه به صورت شطرنجی به بخشهای کوچکتر تقسیم می شدند. در حالیکه در پلان گرد این خیابانها به صورت شعاعی و همدیگر را در مرکز شهر قطع می کردند. این شهرها دارای سیستم دفاعی مستحکمی بودند و دارای دیوارهای ضخیم با برج و باروهای مستحکم بوده، و گاهی نیز شهر را طوری می ساختند که از یک جهت به موانع طبیعی مثل رودخانه - کوهی که قلعه ای روی آن قرار داشت و یا دریا منتهی می شد.