در اکثر کتاب های تاریخی، در فصل های نخستین خود اشاره ای کوتاه به دوره ماد در تاریخ ایران باستان دارند، ولی معمولا از چند سطر بیشتر تجاوز نمی کند. حال سوالی پیش می آید، آیا جایگاه ماد در تاریخ ایران در همین چند سطر ارائه شده است؟ شناخت ماد چه تاثیری در شناخت فرهنگ و تمدن ایران دارد؟... مادی ها بی شک نقش بسیار مهمی در تاریخ سیاسی سرزمین ایران و بین النهرین بر عهده داشتند. در سطح منطقه ای موفق شدند اقوام و دولت های کوچک محلی را در قالب قدرتی بزرگ متحد و زمینه را برای شکل گیری امپراتوری هخامنشی و تحولات گسترده ای که بعد از آن در تاریخ و تمدن ایران بوقوع پیوست را، فراهم سازند. در قرن هفتم قدرت خود را تثبیت کردند و از خود آثار معماری در محوطه های نوشیجان، باباجان و گودین، ازبکی، سیلک و ... بر جای گذاشتند. باید دانست که همین دوران کوتاه تأثیر زیادی در تاریخ ایران دارد که ایجاد حکومت ایرانی نمونه ای از آن است. وضعیت ماد به ویژه در حدود سال های 612-550 پ م درپرده ابهام قرار دارد و با توجه به اطلاعات گردآوری شده از منابع مکتوب و داده های باستان شناسی، باز هم ابهامات و جنبه-های مختلفی در ارتباط با آنان ناشتاخته باقی مانده است. آشوریان از جمله پیشگامانی بودند که در طی حملات خود به مناطق زاگرس مطالب جامعی از مادها را بیان نموده اند. علی رغم اشارات مکرر متون آشوری به مادها، از یک ساختار سیاسی بزرگ خبری نیست، بلکه به ساختارهای پراکنده و ایالت های مختلفی اشاره شده است. از حدود 650 تا 614 پ.م دوباره مادها ظاهر می شوند. متاسفانه اطلاعات تاریخی چندانی از این دوره زمانی نداریم و تنها اشاره به مادها در منابع بابلی است. در دیگر متون نیز اطلاعات جسته و گریخته ای از ماد آمده است که اشاره ای به یک قدرت بزرگ سیاسی نیست ولی همه منابع به نوعی قدرت ماد را نشان داده اند. از حدود 612 تا 550 پ.م که اوج قدرت ماد است اطلاعات باستان شناسی تا کنون چیزی را ثابت نکرده اند که میتواند دلیل آن ضعف فعالیت های باستان شناسی باشد یا اینکه مادها تازه قدرت را در دست گرفته اند و با مشکلات زیادی روبه رو بوده اند، بنابراین نتوانستند آثاری از خود بر جای بگذارند. کمبود همین کاوش های باستان شناسی خود، آغاز کننده مشکلات در زمینه شناخت ماد است. مادها مسلما دارای پایتختی بوده اند که این تکته را هم منابع بابلی و هم یونانی ثابت کرده اند. با توجه به اینکه هنوز کاوش های باستان شناسی هگمتانه هیچ داده ای را از دوره ماد نشان نداده است باید به دنبال پایتخت ماد در مکان دیگری بود که با توجه به نظریات مختلف بهترین گزینه تپه مصلی است. قلمرو مادها در دو دوره قابل بررسی است؛ دوره اول قبل از سقوط آشور و دوره بعد از آن. در دوره نخست مادی ها از منطقه کنگاور و همدان در غرب تا منطقه خراسان در شرق، از رشته کوه البرز در شمال تا منطقه کاشان در جنوب گسترده بودند و در دوره دوم این قلمرو به ویژه در جهت غرب و شمال غرب گسترش یافته است. تحقیق حاضر تلاشی است، برای راه گشایی بخشی از مشکلات بیان شده در ارتباط با ماد است.

چیستی مفرغینه های لرستانی منسوب به لب? غربی فلات ایران و مربوط به نیم? نخست هزار? یکم قبل از میلاد از پرسشهای بزرگ باستان شناسی ماست؛ در این خطه -البته- محوطه هایی چند، کاوش شده و نمونه های بسیاری از چنین آثاری در مجموعه ها و موزه های متعدد دنیا پراکنده شده و در شناخت آن ها کمابیش بررسهایی هم انجام شده اما هنوز، پژوهشی جامعه و فراگیر که بتواند به پرسشهای متعدد و بی شمار درباب خاستگاه این آثار پاسخی درخور دهد، انجام نیافته است. چند سالی است که محوطه ای به نام سنگ تراشان در لرستان کنونی در نزدیکی شهر خرم آباد شناخته شده، با مجموع? پُرشماری از مفرغینه های لرستانی، اما این محوطه دارای سرشتی نا متعارف است، به این معنی که اشیاء طی کاوش علمی در یک بافت ناشناخت? باستان شناختی به دست می آمد و می آید؛ این آثار نه مجموعه ای از گورنهاده هاست و نه مجموع? اشیایی مربوط به یک بافت معماری معمول باستان شناسی. چون این مجموعه و محوطه سرشتی نامتعارف دارد ما نیز در این رساله در واقع به گونه ای نامتعارفی تلاش کرده ایم تا به درکی از چیستی آن برسیم و آن استعانت از تحلیلهای نشانه شناسی است. نشانه شناسی دانشی است مرتبط با زبان شناسی و معنا شناسی که در چشم اندازی وسیع تری در حوز? فلسف? دانش ها قرار می گیرد و به همین جهت می تواند در چنین مواردی دشوار، به کار باستان شناسی هم بیاید از برای معنا دادن به محوطه ها و مجموعه هایی که در وهل? نخست گنگ و نامفهوم و نامتعارف به نظر می آیند. پژوهشهای باستان شناسی عصر آهن ایران در سالهای اخیر بسیار رونق گرفته است . این رونق البته به واسطه برنامه ریزیهای هدفمند و بلندمدت در محوطه های باستانی دارای لایه های فرهنگی عصر آهن است ، اما کشفیات اتفاقی را نیز نمی توان و نمی باید نادیده گرفت ؛ چه بسا پژوهشهای می دانی هم اکنون برنامه ریزی شده ای که در آغاز از برای نجات بخشی سازماندهی شده بوده ، و از جمله در استان لرستان ، کاوشهای محوطه باستانی پر اهمیت سرخ دم لکی که در سال ???? در آستانه هفتمین فصل خود بود در ابتدا نه بر بنیاد پژوهشی آکادمیک ، که فقط برای جلوگیری از ادامه تخریب دمادم و پیاپی محوطه آغاز شد. به نظر می رسد که کاوش باستان شناختی اضطراری سنگ تراشان هم دلیل غنای یافته های این محوطه چشم انداز کنونی ما از باستان شناسی عصر آهن کوههای زاگرس را واضح تر کند. پیش از آغاز عملیات می دانی کاوش هم برخی یافته های سطحی محوطه عصر آهن پایانی سنگ تراشان ، در حقیقت بقایای فعالیتهای تخریبی حفاران غیر مجاز، به خودی خود و با وجود لطمات و صدمات فراوان پرسشهای پژوهشی چندی را مطرح می نمود و اما آغاز کاوش ها نشان داد که این محوطه تا چه اندازه غنی است . شاید به جرأت بتوان گفت داده های سه دور کاوش در این محوطه در تاریخچه پژوهشهای مربوط به مفرغینه های لرستانی بی نظیر است و مسیر این پژوهش ها را دگرگون خواهد کرد و آینده این پژوهش ها را رقم خواهد زد. برخی یافته های سطحی محوطه عصر آهن پایانی سنگ تراشان ، که حاصل عملیات تخریبی حفاران غیرمجاز است ، به خودی خود و با وجود لطمات و صدمات فراوان پرسشهای پژوهشی چندی را مطرح می نمود و اما آغاز کاوش ها نشان داد که این محوطه تا چه اندازه غنی است . تا پیش از این بیشترینه مفرغینه های لرستانی یافت شده از طریق حفاریهای قاچاق و گسسته از بافت باستان شناختی خود به دست آمده بود، اما طی کاوشهای اخیر سنگ تراشان حجم انبوهی از این مفرغینه ها، این بار پیوسته در بافت باستان شناختی خویش کشف می شد. این پیوستگی می ان یافته های مفرغین و پیش زمینه باستان شناختی آن ها پژوهشگران در بازآفرینی الگوهای پژوهشی در تحلیلهای فرهنگی مربوطه یاری خواهد رساند. کاوشهای سنگ تراشان خرم آباد منجر به کشف بیش از ??? قلم شی شد مفرغین که نمونه هایی از هنر فلزکاری نیمه نخست هزاره یکم قبل از میلاد محسوب می شوند؛ این اشیا در بافت بسیار غریبی از دید باستان شناختی قرار داشتند: نه در گور بودند، نه در مجموعه ای استقراری و نه هیچ نشانه دیگری از مواد فرهنگی یا نهشته های باستان شناختی به همراه شان نبود. انبوهی شی مفرغی که بر روی خاک نهاده شده بود. فهم چیستی این مجموعه آثار به کار گیری روشهایی به غیر از روشهای معمول و متعارف باستان شناختی را طلب می کند. در رساله پیش رو نگارنده با استفاده از دانش نظری نشانه شناسی (semiology) و نگاره شناسی (iconography) به تحلیل این مجموعه غریب خواهد پرداخت. این بررسی را پژوهشهای تاریخی، جغرافیای تاریخی، و تاریخ هنر تکمیل خواهند کرد.