در این پایان نامه به بررسی « حقیقت ایمان و ابعاد آن از دیدگاه شهید ثانی، ملاصدرا و علامه طباطبایی» پرداخته شده است. که هر یک از این متفکران نظراتی را در مورد ماهیت ایمان و ارتباط آن با اراده، عقل، عمل ، و سپس مراتب آن ذکر کرده اند. شهید ایمان را تصدیق و باور قلبی معرفی کرده اند و آن را به دو بخش ایمان عرفی و شرعی تقسیم نموده اند. از نظر شهید ایمان حقیقتی برخاسته از تصدیق قلبی است و این ایمان از طریق اختیار حاصل می شود. لذا ایشان ایمان غیر اختیاری را ایمان واقعی نمی دانند. شهید در مورد ارتباط ایمان و عقل قائل است که ایمان از طریق دلیل و استدلال حاصل می شود و ایمانی را که از طریق تقلید بدست آمده باشد رد می کند. هم چنین ایشان در مورد ارتباط ایمان و عمل، قائل به خارج بودن عمل از ایمان شده اند. نهایتاً این که شهید قائل است که در ایمان هیچ گونه افزایش و کاهشی وجود ندارد و ایمان امری واحد است. اگرچه ایمان به حسب افراد، طبقات و مراتب گوناگونی پیدا می کند که این امر مربوط به اصل ایمان نیست بلکه مربوط به کمال ایمان است. ملاصدرا نیز ایمان را نوعی علم و تصدیق معرفی کرده است و قائل است که در حوزه ی ایمان، مبحث اختیار و اراده مطرح نمی شود و حصول آن مبتنی بر اراده ی خداوند، رضایت و شوق انسان است. ایشان در مورد ارتباط ایمان و عقل در ابتدا به مباحث عقلانی بسیار بها می دهد از طرف دیگر به محدودیت های آن نیز اشاره می کند. هم چنین صدرا با توجه به تعریفی که از ایمان ارائه می دهد عمل را خارج از حوزه ی ایمان می داند. و در آخر این که صدرا مراتبی برای ایمان ذکر می کند که در نتیجه روشن می شود او به مراتب ایمان قائل و معتقد است. از طرف دیگر علامه ایمان را تصدیق قلبی همراه با علم و التزام عملی معرفی نموده اند. دیدگاه ایشان در خصوص اختیاری بودن ایمان بر این محور می چرخد که انسان در فعل خود مختار است و خداوند از راه اراده و اختیاری که به انسان عطا کرده فعلی از او خواسته است علامه در مورد ارتباط ایمان و عقل، علاوه بر شهودی بودن ایمان اعتقاد دارد که ایمان را باید با استدلال عقلی محکم و مبرهن ساخت. هم چنین ایشان با توجه به تعریفی که از ایمان ارائه می دهد ایمان را صرف اعتقاد نمی داند بلکه التزام به لوازم و آثار علمی را نیز داخل در حوزه ایمان می داند و در پایان این که علامه در بیان انواع ایمان می فرماید: ایمان در کل یکی بیشتر نیست اما درجات و صفات و منازلی دارد. وی تعیین و برهان را در برترین مرتبه ی ایمان لازم می داند بی آن که سایر مراتب و درجات ایمان را از اعتبار ساقط بداند.

بررسی تاریخ فلسفه نشان می دهد که معرفت شناسی همواره ذهن فیلسوفان را به خود مشغول ساخته است. افلاطون معرفت را باور صادق موجه می دانست تعریفی که هنوز از اقبال برخوردار است. یکی ازراه های شناخت بنابر عرفان اسلامی، کشف وشهود است. مکاتب مهم مشائی و حکمت متعالیه هم دارای گرایشات و آراء عرفانی هستند که مکتب مشاء سهم کمتری را نسبت به حکمت متعالیه دارا می باشد. از این رو تلاش و باز خوانی آراء ونظرات آنها به ویژه به لحاظ اعتبار معرفتی اهمیت ویژه ای دارد. در این راستا، ملاصدرا عمده ی اصول مهم فلسفی خود راحاصل مکاشفات عرفانی و فیوضات اشراقی می داند. تجربه ی عرفانی از دیدگاه وی نوعی ادراک حضوری است که متعلق این ادراک علاوه بر مظاهر ملکوتی و مثالی نهایتاً به نحوی مشاهده حق تعالی است که با فنای انّیت محقق می شود.در همین زمینه دیدگاه ابن سینا مبتنی بر اتصال به مبادی بالاست که در آن سالک بر اثر استکمال عملی و علمی از طریق ریاضت به آن می رسد. در مورد اینکه تا چه میزان می توان کشف و شهود عارفانه را وسیله معرفت برای غیر عارف دانست و تا چه حد چنین معرفتی حجّیت خواهد داشت. شواهد حاکی از آن است که فیلسوفان اسلامی مبناگرا می باشد. در این راستا ملاصدرا تلاش کرده تا با ارتقاء علیت به تشأن وبر اساس قاعده بسیط الحقیقه وحدت شخصی وجود را مبرهن سازد و بدین ترتیب ما را به وحدت وجود نزدیک می کندو ابن سینا نیز بر اساس قاعده مشهور الواحد در پی اثبات وحدت وجود بر آمده است. در این راستا دیدگاه های ملاصدرا وابن سینا بر اساس نظریات توجیه در مباحث معرفت شناسی منطبق بر دیدگاه مبنا گروی است.

چکیده بحران های زیست محیطی ناشی از رشد جمعیت و تمدن صنعتی ، محیط های زیست انسان ها و جانوران را در معرض خطر شیوع بیماری های مختلف و حتی نا بودی قرار داده است. سازمان های بهداشت محیط زیست با اعلام خطر ایجاد شده و در حال گسترش ، کشورهای جهان را در ارائه طرح ها و راهکارها برای بر طرف شدن این معضل به یاری طلبیده است. پژوهش حاضر در صدد یافتن راه حل های دینی است که در کمتر کردن مشکلات بهداشتی محیط زیست کنونی تأثیرگذار واقع گردد. ادیان الهی و مخصوصاً دین اسلام ، احکام ویژه ای نسبت به بهداشت محیط زیست بیان داشته اند. این پژوهش با گردآوری آیات و احادیث مربوط به مسائل بهداشتی محیط زیست و بررسی و تبیین آنها، راهکارها و یافته های بسیاری را از زبان دین اسلام به نگارش رسانده است. رعایت بهداشت و از ضروریات ادیان الهی و مخصوصاً دین اسلام می باشد که به واسطه این ضرورت، آیات و روایات بی شماری در باب رعایت بهداشت از قبیل: بهداشت فردی، رعایت بهداشت منزل و محیط شهری و همچنین رعایت بهداشت عناصر طبیعی محیط زیست ( خاک، آب و هوا ) بیان داشته است. در قاموس دین اسلام ، بهره برداری از طبیعت نه تنها کاهش و تخریب محیط زیست را در پی نخواهد داشت بلکه با سفارشاتی از قبیل احیای زمین های بایر ، حفرچاه ، درخت و درختکاری ، کشاورزی و زراعت ، روند رو به رشد محیط زیست را موجب خواهد شد.

شناخت عقل ومعرفت کارکردهای آن درحوزه دین شناسی ،نقش مهمی در تعمیق باورهای دینی واعتقادات انسان دارد.بطوری که باعدم درک صحیح از این مقوله ونقش های آن، انحرافات وآسیب های فراوانی در فکر واندیشه انسانی ببار می آید. دراین تحقیق بانگاهی به آراءوتفکرات دوفیلسوف بزرگ؛جناب ملاصدرا وامام خمینی ،ابتدا به سراغ تعریف عقل رفته وازماهیت وتقسیمات آن سخن بمیان آمده است. درادامه نسبت عقل ودین وتعارضات احتمالی آنها مورد برسی قرار گرفته است وباتوجه به نظرات این دوفیلسوف پاسخهای این تعارضات داده شده است . باتکیه بر آراء این دوحکیم گرانقدر نقش وکارکرد عقل درسه حوزه معارف دینی واخلاق واستنباط احکام مشخص شده است وسپس رابطه عقل وایمان ونوع تاثیر گذاری عقل بر باور قلبی وخضوع روح وجان انسان مورد کنکاش قرار گرفته است .درنهایت به تاثیرات متقابل دین درباروری وشکوفایی عقل وخردانسان ازمنظر آن دودانشمند حکیم پرداخته شده است، ومشخص شده است که به همان اندازه که می توان از عقل دردین شناسی بهره گرفت ، درطرف مقابل می توان از دین نیز در باروری عقل بهره گرفت .

پایان نامه ای که پیش روی دارید به ارائه، تحلیل و ارزیابی دیدگاههای علامه طباطبائی در مقایسه با صدرالمتألهین می پردازد. اهمیت این گونه پژوهش ها در این است که همان طور که پویائی تفکر فلسفی را در جهان اسلام نشان می دهد از سوی دیگر تطبیق آراء فیلسوفان اسلامی با یک دیگر به ویژه حکماء معاصر مانند علامه طباطبائی نشان دهنده نقش ویژه هر یک خواهد بود. نگارنده در این پایان نامه اثبات کرده است که بعضی از دیدگاههای علامه طباطبائی کاملاً ابتکاری است مانند بحث اعتباریات، برخی دیگر تحلیل بیش تر مبانی صدرالمتألهین است مانند دیدگاه ایشان در بحث حرکت در حرکت، برخی دیگر به صورت مناقشه و ایراد به دیدگاههای صدرالمتألهین است مانند بحث اقسام علت فاعلی.

عقل در عرصه های نظری اعم از علوم طبیعی و ریاضی ،بخصوص فلسفه اولی، دائماً با کنجکاوی در جهت کشف حقایق و معارف قدم برداشته است .ولی این مساله که آیا عقل را یارای کمک به انسان در عرصه عمل ،جهت کشف هنجارها و باید و نباید های شخصی و اجتماعی می باشد یا نه؟سوالی است که این نوشتار سعی کرده جواب آن را در حکمت و فلسفه اسلامی و از دیدگاه بزرگان علماء و فلاسفه در چار چوب اندیشه عقلانی شیعه بررسی کند. عقل عملی و حکمت عملی همیشه در بین حکمای اسلامی و متکلمان و اصولیین از فقهای شیعی مطرح بوده اند .البته راجع به ماهیت عقل عملی نظریات نسبتاً متفاوتی ارائه شده است.دیدگاه های مطرح شده رامی توان به سه دسته کلی تقسیم کرد:1)عقل نظری و عقل عملی در ماهیت ادراکی یکی هستند و تفاوت آنها به متعلق ادراک بر می گردد نه اینکه دو عقل باشند.2)عقل نظری و عقل عملی- در ماهیت ادراکی،و متعلق ادراک یکی هستند.3)عقل نظری مدرک است و عقل عملی محرک.لازمه دیدگاه اول ،امکان استدلال در امور عملی است .بدین معنا که عقل عملی دارای یکسری مبانی است که در تفکر وتعقل، با استفاده از آنها در قالبهای مختلف استدلالی به خصوص قیاس عملی،مجهولات را بدل به معلومات می کند. دیدگاه دوم خود به دو صورت مطرح شده است:یکی اینکه عقل عملی کلیات مربوط به هنجارها و باید و نباید ها را درک می کند و دیگری اینکه عقل عملی به صورت جزئی مدرک ارزش هاست.اگر چه تفسیرهای مختلفی از ماهیت ادراکات عملی صورت گرفته است وکسانی آن را جزءمشهورات(بدون اصل)یا جزء اعتباریات دانسته اند،اما در خصوص جریان استدلال عملی در حوزه ادراکات عملی و وجود مبانی استدلال عقل عملی(حسن و قبح ها یا گرایشهای ثابت) نوعی وفاق وجود دارد که توضیح آن در این رساله آمده است.از بررسی آثار حکماءو اصولیین شیعه بدست آمد که نه تنها تفکر فلسفی در امور عملی امکان دارد،بلکه در حکمت و فقه شیعه،احکام عقل عملی مورد بررسی واقع شده است.البته تامّل در لوازم مختلف آن می تواند اثرات زیادی در بازکاوی فلسفه سیاسی وفلسفه اخلاق و... در حکمت اسلامی داشته باشدونیز کمکی به اجتهاد فقهی به عنوان منبع مستقل(عقل) در استنباط فقهی در کنار کتاب و سنت باشد. کلمات کلیدی: عقل-عقل عملی-استدلال عملی-عقل نظری.

عُجب و کِبر از رذایل اخلاقی در اخلاق اسلامی به شمار می آیند که نقش زیانباری در سرنوشت انسان دارند و هر دو از صفات باطنی اند که با تمام مراتب و ریشه هایشان مورد نکوهش قرار گرفته اند؛ زیرا این خصال ناپسند دارای پیامدهای شوم دنیوی و اخروی است که زمینه سقوط و هلاکت انسان را فراهم ساخته، او را به سر حد شرک و کفر می رساند. برای پیشگیری و درمان عُجب و کِبر دو راه «علمی» و «عملی» ذکر شده است. انسان در راه علمی، حقیقت خویش را می شناسد و می یابد که وظیفه او فرمانبرداری از خدا است، همچنین به پروردگار خویش شناخت پیدا می کند و او را مالک همه موجودات می داند و این گونه شناخت را همواره در خود فعال و زنده نگه می دارد. انسان باید اسبابی را که زمینه ساز عُجب و کِبر است بشناسد و از پیدایش آن در وجود خویش جلوگیری نماید. در راه عملی نیز انسان باید در برابر پروردگار خویش تسلیم شود و تمام اعمال را برای رضای او انجام دهد تا خویشتن را از سقوط در دام خودپسندی و اسارت نفس نجات داده، زمینه صعودش را به قله رفیع انسانیت فراهم کند. تحقیق حاضر که با گردآوری، مطالعه و خلاصه نمودن بسیاری از آثار مهمّ مکتوب اخلاق اسلامی در موضوع مذکور تهیّه شده است، مجالی فراهم می آورد تا از مراجعه به آن آثار در وقت و هزینه صرفه جویی نماییم. بررسی موردی امثال چنین موضوعاتی در اخلاق اسلامی ما را در تهیّه دایره المعارف اخلاق اسلامی و نیز باز بینی یا احیاناً بازسازی معنایی، مفهومی و اصطلاحی واژگان اخلاقی مان یاری خواهد نمود. با مقایسه نتایج اینگونه تحقیقات با موضوعات مشابه در دیگر نظامهای اخلاقی همچون اخلاق یونانی و اخلاق مسیحی می توان به وجوه تشابه و تفاوت آنها پی برد. با نظر به جایگاه عُجب و کِبر در اخلاق اسلامی و مقایسه آن با اخلاق یونانی، به نظر می رسد با اینکه این صفات در اخلاق اسلامی از رذایل محسوب می شوند اما در اخلاق ارسطویی نه تنها از فضایل، بلکه زیور فضایل اند و شکسته نفسی و تواضع که در اخلاق اسلامی مقابل عُجب و کِبراند، در اخلاق ارسطویی از رذایل شمرده می شوند.

عقل نقش بارزی در تقویت دین داشته و دین نیز در ترویج تعقل گام های موثری برداشته است، بین این دو رابطه ی تنگاتنگی بر قرار است. به علت مطرح شدن برخی از موضوعات از جانب دین که یا از دسترس عقل خارج است و یا هر کسی ظرفیت فهم آنها را ندارد، به ظاهر نوعی ناسازگاری بین این دو منبع معرفت زا حاصل می شود. حل ناسازگاری ظاهری میان این دو، سبب پیدایش جریان های فکری هم چون «مکتب تفکیک» شده. تفکیکیان بیان می کنند که اساساً میان معارف بشری – از هر قبیل که باشد- و معارف وحیانی تفاوت ماهوی وجود دارد. هماهنگی میان عقل (فلسفی) با دین امری ناشدنی و غیر ممکن است. در مقابل، گروهی قائل به هماهنگی عقل و وحی در طریق کسب معرفت دینی هستند و معتقدند، بدون استفاده ی همگرا از این دو موهبت الهی، امکان رسیدن به شناخت متعالی دین وجود ندارد. دو حکیم متأله یعنی علامه محمد حسین طباطبایی و شاگردانشان و هم چنین استاد جوادی آملی به عنوان دو نماینده یِ تمام عیار گروه اخیر هستند. ضمن بیان دیدگاه مکتب تفکیک در خصوص رابطه ی عقل و دین، به نقد این دیدگاه با تکیه برآراء این دو حکیم می پردازیم. با توجه به اعتبار عقل از نظر دین و استحکام معرفتی بدیهیات عقلی می توان نحوه ای از استقلال برای عقل در حوزه دین قائل شد.

چکیده: توجه به التزام عملکرد دینی به معنای یگانه الگوی مورد وثوق جهت تحقق هدف خلقت انسان؛بی شک یکی ازدغدغه های فکری بشر درتمام دوره ها وعصرها بوده.تفاوت وگوناگونی تفاسیر و معانی مختلف میان آموزه های ادیان جهان امری است که نفوذ آن در عرصه های دیگرزندگی اجتماعی قابل رویت است .اندیشه ی گرایش به تصدیق حقیقت مندی ادیان گوناگون بدون تردید باداشتن ریشه های معرفتی،از سرچشمه نسبی گرایی و تشکیک در قطعیت معرفت انسانی جاری شده و با مواجه ی دست آوردهای نوین علمی جهت تطبیق و بیش فهم شدن آن، با مسئله نقد متون کتب مقدس شدت می یابد.شکل گیری جریانهای ضد کلیسایی در دوره های پس از قرون وسطی سبب شد تا پیش زمینه های قالب بندی جریان موسوم به لیبرالیسم فراهم شود که این مسئله با گسترش نهضت اومانیسم به عنوان مهمترین تحول تاریخ بشر دوره تکامل خود را با سرعت بسیار طی کرد و این مسئله رویکردی نوین را نسبت به دین به وجود آورد.جریان پروتستانیسم لیبرال به عنوان مهمترین عامل سیاسی در تفسیر دین با توجه به خصوصیات و ویژگی هایش در قرن نوزدهم مطرح است .تساهل و تسامح که عاملی مهم در رویکرد به مسئله کثرت گرایی دینی می باشد از جمله دست آوردهای اندیشه سیاسی پروتستانیسم لیبرال می باشد. کلید واژه ها:کثرت گرایی –کثرت گرایی دینی-کثرت گرایی معرفت شناختی-کثرت گرایی اخلاقی-پروتستانیسم لیبرال-جهانی شدن

چکیده در این رساله، به بررسی، تبیین و مقایسه دیدگاه اهل بیت علیهم السلام و فلاسفه اسلامی در خصوص نحوه صدور فعل از انسان پرداخته می شود. نظریه اهل بیت معروف به امر بین امرین نافی نظریات رقیب جبر و تفویض میباشد و نظریه ای کاملاً ابتکاری، دقیق و مطابق با واقع است که از فسادهای دو نظریه جبر و تفویض بکلی پیراسته است. ما نظریه اهل بیت را در دو تصویر جداگانه و مرتبط با هم، ارائه نموده ایم که تصویر اول، ماهیت نظریه و تصویر دوم، نسبت فعل انسان و مقولات الهی را نشان می دهد. در تصویر اول، نشان داده شده است که ماهیت نظریه اهل بیت، دارای سه مفهوم اصلی استطاعت انجام فعل، امر و نهی الهی و اذن الهی می باشد. و این سه مفهوم در یک ائتلاف کلی، نظریه امر بین الامرین اهل بیت را شکل می دهند به نحوی که در صورت نبود و یا انکار یکی از این مفاهیم سه گانه، تصویر ماهیت امر بین امرین دچار خدشه و تباهی می گردد. در تصویر دوم، نیز نسبت میان مشیت الهی، اراده الهی، قدر الهی و قضای الهی با فعل انسان بررسی شده است و نشان داده ایم که از دیدگاه اهل بیت صحت صدور فعل از انسان منافاتی با این امور الهی ندارد بلکه بر مبنای همین امور الهی است که فعل باید از روی اراده و اختیار از انسان صادر گردد. نظریه فلاسفه اسلامی نیز بر مبنای علیّت و اصل ضرورت علّی و معلولی تبیین و اثبات شده است که بنا بر نظر فلاسفه اسلامی، انسان موجودی مختار است که افعال خویش را نه بر مبنای جبر و نه تفویض بلکه با اراده ای که در طول اراده الهی است، انجام می دهد. از دیدگاه فلاسفه اسلامی، نسبت میان انسان و افعالش، نسبت امکانی است و انسان در مقایسه با علت تامه هر فعل، بخشی از علت می باشد و در صورتی که تمامی اجزای علت تامه در خارج موجود باشند، فعل به اراده انسان محقق می گردد. مقایسه نظرات فلاسفه اسلامی در چگونگی صدور فعل از انسان با نظریه امر بین امرین اهل بیت علیهم السلام، آشکار می سازد که نظر فلاسفه اسلامی، مطابق با تصاویر اول و دوم نظریه اهل بیت علیهم السلام می باشد و به لحاظ نتیجه دارای سازگاری با نظریه اهل بیت است. کلیدواژه ها: اهل بیت ، فلاسفه اسلامی، امر بین الامرین، علیّت

چکیده‏ بحث از وجود و اسماء و صفات خداوند متعال و چگونگی پیدایش و خلقت موجودات، أهم مسائل فلسفی است و از جمله بحثهائی است که تمامی فیلسوفان اعم از شرقی و غربی آن را مورد بحث قرار دادهاند. رساله حاضر با ترسیم فضای فکری فیلسوفان یونانی و رومی ماقبل و ما بعد سقراط و همچنین عقاید فلاسفه و متکلمین مسلمان در مسئله خداوند تا ظهور فارابی، نگاه فارابی و سهروردی در وجود و صفات حقتعالی را مورد بررسی قرار میدهد. فارابی بعد از بیان چگونگی شناخت خداوند با دو مقدمه نفی تسلسل ـ با برهان«أسد و أخصر» و «طرف و وسط» ـ و نفی دور، وجود خداوند را با دو برهان « امکان و وجوب» و «برهان نفی ماهیت از خداوند» مستدل ساخته و با بحث صفات ثبوتی و سلبی، صفات خداوند را برمیشمرد فارابی در ضمن صفات سلبی خداوند أحدیت و توحید خداوندی ـ یعنی توحید ذاتی، صفاتی، افعالی و عملی(فردی و اجتماعی) ـ و نفی ضد و ماهیت را مستدل ساخته و در پایان با شرح اسماء ذاتی و صفاتی خداوند، بیان میدارد که خداوند عالم، حکیم، ظاهر و باطن را سزاوار است که چه بنامیم. سهروردی هم که شناخت خداوند را متکی بر خودآگاهیِ اشراقی و شهود میداند علاوه بر برهان «إن شبه لِم» به اقامه شش برهان دیگر در قالب برهان إن با دو مقدمه نفی تسلسل ـ از طریق برهان تطبیق ـ و نفی دور به اثبات وجود خداوند پرداخته است. او جهت دفع شبهه تعدد قدماء تمامی صفات حقیقیه جز علم و حیات را به همراه صفات زاید از خداوند نفی کرده در حالی که صفات اضافی را در حق خداوند پذیرفته و آنها را به اضافه مبدئیت ارجاع میدهد سهروردی ضمن اشاره به أحدیت و توحید با اقسام چهارگانهاش که از صفات سلبیه خداوند هستند، بیان میدارد که مبدأ صفات سلبیه خداوند سلب امکان میباشد. رساله حاضر در پایان جهت تکمیل مطالب و دفع برخی شبهات، أهم مسائلِ مورد بحث را از نگاه فارابی و سهروردی مورد تطبیق قرار میدهد.

چکیده در این تحقیق سعی شده تا عفت به عنوان یک فضیلت اخلاقی و آثار آن در اجتماع بررسی شود بنابراین با استفاده از متون اخلاقی به تبیین آن ها پرداخته شده است. عفت حالتی برای نفس انسان به وجود می آورد که او را از شهوت حفظ می کند و عفیف کسی است که این حالت را بر اثر تمرین و ممارست و تلاش به دست می آورد. بدین معنا، اگر این فضیلت در نفس ما به وجود آید می توانیم بر شهوت خود غلبه کنیم و انسان عفیفی شویم. در علم اخلاق عفت مقابل قوه شهویه است.از دیدگاه اسلام عفت در نظام تربیتی انسان از جایگاه والایی برخوردار است زیرا عفت نیرویی مهار کننده و نظم دهنده است که رفتار های روانی و فیزیکی انسان را بر اساس شرع و عرف تنظیم می کند.عفت مبتنی بر کرامت انسانی است که بر اساس آن ، وقتی فرد خود را در حضور شخصی کریم بیابد از ارتکا به زشتی ها خودداری کرده و رفتار خود را تنظیم می کند .اکثر جوامع کنونی با مشکلات و معضلات متعدد اجتماعی دست بر گریبانند که حیات جوامع بشری را با تهدید مواجه ساخته است.گروهی از خانواده ها و جوانان به علت عدم آگاهی از عفت و پاکدامنی به خود و جامع زیان هایی را می رسانند.تحقیقی پیرامون عفت و عرضه آن به خانواده ها و جوانان از موارد ضروری است تا با مطالعه آن بتوان عفت را در جامعه پیاده کرد و از بلای خانمان سوز بی عفتی در امان بود. در نتیجه حریمی که اسلام در روابط بین زن و مرد قرار داده، برای جلوگیری از اختلاط جنبه های عاطفی با تمایلات غریزی است؛ اصل پوشیدگی و سادگی حاصل از آن، مراعات متانت و وقار در رفتار، گفتار و حرکات، جلوگیری از اختلاط زن و مرد و مراعات اصل اساسی حیا که شامل لباس پوشیدن، سخن گفتن، نگاه کردن... می باشد و سرانجام پرورش روح تقوی بر اساس ایمان و تربیت الهی، همه و همه عواملی هستند که از آلوده شدن روابط زن و مرد جلوگیری می کنند. واژه های کلیدی: عفت، حیا، تقوی، فحشاء، شهوت.

طبق باورهای دینی مانند مسیحیت و دین اسلام و اندیشه های غیر دینی از جمله لاک وکانت،انسان در نظام هستی دارای ارزش و ارجمندی منحصر به فردی است که از آن به "کرامت انسانی" یاد می شود . کانت از اصلاح"کرامت انسانی استفاده کرده و منشأ آن را در استعدادهای انسانی می داند، از جمله این که انسان با قو ه ی عقلانی خود به وضع قوانین اخلاقی می پردازد و با اراده ی خودبنیاد خویش،خود را مکلف به آن قوانین می کند.قانون اخلاقی که او نام می برد به"امر مطلق" مشهور است و از تقریرات آن"غایت فی نفسه" است که بیان می کند" با انسان به عنوان غایت فی نفسه رفتار کن نه وسیله ی صرف".انسان به عنوان هدف آفرینش محسوب می شود و همین نشانه ی کرامت اوست.از نظر کانت ارزش انسان ذاتی است و درونی و انسان به طور تکوینی از آن بهره مند است و همین امر باید مبنای رفتار ما قرار گیرد،این که به انسانیت و کرامت انسانی هر فرد احترام بگذاریم و با آن ها صرف نظر از موقعیت های اجتماعی و اعتقادی ،برابر رفتار کنیم. از نگاه ادیان آسمانی،ریشه ی کرامت انسان به خداوند بازمی گردد.به تعبیر مسیحیان "خداوند انسان را به شکل و صورت خویش آفرید و به تعبیر قرآن کریم "خداوند از روح خویش در انسان دمید" و همین امر منشأ ارزش و جایگاه خاص انسان نسبت به سایر موجودات گردید. کرامت از نگاه دینی محصور به کرامت ذاتی نمی شود و آدمی می تواند با تقرب به خدا و پرهیزکاری بر آن بیفزاید و ارزش متعالی تری کسب کند و این ارزش، ارزش اکتسابی است. اما طبق سیره ی بزرگان دین ، آنچه که مبنای رفتاری ما با انسان ها باید قرار گیرد، همان کرامت ذاتی است که طبق آیه ی 70 سوره ی اسراء خداوند از بدو خلقت ، همه ی انسانها را مشمول آن نمود. با توجه به این مهم در صددیم به بررسی کرامت و اقسام آن از نگاه کانت و باور دینی اسلامی بپردازیم

چکیده: خالی شدن انسان از ایمان، یعنی مرگِ او؛ بدین معنا که انسان تمام داراییِ خویش را از دست خواهد داد، جسمش را روحش را و وجودش را. خداوند هیچگاه حضور خود را از انسان دریغ نمی کند. ابوحامد محمد غزالی و سورن آبو کی یرکگوردو متفکر بزرگ جهان اسلام و مسیحیت، در جهت الهی کردن انسان و رسیدن به ایمان واقعی در تلاش بوده اند و هر کدام از آنها راه حل هایی در این زمینه ارائه داده اند؛ غزالی در این راه به مقولاتی مانند عقل، نفس، انسان، اخلاق، تصوف و عشق می پردازد و در نهایت با تعاریف خاصی که از آنها ارائه می دهد سعی بر آن دارد که این موارد را هم جهت و همسو نماید تا به کشف شهود یا همان نور نبوی دست یابد. کی یرکگور نیز در همین جهت برای انسان سه سپهر استحسانی، اخلاقی و ایمانی قائل می شود. او با گذر از دو سپهر ابتدایی و رسیدن به سپهر ایمانی، همچون غزالی ایمان حقیقی را آمیخته با رنج و ریاضت می داند. ایمان او دارای خصوصیاتی همچون انفسیت، لحظه، شورمندی، تناقض و ... می باشد. نکته قابل توجه آنجاست، تعاریفی که این دو متفکر از ایمان دارند، دارای جهات مشترک بسیاری همچون تجربه درونی، ازدیاد و نقصان، متعلق نهایی ایمان و ... است. اما در این میان اختلافاتی نیز به چشم می خورد که ایمان غزالی را از ایمان کی یرکگورجدا می سازد

چکیده سعی در شناخت حقیقت معرفت، از اهداف دیرینه و متعالی علوم مختلف بوده است. معرفت شناسی، فلسفه معرفت، فلسفه ذهن، روانشناسی شناختی از علومی هستند که در بررسی «علم،آگاهی و شعور» سهم بسزایی دارند. در این پایان نامه از دو منظر دیگر (فلسفه و فیزیک) به موضوع «شناخت» و«شعور» می پردازیم. از قرن ها پیش، اندیشمندان و حکمای مسلمان با الهام از آیات نورانی قرآن کریم و با براهین متقن عقلی و با استفاده از اصولی چون «اصالت، بساطت و وحدت تشکیکی وجود» و اینکه «همه مخلوقات مظاهر ذات و مجالی صفات حضرت واجب تعالی هستند»، به اثبات سریان علم و آگاهی در همه مراتب هستی به خصوص در اشیاء مادی پرداخته اند. دانشمندان علوم تجربی نیز در مورد برخی مواد و اشیاء ظاهراً بی جان، به امکان وجود نوعی شعور و آگاهی در آنها اشاره داشته اند. گستردگی علم در سراسر هستی حتی در ذرات مادی، فیزیک را نیز در این بحث سهیم می کند. در نظریه کوانتوم، بعضی پدیده ها از جمله«انتخاب تأخیری» ذرات مطرح می شود و چنین می نماید که ذرات از موقعیت پیرامون خود،آگاهی دارند و رفتار مناسب با شرایط اطراف خود را انتخاب می کنند. همچنین، در بعضی از مدل های جایگزین برای مدل استاندارد کوانتومی،«موج راهنما» یا «میدان اطلاعات» مطرح است که اینها همگی اشاره ای بر امکان شعورمندی ذرات فیزیکی دارد. این نگرش که ذرات دارای شعور هستند، در رشته های مختلفی مانند کشاورزی،پزشکی،زیست شناسی و اخلاق، تأثیرات و کاربردهایی دارد.

پایان نامه حاضر، محدودیت معرفت به خداوند را در آیات و روایات مورد بررسی قرار می-دهد. معرفت خداوند برترین معارف و مهم ترین معرفتی است که نتایج بسیاری را در پی دارد، از جمله آنکه: انسان بواسط? آن به معرفت پیامبر و حجت خداوند نائل می شود. با وجود این، شناخت انسان نسبت به خداوند محدود است، زیرا خداوند علت است و انسان معلول و لازم? معرفت یافتن عالم به معلوم احاطه است؛ در حالی که معلول هرگزتوان احاط? کامل بر علت خویش را ندارد؛ در نتیجه علم او نیز کامل نخواهد بود، بلکه می تواند با معرفت به خویش و صفاتش و رفع نقص آنها، به معرفت نسبی پروردگار نائل آید. در مورد میزان محدودیت معرفت به خداوند دو دیدگاه کلی وجود دارد: محدودیت کامل،که منجر به عدم شناخت خداوند و تعطیل معرفت می باشد و محدودیت نسبی؛که میزانی از شناخت را برای انسان قائل است اما شناخت کامل و همه جانبه را رد می کند. نظری? تعطیل و توصیف ناپذیری از جمله دیدگاه هایی است که در این رابطه محدودیت کامل رامی پذیرند، این نظریات به شدت مورد انتقاد بوده وادعای آنها قابل پذیرش نمی باشد. پژوهش حاضرمعرفت خداوند را ممکن می داند، اما در این رابطه در پی اثبات محدودیت نسبی است. معرفت عقلی، قلبی، فطرت، شناختِ خود و شناخت آیات و دلائل، از جمله راه های معرفت خداوند می باشند،که این راه ها تنها ما را در شناخت وجه ذات و صفات خداوند، یاری می رسانند، زیرا کنه ذات و صفات خداوند برای انسان غیر قابل شناخت است. در این پایان نامه پس از بررسی دیدگاه های مختلف در رابطه با محدودیت معرفت به خداوند، به این نتیجه می رسیم که ادعای اهل تعطیل و تفکیک مبنی بر اینکه: عقل انسان راهی به معرفت دینی ندارد، باطل است. بلکه عقل انسان توانایی معرفت خداوند را در حدّ طاقت بشر داراست. بنابراین نظریات عدم امکان معرفت به خداوند را رد می کنیم اما به معرفت کامل نیز قائل نمی باشیم.

چکیده: یکی از ویژگی های ائمه عصمت و طهارت که همواره مورد مناقشه و مباحثه بوده است، علم و دانش ایشان می باشد. واکاوی آثار حدیثی و کلامی قدماء در این رابطه و از پی آن اطلاع از منش فکری و منهج علمی ایشان در بسیاری از مباحث دینی راهگشاست. از بین قدماء آثار علمی مرحوم کلینی و شیخ صدوق و شیخ مفید در موضوع علم و دانش امام بخاطر تقارب دوران و تنوع فکری از اهمیت بسزایی برخوردار است. مرحوم کلینی به این موضوع در کتاب کافی مفصل پرداخته است. ایشان با گزینش روایات مورد نظر خویش از بین صدها کتاب و نوشتار روایی دیدگاه خود را در این رابطه بیان کرده است. روایاتی که به موجب آن علم غیب امام نه تنها امری مسلم بوده است بلکه محدوده آن به شکل موجبه کلیه شامل احکام و موضوعات خارجی می باشد. اما صدوق که متأثر از مکتب قم بوده به آثار روایی متهم به غلو اعتنای چندانی نداشته است. البته ایشان تلاش کرده همان مضامین را در قالب روایاتی دیگر البته با راویانی عموما مجهول و یا سنی مذهب نقل کند. اما مرحوم مفید رویکردی عقلانی به این موضوع داشته است. لذا سعی ایشان در این رابطه اکتفاء به قدر متیقن های عقلی بوده است و عموما امکان آن را تنها اثبات کرده است.

مسئله اجتماع جایگاه ویژه ای دراندیشه دو فیلسوف بزرگ مسلمان، جناب فارابی و ابن سینا دارد. جناب فارابی انرا تحت عنوان علم المدنی که همان فلسفه عملی ایشان می باشدمورد برسی قرار داده وجناب ابو علی سینا انرادر دو بخش تدبیر منزل و تدبیرشهر که زیر شاخه حکمت عملی ایشان می باشند، مورد توجه قرار می دهند. مسائلی نیز تحت این عناوین بیان شده و مورد بررسی قرار می گیرد که در اندیشه جناب فارابی ، حول مقوله رهبر جامعه بوده و در اندیشه جناب بوعلی حول مسئله قانون قرار دارد . در مقام تطبیق بسیاری از مسائل بیان شده توسط این فیلسوفان بر هم مطابقت دارد الا اینکه به نظر می رسد جناب فارابی اصالت را به اجتماع می دهند ولی جناب ابو علی سینا برای مسئله فرد و اجتماع به طور یکسان اهمیت قائل بوده و هر کدام را به طور جداگانه مورد توجه قرار میدهند وهمچنین به نظر می رسد که توجه به مسئله شریعت در اندیشه جناب ابن سینا ازجایگاه ویژه تری نسبت به اندیشه جناب فارابی برخوردار است و همین امور باعث می شود با وجود تشابه های زیادی که بین این دو اندیشه وجود دارد نتوانیم به همانندی کامل این دو اندیشه در تحلیل مسئله اجتماع و یا تبعیت جناب بوعلی از جناب فارابی حکم کنیم

چکیده با وجود به اینکه موضوع تحقیق، تحلیل و نقد فلسفی جسمانی بودن بدن مثالی از دیدگاه ملا صدراست ولی بیان این نکته لازم است که اصل بدن مثالی ازدیدگاه حکما وعرفا ومتکلمان(مگر عده قلیلی از آنها) پذیرفته شده است ولی درنحوه وجود آن اختلاف دارند. ازدیدگاه حکمت متعالیه و صدر المتالهین بدن با تمام انحاء وجودی آن ظل نفس میباشد، به تبع آن بدن مثالی ظهورونمود نفس است.از دیدگاه ملاصدرا بدن مثالی بدنی است مجرده از ماده ولی واجد بعضی از عوارض ماده است و بمراتب لطیف تر از بدن مادیست و میزان درک و شعور آن بسیار بالاست، بلکه عین درک و شعور است . ملاصدرا جسمانی بودن نشئه ثانی رابه صورت اعم و بدن مثالی را بصورت اخص با ارائه 7اصل اساسی دراثار خود (که از جهت کمیت باهم اختلاف دارند )اثبات کرده است. اصل حرکت جوهری و اصل تجرد قوه خیال دو اصل اساسی و تاسیسی هستند که آخوند بواسطه آنها دیدگاه خود را تبیین کرده است. از بیان ایشان فهمیده میشود که حیثیت واقتضاءبدن مثالی با عالم مثال یکی است .در ضمن برخی از آیات و روایاتی که بدن مثال را تبیین میکند ،بررسی شده.انتقاد و اشکال عده ای از حکما، مبنی بر روحانی بودن بدن مثالی و اخروی ملاصدرا آورده شده وجواب انها هم ذکر شده،به این صورت که با توجه به اصولی که ملاصدرا در آثار خود تبیین کرده است ،جسمانی بودن بدن مثالی و اخروی، نتیجه طبیعی آن اصول است و فهم درست آن انسان را به جسمانی بودن نشئه ثانی بصورت عمومی راهنمایی می کند. کلید واژه: جسم، نفس، عالم مثال، بدن مثالی، تجرد، قوه خیال، حرکت جوهری

چکیده ازآنجاکه ما خدا را از طریق اوصاف او می شناسیم و هیچ راهی برای شناخت کنه ذات الهی نداریم، بنابراین وقتی می خواهیم خدا را بشناسیم یا درباره او سخن بگوییم، از طریق اوصاف و آثار و افعال او درباره او سخن می گوییم از این رو معناشناسی اوصاف و افعال او از اهمیت ویژه برخوردار است . در دیدگاه فلاسفه ی متدینی چون ملاصدرا و آگوستین که دل مشغولی تبیین عقلانی مفاهیم دینی را دارند و می کوشند که سازگاری و هماهنگی گزاره های متون مقدس در باب خدا و یافته های عقلانی انسان را در این باب به نمایش بگذارند، این مسئله از اهمیت ویژه ای برخوردار است . در این رساله برآنیم که در چهار فصل، ابتدا به بررسی براهینی که این دو فیلسوف در باب اثبات وجود خدا اقامه مینمایند بپردازیم. . سپس کوشش عقلانی آنها جهت بیان معناشناسی اوصاف الهی را بیان می کنیم و به این نتایج می رسیم که ملاصدرا بر اساس مبانی خود نظریه اشتراک معنوی بین اوصاف الهی و اوصاف انسان را بیان می کند، قدیس آگوستین نیز از قائلین به نظریه الهیات سلبی است .ودر نهایت کیفیت صفت علم خدای متعالی را در دیدگاه دو فیلسوف مورد بحث، بیان کردیم. کلید واژه ها: مشترک معنوی، کثرت تشکیکی، تنزیه، معناشناسی، اوصاف خدا

چکیده : از آن جا که هیچ انسانی بدون احساس لذت و الم یافت نمی شود و از یک منظر انسان متشکل از این دو گرایش و هیجان است، بررسی جایگاه لذت و چگونگی ابراز و اظهار شادی و لذت و تمییز انواع ممدوح از مذموم آن لازم می نمود؛ به همین منظور در این رساله ابتدا به بررسی جایگاه لذت و سرور پرداخته ایم و آن گاه عوامل و موانع آن را جهت بهره-وری بیش از پیش از شادی ها و لذات مان، مشخص نموده و نیز نتیج? تلاشی کوتاه در راستای شناخت آثار و پیامدهای لذات و سرور ارائه شده است. فهم دیدگاه های متفاوت و اندیشه های مختلف فلسفی، روانشناسی و دینی ازآن جهت که هر کدام مستقلاً در این مبحث ارائ? نظر کرده اند، برای رسیدن به هدفمان در این موضوع راه گشا است.لکن از آن جا که بررسی نظریات دراین سه جایگاه مجالی فراتر از این رساله می طلبد؛ بنابراین نظرات برخی از حکما هم چون ابن سینا، سهروردی، فخر رازی و و اجمالی از نظرات دین از دیدگاه برخی دین شناسان، بررسی شده تا علاوه بر تحقیق و فهم اصل موضوع، فرصتی باشد تا در این زمینه به مقایس? آراء و اندیشه ها و نظریات و راهکارهای مختلف بپردازیم و مهم تر این که به نقاط مشترک سه دیدگاه نیز پی ببریم. از جمله این نقاط مشترک اهمیت و جایگاه ویژ? لذت و سرور در فلسفه است که مورد تأیید دین و روانشناسان می باشد جایگاهی که لذت در اندیش? دین و دانشمندان دینی دارد، هم طراز با سعادت و کمال انسان است. بنابراین در نگاه ایشان، نه تنها منعی از لذت بردن یافت نمی شود؛ بلکه برای رسیدن به سعادت و کمال انسانی آن را لازم می دانند.و نیز از جمله آثار مطلوب مورد تأیید هر سه دیدگاه، به ارمغان آوردن نشاط و آرامش است. در فلسفه آن چه مورد اتفاق حکما قرار گرفته این است که لذت و سرور مبتنی بر وجود قو? مدرکه است. البته آشنایی با نظرات و دیدگاه های روان شناختی در این مقوله، جهت فراهم نمودن زمین? فهم دقیق تر و راحت تر از آن دو دسته دیدگاه اول، لازم می نمود تا نظرات برخی روان شناسان شرقی و غربی را بررسی کنیم. در این پژوهش سعی بر آن است که در هر بحثی ابتدا نظریات حکما و فلاسفه را مطرح کنیم و پس از آن به دیدگاه های روان شناسان پرداخته، در ادامه با بیان رویکرد و دیدگاه قرآن و احادیث به جمع بندی و ارائ? نظری? صحیح بپردازیم.

پایان نامه حاضر به ارائه ، تحلیل و بررسی دیدگاه های علامه طباطبایی و استاد مصباح یزدی در مقایسه با آراء ملاصدرا در باب قوه وفعل است . این گونه پژوهش ها نشان دهنده ی پویایی تفکر فلسفی در جهان اسلام است و تطبیق آراءحکیمان با یکدیگر خصوصاً فیلسوفان معاصر روشنگر نقش ویژه هر یک خواهد بود لذا این نمونه از پژوهش ها دارای اهمیت ویژه است . از نظر ملاصدرا و علامه طباطبایی قوه تعین ماده است اما استاد مصباح آن را از قبیل معقولات ثانیه فلسفی می داند که از حصول شرایط قبل از تحقق آن انتزاع می شود . حرکت از جمله مباحثی است که در حکمت متعالیه در ضمن قوه و فعل از آن بحث می شود ،بهترین تعریف حرکت تعریفی است که از ارسطو نقل شده و ملاصدرا و علامه طباطبایی آن را می پسندند اما استاد مصباح « تغیّر تدریجی » رامعرف حرکت می داند .وقوع حرکت درمقولات کم و کیف و أین و وضع مورد اتفاق همه حکماست و حرکت جوهری نیزمورد قبول این سه فیلسوف است لکن در برخی از مقولات از جمله متی ، فعل و انفعال اختلاف نظر وجود دارد . در این پایان نامه برای خواننده ی محترم آشکار می گردد که برخی از دیدگاه ها در مقایسه با آراء صدرالمتألهین کاملاً ابتکاری است مانند بحث حرکت در حرکت از نظر علامه و برخی دیگر صرفاً تحلیل بیشتر مبانی صدرایی است و برخی دیگر نیز به صورت مناقشه و ایراد به دیدگاه های ملاصدراست .

موضوع تحقیق حاضر بررسی عقلی جبر و اختیار در نامه امام علی بن محمد هادی علیه السلام است. در این تحقیق تلاش شده است که فرمایشات حضرت امام هادی صلوات الله علیه راجع به دو مذهب مفوضه و اشاعره در مورد خلق اعمال ارائه و با نقد هر دو مذهب، نظری? امر بین الامرین اثبات و در نهایت به توضیح و بسط این نظریه پرداخته شود. تلاش اشاعره در این بود که با تکیه بر توحید در ذات و افعال، افعال انسان را محکوم به جبر معنوی کنند و در مقام استدلال صور مختلفی را بکار گرفته اند. این استدلالها در صورتهای فلسفی و کلامی و نقلی ارائه شده است که هر کدام باز أشکال مختلفی دارد.اما تمامی این صور استدلالی بجهت تام نبودن یا ناشی از سوء فهم در مواد استدلالی و یا وجود موارد نقضی، متزلزل و محل اشکال است بطوریکه افرادی از درون این مذهب معترف به این مساله هستند ضمن اینکه خلاف وجدان هر انسانی است وجدانی که از مهمترین ابزارهای معرفت بشری است. اما مفوضه با توجه به معانی مختلفی که دارد دو معنی از آن در نام? حضرت صلوات الله علیه مدخلیت دارد.دسته ای که قائل به تفویض حلال و حرام و اوامر و نواهی الهی به انسان کامل هستند و این دسته از غلات شیعه میباشند و دسته ای دیگر همان معتزله که قائل به تفویض افعال انسان هستند.قائلین دست? اول یک مکتب کلامی بشمار نمیآیند بلکه غالیانی هستند خرافه پرست که تهی از ادل? عقلی میباشند. ولیکن معتزله یک مکتب کلامی قوی و دارای استدلالات عقلی است. این دو مذهب به دلیل تحدید در سلطنت الهی مردود هستند. مکتب سومی که از قرآن و علوم آل پیامبر علیهم السلام مایه گرفته و قائل به قول وسط یا همان امر بین الامرین است، مکتب شیعه امامیه است. این مکتب با بینش معقولانه در مسائل گوناگون همیشه خود را وامدار اهل بیت پیامبر علیهم السلام دانسته و یگانه راه دستیابی به معارف و حقائق دینی را تحت لواء ولایت حضرات معصومین علیهم السلام میداند. این مساله یعنی امر بین الامرین در نام? حضرت هادی صلوات الله علیه هم مطرح است و اجمالاً مراد حضرت علیه السلام از این مساله در مورد افعال انسان، امری است نه جبر و نه تفویض، بلکه تملیکی است از جانب حق تعالی، یعنی خداوند متعال فعل را برای انسان تملیک کرده است و انسان مالک و مستطیع بر افعال خویش است ولی نه بصورت استقلال بلکه با تکیه بر تفضل الهی.بنابراین افعال هم مثل دیگر ممکنات در مملکت حق تعالی به فضل الهی موجودیت یافته است منتهی از مجرای خاص خودش یعنی اختیار انسان.لذا میفرماید: «بَلْ نَقُولُ إِنَّ اللَّهَ جَلَّ وَ عَزَّ جَازَی الْعِبَادَ عَلَی أَعْمَالِهِمْ وَ یُعَاقِبُهُمْ عَلَی أَفْعَالِهِمْ بالاسْتِطَاعَهِ الَّتِی مَلَّکَهُمْ إِیَّاهَا فَأَمَرَهُمْ وَ نَهَاهُمْ بذَلِکَ... ترجمه: بلکه ما می‏گوییم که خداوند عزّ و جلّ بندگان را بر اساس کردارشان جزا دهد و آنان را به خاطر کارهای بدشان با توجّه به توانایی‏ای که به آنها داده و به امر و نهی آنها پرداخته، مورد بازخواست قرار خواهد داد».و ما این تعبیر به تملیک را در جای جای این نام? شریف مشاهده میکنیم. کلید واژه ها: توحید افعالی، توحید تنزیهی، عدل، جبر، تفویض، امر بین الامرین، استطاعت

متکلمین و دانشمندان شیعه به تبع محوریت اصل امامت که اساس تفسیر شیعه از اسلام را تشکیل می دهد در آثار علمی خود با استفاده از منابع روایی که در دست داشته اند و بر اساس مبانی معرفتی خود در گستره ای از علوم کلامی ، فلسفی و عرفانی سعی در شناخت امام و ویژگی های او به عنوان رهبر و راهنمای خود و به عنوان انسانی که قول و عمل و تقریر او حجت می باشد داشته اند . علمای امامیه در باب مرجعیت علمی و سیاسی امام اتفاق نظر دارند ،ولی از آنجایی که امر امامت از نظر شیعه ریشه در اصطلاح قرآنی آن دارد که منصبی الهی است که بعد از منصب نبوت فقط بعضی از پیامبران واجد آن بوده اند و این امامت فقط در راهنمایی خلاصه نمی شود بلکه همراه با هدایت به امر و ایصال به مطلوب و ولایت باطنی است بزرگان شیعه قائل به مرتبه ای از امامت می باشند که در لسان قرآن و روایات با عنوان ولایت از آن یاد می شود . امام بر اساس تقربی که نزد خدا دارا می باشد به اذن الهی از همه اشیاء و حقایق آگاه بوده و علاوه بر آن به اذن الهی قدرت تصرف در آنها را دارا می باشد . استناد دانشمندان شیعه در این باب به آیات قرآنی است که علم لدنی را و همچنین تصرف و معجزه را به اذن الهی برای انبیاء و اولیاء اثبات می کند و همچنین روایات فراوان که در مجامع روایی امامیه وجود دارد که در بعضی دلالت بر علم امام از بعضی از مغیبات داشته و در قسمی دیگر دلالت بر احاطه کلی امام به اشیاء دارد . معاصرین درباره محدوده علم امام اختلاف نظر دارند .گروهی این علم را بسیار گسترده و محیط به همه امور می دانند و عده ای علی رغم اعتقاد به علم غیب برای امام گستره آن را محدود دانسته اند . روش ما در این رساله بر اساس تجزیه مساله به سوال های اساسی است و عرضه آن به آثار دانشمندان معاصر و گرفتن پاسخ از آنها . در نهایت به نظر می رسد ریشه اختلاف نظر در این باب به اصطلاح قرآنی ولایت و مراتب آن از جمله ولایت کلیه بازگشته و موضع گیری در این باره نظر نهایی دانشمندان را راجع به علم امام رقم می زند . کلمات کلیدی : غیب – علم لدنی – ولایت کلیه- علم امام-دانشمندان شیعه

دین در همه جوامع بشری خصوصاً جامعه ما، عنصری بسیار مهم و تاثیر گذار در زندگی فردی و اجتماعی است. از اینرو افراد، نهادها و موسسات دولتی و غیردولتی بسیاری وظیفه خود را ترویج و اشاعه دینداری تعریف کرده اند. اما رشد دینداری در جامعه نه تنها مطلوب نبوده بلکه کمی نگران کننده است. علت چیست ؟ یکی از علل اساسی، عدم آگاهی و بی توجهی به مجموعه عوامل موثر بر دینداری و تمرکز نادرست بر برخی عوامل خاص و اتفاقاً کم اثر می باشد. هدف از پژوهش حاضر کشف عوامل تاثیرگذار بر دینداری، استخراج شواهد و قرائن اثرگذاری هر عامل و کشف انواع تاثیرات این عوامل است. این تحقیق از بررسی اسنادی منابع روانشناسی دین و متون اصیل اسلامی به روش توصیفی _ تحلیلی استخراج شده است. نتیجه پژوهش این است که عوامل زیست شناختی، محیطی، اجتماعی، شخصیتی و غیبی به طرق گوناگون بر دینداری اثر گذاشته و موجب قوت یا ضعف آن می شوند. بر شناخت مجموعه این عوامل آثار بسیاری مترتب خواهد بود؛ آگاهی از ضعفها و نواقص دینداری در قشرهای مختلف جامعه و ریشه های آن، آمادگی جهت فراهم سازی بسترهای لازم برای دینداری و شناخت آسیب های تبلیغات دینی رایج و چگونگی بهینه نمودن آنها، از این جمله اند

نگارنده با هدف تحلیل و بررسی نقش ظنون در بازسازی نظام کلامی (اعتقادی) در پاسخ به یک پرسش اصلی ، پژوهش خود را سامان داده است؛آیاظن وگمان مستفاد ازمتون دینی درآموزه های معرفتی حجت است؟پژوهش حاضربه این نتیجه رسیده است که اولاً تبعیت و پیروی ازظنون نه تنها امکان دارد،بلکه دربسیاری ازمعارف واقع هم شده است،وباتوجه به این نکته که ادله حجیت ظنون،آیات ناهی از عمل به ظنون را تخصیص می زند.در ادامه رساله،به این مهم رهنمون می شودکه تاثیر ظنون درکسب برخی معارف اعتقادی قابل انکار نبوده تا آنجا که تنها راه برای اثبات اینگونه معارف بهره گیری از ظنون می باشد،البته میزان وکیفیت بهره گیری از ظنون در اعتقادات نتیجه ی حاصله ی بعدی رساله می باشد،و در مورد اعتقاداتی که معرفت آنها واجب نبوده وفقط باید به آنها ملتزم بود و در برابر آنها اعتقاد قلبی وتسلیم بودن کفایت می کند مانند:تفاصیل برزخ ومعاد و وقایع روز قیامت وتفصیل صراط و میزان ومثل آن، ادله ظنی را کارآمد می داند،البته به این شرط که دلیل حجیت آنها غیر از دلیل انسدادباشد( که به صورت مفصل در این تحقیق بحث شده). شایسته است متذکر شویم که مقصود از معرفتی که در این گونه معارف مورد بحث واقع می شود همان علم متعارف واطمینان می باشد. یافته ی دیگر این پژوهش اینکه ملاک حجیت ادله ظنی را در باب معارف،سیره عقلائیه دانسته و باتوجه به این مبنی در پاره ای ازمسائل اعتقادی، ظنون را تنها منبع اثبات آنها معرفی کرده است

صبر از صفات بزرگ انسانی است که در اخلاق اهمیت والایی دارد و اکثر علمای اخلاق به آن اهمت داده و برای آن تعاریفی ارائه کرده اند، که در ابن تحقیق به برخی ازتعاریف اشاره می شود. هدف این گزارش برسی و بیان آیات صبر در کتابهای مقدس 3 دین بزرگ وتاثیری که در علمای اخلاق هر یک از این ادیان داشته است ونیز بیان تفسیر برخی از این آیات می باشد.در این تحقیق ابتدا آیات صبر در قران مجید ، ویژگی صابران ، شرایط صبر و مواردی که فرد باید بر آنها صبر کند و نیز پاداش صابران در قران بیان خواهد شد. پس از آن تعریف و شرایط صبر از نظر علمای اخلاق اسلامی بیان می شود . در 2فصل آخر به تعریف صبر در کتاب مقدس (عهد عتیق و عهد جدید ) پرداخته می شود و آیاتی را که در آنها انسانها به صبر دعوت شده اند فضایل صابران،شرایطی که فرد در برابر آنها باید صبور باشد و پاداش صابران بیان می شود.نیز آن جنبه هایی از امور زندگی دنیوی و اخروی که در این ادیان صبر در آنها مهم است بیان می شود. و نیز این مسئله برسی خواهد شد که آیا برای این ادیان صبر فی نفسه دارای ارزش است و یا فقط صبری ارزشمند است که برای زضایت خداوند و در راستای تعالیم آن دین باشد. صبر در قران و در اخلاق اسلامی بسیار مورد تاکید قرارگرفته است به گونه ایی که اگر انسان دارای صفت صبر و صبوری باشد، می تواند سایر فضایل اخلاقی را نیز کسب کند. اما با آنکه تعداد آیات بیشماری در کتاب مقدس در باب صبر وجود دارد این صفت اخلاقی در بین علمای اخلاق آن ادیان مورد توجه قرار نگرفته است. هدف از این تحقیق علاوه برتعریف صبر، بیان ارزش و جایگاه و تاثیر آن در اخلاق این سه دین، بیان پاداشی معنوی و اخروی آن نیز هست زیرا درادیان توحیدی منافع وسود اخروی اعمال و فضائل به منافع دنیوی ارجحیت دارد. وتنها چیزی که برای ا دیان توحیدی دارای ارزش است که سبب سعادت اخروی انسان گردد و رضایت خدا در آن مورد توجه قرار گرفته باشد. نه هیچ چیز دیگری و از آنجا که صبر در راه خدا متضمن این منفعت نیز هست باید به برسی صبری پرداخت که سعادت اخروی را در پی داشته باشد.

در این تحقیق تلاش شده است تا به تقریرهای مختلف برهان فطرت از نظر متکلمان امامیه پرداخته شود. طبق آیات 30 سوره روم و 172 سوره اعراف، انسان مفطور به معرفت پیشین نسبت به خداوند متعال است. امور فطری و سرشتی انسان شامل شناخت ها و گرایش ها است. به فطرت انسان یا تنها به عنوان راه و طریق خداشناسی توجه شده است، یا علاوه بر آن، به عنوان برهان و دلیلی بر وجود خداوند نظر شده است. متکلمان متقدم، عموماً، فطرت را یکی از راه های عام و همگانی در خداشناسی با رویکرد شهودی مطرح کرده اند. ولی متلکمان متأخر، خصوصاً آیت الله شاه آبادی ـ رحمه الله ـ برهان بودن آن را نیز مطرح کرده اند. این برهان با استفاده از یکی از گرایش های درونی انسان همچون عشق به کمال یا امید به قدرتی برتر هنگام خطر، سامان می یابد. سپس از طریق تضایف یا اضافی بودن این امور، طرف دیگر آن، که وجود کمال یا قدرت مطلق است نتیجه می شود؛ و او جز خداوند نیست. لذا لازم است ابتدا امور فطری مورد مداقّه و توجه واقع شوند و ادله وجودشناختی فطرت بررسی شوند. در غرب نیز، برهان از طریق فطرت همگانی خداشناسی را اجماع عام گویند. که مقایسه بین برهان فطرت و اجماع عام، اتقان بیشتر برهان فطرت را نشان می دهد. اشکالات و شبهات مطرح شده در فطرت و برهان فطرت نیز قابل نقد هستند. واژگان کلیدی: فطرت، برهان فطرت، خداشناسی فطری، متلکمان امامیه، اجماع عام، عشق به کمال مطلق.

نفس از دیدگاه فلاسفه – به طور عام- جوهر مجردی است که انعطاف وجودی دارد و می تواند فاصله ی فرش تا عرش را از طریق علم و عمل طی نماید. هر وجودی را غایتی است. نفس را نیز غایتی است که هر کسی نتواند بدان نایل گردد. مگر کسانی که در ابتدای امر، بدن را در خدمت تعالی و استکمال نفس ، قرار داده و در مراحل بعد، نفس خویش را از اسارت تن رها سازند و بال های کمالی وجود خویش را بگشایند و به لقاء حق تعالی توفیق یابند و عیون شهود گشوده دارند و عوالم وجود را مشاهده نمایند. نه تنها فیلسوف و عارف اسلامی علامه حسن زاده آملی بر این مطلب اذعان دارند بلکه فیلسوف دیندار اگزیستانسیالیست –یاسپرس- نیز بر آزادی نفس از سجن مادیات تأکید می کند که نفس باید از تعلقات دنیایی منزه و رها گردد و با وجود متعالی، ارتباط یابد و معتقد است که اصالت نفس به تعلق و رابطه ی آن با خداوند است. گویا در ضمیر فطرت قلوب، معارف الهی به ودیعه نهاده شده است و با تأمل عقلانی و شهود عرفانی بر دیدگان دل، آشکار می گردد. هر دو فیلسوف مذکور، استکمال نظری و عملی نفس را عامل سعادت وجود انسان و زمینه ی ارتباط با غایت الغایات می دانند. البته تفاوت هایی در آراء ایشان است که عمده ی اختلاف به نحوه ی این استکمالات است که در متن تحقیق به تفصیل بیان خواهد شد و نیز به تحلیل و بررسی و نقد آراء، خواهیم پرداخت.

این پایان نامه مشتمل بر شش فصل است و در آن کارکردهای فردی دعا در ابعاد جسمی، روحی، و رفتاری و نیز ابعاد اجتماعی دعا بحث شده است. همچنین نمونه هایی از کارکرد دعا در سیره انبیاء، شرایط و موانع استجابت و آداب آن بحث شده است.این تحقیق با موضوع «دعا و کارکردهای آن» در شش فصل تنظیم شده است: فصل اول به تبیین موضوع، ضرورت بحث، سوال ها، اهداف، پیشینه، روش و مفهوم شناسی اختصاص دارد. در فصل دوم، کارکردهای فردی دعا در سه بُعد جسمی، روحی و رفتاری مورد بررسی قرار گرفته است. فصل سوم درباره کارکردهای اجتماعی دعا (سیاسی، اقتصادی و فرهنگی) است. در فصل چهارم، نمونه هایی از کارکرد دعا در سیره انبیا مورد بررسی قرار گرفته است. فصل پنجم به شرایط، موانع استجابت و آداب دعا اختصاص دارد. در فصل ششم نیز تمام مطالب جمع بندی و نتیجه گیری شده است.

چکیده یکی از مهمترین مباحث دانش معرفت شناسی بحث صدق و کذب است . صدق به معنی مطابقت داشتن قضیه با واقع و کذب به معنی عدم مطابقت آن با واقع است . امکان شناخت و رسیدن به واقع از دغدغه های اصلی انسان به شمار می رود . برای دور شدن از جهل مرکب وگام برداشتن در فضای نورانی شناخت نیازمند به فهم واقعیت هستیم . یعنی هرگاه واقعیت برای ما پوشیده باشد قطعا دسترسی به صدق و کذب نخواهیم داشت وحرکت منطقی برای کشف مجهولات تحقق پیدا نمی کند . پژوهشهای زیادی در این زمینه صورت گرفته است اما بدلیل عمیق بودن بحث نمی توان منبع مستقلی را معرفی کرد . معیارهای متعددی برای صدق و کذب قضایا ارائه شده است .که برخی انسان را بیشتر از حقیقت دور می کند . قضایا انواعی دارند و نفس الامر در هر قضیه ای فرق می کند و ملاک صدق با همان سنجیده می شود . ملاک صدق به نظر حکمای اسلام ، مطابقت داشتن یک قضیه با واقع است . انسان قادر است به حقیقت و واقعیت آنطور که هست دسترسی پیدا کند . معرفت و ادراک در علم حصولی نیاز به اثبات میان ذهن با واقع دارد . انسان در علم حضوری به حقیقت اشیاء دسترسی پیدا می کند . این نوشته به مقایسه نحوه مطابقت قضایا با واقع از نظر سه فیلسوف بزرگ اسلام پرداخته است . از نظر ابن سینا حقیقت شیء نزد درک کننده تمثل پیدا می کند و این تطابق یک تطابق ماهوی است . سهروردی قائل به مشاهده حقیقت است . برای رسیدن به واقع باید از خود و تزکیه نفس شروع کرد . ملاصدرا معرفت حقیقی را علم و یقین مطابق با واقع می داند . یقین مذکور به معنی یقین ثابت و دائمی است . ایشان حقیقی ترین بدیهیات را استحاله اجتماع نقیضین و ارتفاع آن می داند .

بحث اتحاد عاقل و معقول که در فلسفه اسلامی سابقه ای طولانی دارد، در ذیل مباحث علم و ادراک مطرح می شود. در مسأله ماهیت علم که مقصود از آن در این پایان نامه، فرایند حصول علم برای نفس می باشد، نظر ابن سینا این است که در علم ذات به غیر، نسبت علم به نفس، نسبت عرض به موضوع است. یعنی علم عبارت است از کیف نفسانی که وقتی انسان علوم مختلف را کسب می کند، مرتباً بر اعراض نفس افزوده می شود بدون اینکه در ذات و جوهر نفس تغییری حاصل شود. و لذا شیخ در باب نظریه ی اتحاد عاقل و معقول، این نظریه را در علم ذات به غیر مردود دانسته و با آن مخالفت می کند و تنها در علم ذات به ذات است که قائل به اتحاد می باشد. اما صدرالمتألهین معتقد است که در فرایند ادراک، وقتی نفس تعقّل می کند، چنین نیست که «دارای این معلوم» می شود، بلکه «همان معلوم» می گردد. و به عبارت دیگر نفس وقتی علوم مختلف را کسب می کند با آن علوم متحد می شود. به این صورت که نفس در ابتدا علم به ذات خودش دارد و زمانی که علم به غیر پیدا می کند، نفس گسترش پیدا می کند یعنی نفس حقیقتی است که قابل توسعه و گسترش است. و البته این نظریه مستلزم مبانی از جمله: اصالت وجود، تشکیک در وجود، حرکت جوهری و... می باشد که عمدتاً مبتکر این مبانی خود صدرا است. و لذا تقریر صدرا از بحث یگانه است. البته ابن سینا در کتاب مبدأ و معاد سخنی دارند که مثبت نظریه ی اتحاد عاقل و معقول در علم نفس به غیر می باشد که در این نوشتار به این نتیجه رسیدیم که اگر چنانچه شیخ قائل به این نظریه هم باشد، باز نمی تواند آن چیزی باشد که مقصود ملاصدرا می باشد چرا که نظریه صدرالمتألهین مبتنی بر اصول و مبانی است که در زمان ابن سینا اصلاً مطرح نبود و با نظام فکری وی سازگاری ندارد.

چکیده ملاصدرا حکیمی بلند آوازه و موسس حکمتی جامعِ مکاتب پیش از خود و همساز با معارف وحیانی اسلام است. حکمت ایشان مباحث گسترده خدا شناسی، هستی شناختی، انسان شناختی را با عمق و دقت بسیار مورد بررسی قرار داده است و از رهگذر تلاش ها و تحقیقات و تبعیت کامل از دستورات دین، به کشف و اثبات معارف بلندی دست پیدا کرد. بخشی از مباحث ایشان به بررسی حقیقت علم حصولی، احکام و احوال آن اختصاص یافته است. او در سخنان خود در تحلیل این موضوع، که مبتنی بر هستی شناختی خاص خود او است، به نظرات بدیعی دست یافته است. رساله مذکور در چهار فصل سامان یافته است. در فصل اول و دوم، مقدمات و کلیاتی که مرتبط با موضوع رساله است ذکر شده و همچنین در فصل سوم، مبانی علم حصولی در مجردات در ضمن چند اصل ارائه شده و نتایج مترتب بر این اصول که مرتبط با موضوع بحث است بیان شده و درآخرین فصل، بنابر نظریه وجودات طولی ماهیت و تطابق عوالم، به تحلیل حقیقت علم حصولی پرداخته ایم و بنابر این تحلیل، نشان داده شده که علم حصولی در مجردات و همچنین تبیین علم پیشین باری تعالی به مخلوقات قبل از آفرینش از طریق علم حصولی قابل تصویر است. کلید واژه: علم حصولی، علم حضوری، تطابق عوالم، وجودات طولی،اتحاد عالم و معلوم

پرسش از چیستی انسان، پرسشی است که از دیرباز مطرح بوده است. دانشمندان و فیلسوفان فراوانی هریک به فراخور فهم خویش پاسخی دربرابر این پرسش پیش نهاده اند. از جمله این فیلسوفان، ملاصدراست. ملاصدرا بزرگترین فیلسوف مسلمان است. وی بنابر نظریه ی امکان وجودی یا فقری، تمام ممکنات به ویژه انسان را عین فقر، ربط و افاضه ی واجب می داند و وقتی می خواهد از هویت انسان سخن بگوید، هویت وی را چیزی متمایز از هویت علتش نمی داند و با این مبنا قائل می شود که شناخت انسان جدای از شناخت پروردگار و علتش ممکن نیست. وی همچنین قائل است که واقعیت وجودی انسان، واقعیت سیالی است که مراحل مختلف را از پایین ترین تا بالاترین درجه ی وجود، سیر می کند و در گذر از هر کدام از این مراحل، مرتبه ی وجودی برتری را کسب می کند و در عین کسب هر مرتبه ی جدید، مراتب قبلی نیز محفوظ می ماند. بالاترین مرتبه ی وجودی که برای انسان حاصل می شود، مرتبه ی الهی است. اصل و حقیقت انسان را این مرتبه تشکیل می دهد و ذات وی در این مرتبه، در ذات حق فانی می شود. گابریل مارسل از جمله فیلسوفانی است که دغدغه ی وی یافتن علت هستی شناختی بی قراری انسان جدید است. وی «نیاز مبرم به هستی» را علامت این بی قراری می شمارد و ریشه ی این مسئله را فروکاهش انسان ها به کارکردهایشان، می داند. وی راه رهایی از چنین وضعیتی را اندیشه ی ثانویّه می داند. این اندیشه در مقابل اندیشه ی اولیّه قرار می گیرد. اندیشه ی اولیّه معطوف به حل مسئله است؛ درحالی که اندیشه ثانوی در پی آن است که، با رجوع به وحدت تجاربی از قبیل قدرشناسی، وفا، ایمان که راز هستی در آنها درک می شود، فهمی گسترده تر و پرمایه تر از معنای وجود و حیات انسانی بدست آورد. وی همچنین به ریشه یابیِ علتِ بحرانِ هویت در عصر جدید می پردازد. وی این نکته را متذکر می شود که در گذشته، آئینه ی درونیِ انسان تصویری از او برایش منعکس می کرد که در آن انسان بی هیچ زحمتی قادر به بازشناسی خویشتن بود. انسان بدان سبب به چنین وضعیتی دچار شده است که مرجع الهی خود را از دست داده است.

مسئله اصلی در این پایان نامه بررسی حقیقت ایمان و کفر از دیدگاه ابن تیمیه ، شهید ثانی و علامه طباطبایی است که در سه فصل ویک نتیجه تنظیم شده است . وسعی ما بر اینست که در این پایان نامه به این بپردازیم که مرز بین این دو در حقیقت و واقع چگونه است . که این در سه فصل مورد بررسی قرارگرفته است . ابن تیمیه بر این باور است که ایمان حقیقی، ایمان قلبی است واین ایمان اصلش تصدیق قلبی وسپس قول قلبی (اقرارو معرفت قلبی "علم") است وانگاه عمل قلبی( محبت به خدا و رسولان وترس ازخدا) تابع تصدیق وقول قلبی است وعمل بدن وجوارح تابع قلب است. ایشان در باره حقیقت کفربراین باور است که هر فردی ، پیامبر یا اولیایی از اولیاء الله را در دنیا واسطه شفاعت در قیامت قرار دهدیا متوسل به او شود به گونه ای که قدرت خداوند واراده اورا به صورت مستقیم لحاظ نکندمشرک وکافر است واگر توبه نکرد باید کشته شود. شهید ثانی بر این باور است که ایمان یا شرعی وحقیقی است که همان تصدیق قلبی است ویاایمان عرفی و لغوی که همان تصدیق زبانی است.حقیقت ایمان جایگاهش در قلب است و عمل و شدت وضعف در حقیقت ایمان راه ندارد بلکه عمل شرط قبول ایمان است. وی کفررا مقابل ایمانمی داند ومی نویسدکفر عبارت است ازعدم ایمان از انچه شانش این است که مورد ایمان واقع شود . واز نگاه علامه طباطبایی حقیقت ایمان عبارت است ازجایگیر شدن اعتقاد در قلب است به گونه ای که این ایمان واعتقاد همراه با ادراک و تسلیم قلبی است.ایشان ایمان را تصدیق واذعان به چیزی به همراه التزام عملی به ان می داند . وی حقیقت کفر رابر اسا س روایات اینگونه بیان می دارد :1- انکار ربوبیت خدا 2- ترک عبادت او .وطبق نظر ایشا ن ناامیدی از رحمت خدا وند از گناهان کبیره است ولذا کفر محسوب می شود

بحث از اوصاف الهی از مسائل مهمی است که همواره در طول تاریخ، اندیشمندان اسلامی به شیوه های مختلفی آن را مطرح و بررسی نموده اند. شیخ صدوق و ملاصدرا از جمله متفکرانی هستند که با رویکردهای مختلفی به بحث اوصاف الهی به صورت گسترده، پرداخته اند. شیخ صدوق، روایاتی را که در مورد اوصاف الهی از معصومین علیهم السلام، مطرح شده است را در کتاب «التوحید» خویش، گردآوری و متناسب با نظام فکری خود، گزینش نموده است؛ و به این ترتیب، ایشان در تبیین اوصاف الهی به ظاهر روایات، اکتفا می نماید. اما ملاصدرا به شیوه ای استدلالی، اوصاف الهی را اثبات و تبیین نموده است. اساس بحث اوصاف الهی در روایات، نظریات شیخ صدوق و حکمت صدرایی، بر پایه ی توحید، مبتنی شده است. به این ترتیب، تمامی این دیدگاه ها، اوصاف کمالی مانند: علم، اراده، قدرت و... را عین ذات الهی دانسته اند و هر آن چه با ذات حق تعالی، ناسازگار است را از ساحت مقدّسش، مبرّا نمودند. بنابراین بررسی تطبیقی میان روایات معصومین علیهم السلام و دیدگاه های متفکر حکمت متعالیه که در اصل، تشریح سخنان معصومین در قالب نظام فلسفی خود است، می تواند راه گشای بسیار خوبی برای درک و شناخت جامع اوصاف حق تعالی باشد.

دانش پر کاربرد منطق قرن هاست که با سر و صدایی به مراتب کم تر از فلسفه در مدارس معقول شرح و تدریس شده است. چند سالی است دوری از متن های قدیم منطقی و اکتفاء به کتب روان امروزی که عموماً با ادبیات معاصر هماهنگ اند با این که در نگاه نخست خوش آیند می نماید اما ادامه ی مسیر مطالعه و تحقیق و پیگیری عمیق کتاب های معقول را برای دانش پژوهان فلسفه و کلام قدری دشوار ساخته است؛ حال آن که مطالعه ی مباحث طبیعی و ما بعدالطبیعی برخلاف منطق با جایگزین های امروزی همراه نیست. لباب الإشارات فخر رازی کتابی است با قلمی روان و در عین حال دقیق و با ادبیاتی نزدیک به سایر کتب کهن فلسفی و کلامی که روانی تعابیر آن، کار را برای ارائه یک ترجمه ی فارسی متناسب با زبان امروز تا قدری هموار می سازد. فخر رازی کار خود در لباب الإشارات را نه شرح و انتقاد بلکه تلخیص و تهذیب عبارات کم و بیش دشوار الإشارات و التنبیهات شیخ الرئیس دانسته است. در این نوشتار بخش منطق لباب الإشارات به فارسی برگردانده شده است. ترجمه و تبیین منطق لباب الإشارات، می تواند یک دوره منطق با دقتی درخور، عباراتی روان و در عین حال به دور از درازه گویی ارائه دهد که مهم ترین مسائل منطق را به دو زبان عربی(روان اما کهن علمی) و فارسی(روان امروزی) ارائه می دهد. متنی که هم بتواند در آموزش به مبتدیان به کار آید و هم از دقت های متخصصانه و استادانه خالی نباشد. اما باید دید آیا منطق و به تبع آن فلسفه را می توان به زبان فارسی ترویج کرد؟ یا میراث کهن عقلی اسلامی پیوندی ناگسستنی با آموزش به زبان عربی دارد؟ امید است این پژوهش شروعی برای پاسخ گویی به چنین پرسش هایی باشد.

طبق مدعای حرکت جوهری، عالم طبیعت در حال تغییر و نو به نو شدن است به گونه ای که آن به آن، صورت جدیدی بر روی صور پیشین قرار می گیرد. طبق این نظریه، نفس انسان به جهت علقه ای که به عالم طبیعت دارد، نیز مشمول این حرکت و سیلان تدریجی است. حدوث جسمانی نفس، ایجاد نفس را از دل جسم و در نتیجه تحوّل آن می داند. در این رساله تأثیرات این دو نظریه در علم اخلاق مورد کنکاش و بررسی قرار گرفته که روش آن کتابخانه ای، توصیفی و تحلیلی است. آسیب شناسی حرکت جوهری نفس و پاسخ به برخی انتقادات قابل طرح به این نظریه، از جمله اهداف آن محسوب می شود. غایت اخلاق، تأمین سعادت است، اما طرح حرکت جوهری در نفس، موجب می شود تا غایات نفس، متعدد و راه وصول به غایت برای هر فردی نیز عوض شود. از این روی، با تفاوت مطرح در سلوک مختلف نیل به غایات اخلاق، مطلق نبودن و نوعی نسبیّت در اخلاق مطرح خواهد شد. لذا نسبیّت گرایی اخلاقی به عنوانی چالشی در ذیل نظریه حرکت جوهری نفس در فصل چهارم مورد بحث و بررسی قرار گرفته و سعی شده است به کمک اصول و مباحث مطرح در مباحث پیشین، پاسخی برای سوال اصلی رساله ارائه شود. تکثرگرایی اخلاقی نیز چالش دیگری است که لازم است مورد توجه قرار گیرد. تفاوت مطرح بین نفوس در ذیل حرکت جوهری، تفاوت تشکیکی است که در سایه آن، ارتقا یا تنزّل درجه مراتب نفوس جایگاه پیدا می کنند. بر این مبنا ممکن است بتوان نوعی تشکیک در سعادت را طرح کرد، اما تشخیص های خوب یا بد و برداشت های احکام در هر مرتبه عمومیت و اطلاق دارد، لذا این نظریه، محملی برای نسبیّت گرایی اخلاقی فراهم نمی کند. ضمن اینکه نفوس صاحب مراتب برتر به جهت اشرافی که دارند می توانند احکام و حالات مراتب پایین تر را متناسب با آن مرتبه دریابند. حرکت جوهری نفس و حدوث جسمانی آن، پیامدهای ایجابی و لوازم تربیتی نیز دارد. اشتدادپذیری نفس، کمال گرایی بی نهایت و تجسّم و تجسّد اخلاق از جمله پیامدهای ایجابی این دو نظریه است و تأثیر افعال و رفتار در ملکات اخلاقی، نقش نیت در تکامل و رشد انسان، اثر معاش در معاد، جسمانیه الحدوث و روحانیه البقاء بودن اخلاق و... را می توان از لوازم تربیتی حدوث جسمانی و حرکت جوهری نفس دانست.

این تحقیق پیرامون بررسی و نقد دیدگاه متکلمان اولیه شیعه در باره عالم ذر می باشد که از ابتدا یکی از مسائل مهم و پر بحث کلامی بوده است، می باشد.که بحث از حقیقت این موضوع و وجود داشتن یا نداشتن عالم ذر(عالمی قبل از خلقت انسان در دنیا ) بدون شک یکی از مباحثی است که شاید کمتر کسی به آن فکر نکرده باشد. ودر این تحقیق دیدگاه های ارزشمند و متنوعی مورد بررسی قرار گرفت که هر کدام دارای نقاط ضعف و قوتی خاص خود بوده که البته به دست آوردن دیدگاه یک شخص خاص در میان آثار کلامی او گرچه کار دشواری نبود(گرچه همین کار نچندان دشوار در مورد بعضی بزرگان مثل خواجه نصیر الدین بسیار سخت بود) ولی بررسی و نقد هر دیدگاه و جواب به اشکالات مطرح شده بر آن دیدگاه کار آسانی نبود . در این تحقیق به دیدگاه محدث و متکلم بزرگ شیخ صدوق که بر اساس نص روایات قائل به خلق ارواح قبل از بدن ها و وجود عالم ذر بوده اند پرداخته و ایرادات و اشکالات بر نظریه ایشان و جواب هایی که موافقان با نظر ایشان به اشکالات داده اند مطرح و در ادامه به دیدگاه شیخ مفید که در تفسیر این آیه نظریه تمثیل را مطرح می کنند،پرداخته شد و همچنین ایرادات و اشکالات این نظریه و پاسخ هایی که به آنها داده شده است. دیدگاه سوم دیدگاه سید مرتضی می باشد که که تا مقداری از بحث با استاد خویش همراه می شود ولی این مسأله را مربوط به عده ای از فرزندان بنی آدم (فرزندان کفار) می داند .سپس دیدگاه شیخ طوسی مطرح می شود که ایشان ایه شریفه را به نوعی تأویل می برند و می فرمایند این بیان در حقیقت مربوط به دنیا است و اقرار خداوند همان اقراری است که توسط دو حجت خدا یعنی عقل و انبیا در طول زندگی انسان از او گرفته می شود که این دیدگاه هم مورد بررسی قرار گرفته است و در خاتمه نیز قول مختار که همان قول مرحوم علامه طباطبایی باشد به اختصار بیان شده است که عالم ذر مربوط به جنبه ملکوتی افراد بوده است نه جنبه مادی و دنیایی آنها.

بررسی موضوع عقل وکارکردهای آن از دیدگاه شهید مطهری و استاد مصباح یزدی شناخت عقل و عملکردهای آن یکی از مهمترین موضوعاتی است که از دیرباز مورد توجه فیلسوفان و متکلمان واقع شده است و به همین دلیل جایگاه مهمی در معارف بشری و الهی دارد. با شناخت عقل و مباحث محوری پیرامون آن و نیز کارکردهای آن، باورهای دینی و اعتقادی انسان رشد می کند و اینجاست که انسان در سایه رشد افکار و اندیشه های دینی و اعتقادیش به مرحله کمال می رسد. پژوهش حاضر در راستای بررسی کارکردهای عقل، کوشیده است دو کارکرد آن را که حائز اهمیت بیشتری هستند و عبارتند از:1- کارکرد عقل در معرفت شناسی 2- کارکرد عقل در حوزه اخلاق، از دیدگاه دو دانشمند عصر حاضر یعنی شهید مطهری و استاد مصباح یزدی مورد تحلیل و بررسی قرار دهد. این دو کارکرد، اهمیت موضوع عقل را بخوبی مشخص میکنند چراکه با شناخت عقل و عملکرد آن، انسان خود را شناخته و مسیر زندگی خود را تعیین می کند. نگارنده برای بررسی موضوع عقل و دو کارکرد آن، با مراجعه به آثار دو دانشمند از دیدگاه آنها فیش برداری کرده و در نهایت با مقایسه تطبیقی دیدگاه ها، به اشتراکات و افتراقات دو دیدگاه پرداخته است.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

این رساله در سه بخش؛ مفاهیم و کلیّات، مبانی و شا خصه های حکومت حضرت(ع)، به بحث و بررسی پرداخته است که در بخش مبانی به بحث از ضرورت و مشروعیت حکومت از دیدگاه حضرت(ع) و در بخش شاخصه، به بحث از عدالت و دشمن شناسی و مردم گرایی مباحثی ارائه شده است0 در بحث از ضرورت حکومت دو جهت اساسی از دیدگاه حضرت(ع) مورد بررسی قرار گرفته است که آن عبارتست؛ اول اینکه ضرورت حکومت برای تأمین معاش و برای تأمین حق آزادی است دوم اینکه، ضرورت حکومت بدست صالحان است تا اینکه در سایه آن حکومت، انسان به سعادت و کمال برسد0 مشروعیت حکومت اسلامی عمدتاً در قالب دو نظریه انتصاب و انتخاب است0 مشروعیت از دیدگاه حضرت(ع)، مشروعیت الهی و انتصابی است که طی مقدماتی در این رساله بحث شده است که آن مقدمات عبارتست از؛ حق حاکمیت حق اختصاصی خداوند است و اجازه چنین حق حاکمیتی از طرف خداوند به افراد مشخصی داده شده است0 حق حاکمیت در خصوص حضرت(ع) توسط آیه و حدیث ولایت اثبات می شود0 نقطه مقابل مشروعیت الهی و انتصابی حکومت حضرت(ع)، غصب قرار دارد0هرگز مشروعیت چنین حکومتی با مقبولیت مردم بدست نخواهد آمد زیرا مقبولیت مردم در چنین حکومتی فقط جنبه حمایتی و پشتیبانی دارد و اینکه مقبولیت در چنین حکومتی، قابل برگشت نیست یعنی مردم نمی توانند در هر زمانی از این مقبولیت دست بکشند بلکه فقط در مواقعی که حاکم شرائط رهبری خود را از دست داده باشد، عدم مقبولیت مردم از حکومت کارساز خواهد بود0 مطلب دیگری که در ادامه بحث از مشروعیت حکومت به آن پرداخته شده است این است که درهر حکومتی با دو نوع عقلانیت روبرو هستیم ؛ اول: عقلانیت فطری که عقلانیت ناب، خالص و دور از اوهام و امیال سرکش نفسانی می باشد، دوم:عقلانیت تجربی که عقلانیت معاش و زندگی و اکتساب و تجربه است0 عقلانیت فطری دردین یکی از منابع اثباتی دین است و هیچ گونه تعارضی با دین ندارد بله عقلانیت تجربی که عقلانیت فنی و ابزاری است نمی تواند منبع اثباتی دین و حکومت دینی باشد و لذا تصور می شود با آن در تعارض و ناسازگاری است0 اما در بخش شاخصه، مهمترین شا خصه حکومت حضرت(ع) ،عدالت محوری است0 در عدالت محوری حضرت(ع) به همه ابعا د آن یعنی به عدالت فردی و عدالت اجتماعی پرداخته شده است و در عدالت اجتماعی به همه ابعا د آن یعنی عدالت اقتصادی، عدالت سیاسی و عدالت قضایی مورد توجه قرار گرفته است0 مهمترین عامل در برقراری عدالت کا مله وهمه جانبه حضرت(ع)، توجه عمیق و دقیق ایشان به عدالت فردی و شایستگی فردی است که دنیای امروز،کمتر به این بُعد از عدالت توجه دارد در حالی که تنها عامل برقراری عدالت دقیق و صحیح، توجه به عدالت فردی در افراد است0 از دیگر شا خصه های حکومت حضرت(ع)، مسأله شنا خت دشمن و دشمن شناسی است0 در هر حکومتی، با دو نوع دشمن داخلی و خا رجی روبرو هستیم که خطرات دشمن داخلی به مرا تب از دشمن خارجی بیشتر است 0 حضرت(ع) در طول دوران زمامداری خود عمدتاً با چهار گروه از مخالفین یعنی قاعدین، نا کثین، قاسطین و مارقین روبرو شدند که همه آنها از نوع دشمن داخلی بودند0 در نگاه حضرت(ع)، اصلاح اوضاع دشمن داخلی، از دشمن خارجی به مراتب دارای اهمیت بیشتری است و این بدان جهت است که غفلت از دشمن داخلی، راه نفوذ دشمن خارجی را فراهم می کند0 حضرت(ع) در خصوص رویارویی با دشمن، سه مرحله گفتگو ، مدارا و قاطعیت و جنگ مسلحانه را راه روبرو شدن با دشمن می دانستند زیرا چه بسا دشمنی که امید اصلاح با گفتگو یا با مدارا را داشته باشد، در برخورد قاطعانه، این فرصت از او گرفته خواهد شد و چه بسا، گفتگو و مدارای بیش از حد با دشمن هم، موجب عدم امنیت و سستی حکومت خواهد شد0 از دیگر شا خصه های حکومت حضرت(ع)، مردم گرایی است که در آن از دو جهت؛ جایگاه مردم در حکومت حضرت(ع) ، نوع نگاه حضرت(ع) به مردم و مردم گرایی است0

به طور کلی در بررسی وتحقیق در مسئله حدوث یا قدم عالم چهار قول اساسی توسط فیلسوفان و متکلمان مطرح شده است، که ما به طور مختصر بر آنها اشاره می کنیم: قول اول که قائلین آن متکلمان می باشند و آن حدوث زمانی عالم است. و حدوث زمانی در نظر آنها، مسبوق بودن وجود یک شیء بر عدم زمانی آن است. این نظر از طرف حکماء مردود شمرده شده است. قول دیگری که قول عموم حکماء است حدوث ذاتی عالم می باشد، در نظر آنها حدوث ذاتی، مسبوق بودن ذات یک شیء بر عدم خودش می باشد. محکم ترین دلیل حکماء بر این قول از راه فیض دائم واجب الوجود است. قول سومی که در این مسئله ارائه شده ، قول به حادث دهری عالم است که توسط حکیم میرداماد مطرح شده است. او پس از اثبات وعاء دهر می گوید: نزاع در مسأله حدوث و قدم نمی تواند حدوث ذاتی باشد به دو جهت: اول اینکه حدوث ذاتی متفق علیه در بین حکماء است و دیگر اینکه این نوع حدوث در مرتبه عقل است نه در خارج؛ و همچنین حدوث زمانی نیز نمی تواند محل نزاع باشد، زیرا خود زمان جزئی از عالم است و نمی تواند متصف به حدوث یا قدم زمانی باشد. بنابراین وقتی که محل نزاع نتوانست حدوث ذاتی یا حدوث زمانی باشد پس نتیجه گرفته می شود که حریم نزاع حدوث دهری است. و در نظر میرداماد این نوع حدوث است که مشکل ربط حادث به قدیم را حل می کند. نظر دیگری که در این مسئله ارائه شده قول به حدوث زمانی عالم است که توسط صدرالمتألهین بر مبنای حرکت جوهری مطرح شده است. او معتقد است که جهان مجموعه ای است اعتباری نه حقیقی، زیرا اجزای آن در کنار هم حضور بالفعل ندارند، و چون این مجموعه حقیقی نیست متصف به هیچ حکم حقیقی نخواهد بود. بنابراین صفت «حادث» را باید به تک تک اجزای جهان در هر لحظه نسبت داد نه به کل جهان؛ و در نتیجه جهان های حادث خواهیم داشت نه یک جهان حادث. و اگر گفته شود جهان حادث است، به صورت کل استغراقی صحیح است نه کل مجموعی. با توجه بر مقایسه ای که ما در خاتمه این رساله بین مبانی و دیدگاه های میرداماد و ملاصدرا انجام دادیم به نظر می رسد که مبانی ملاصدرا در جهان شناسی محکم تر از مبانی میرداماد است ودیدگاه او بردیدگاه میرداماد ترجیح دارد.

زبان دین ازاهمّ موضوعات الهیات و فلسفه دین است. مسئله زبان دین در الهیات، کلام، فلسفه دین و زبان دین ورزان، همواره ناظر و معطوف به متون مقدس ادیان می باشد، و از این روی در این پایان نامه کوشیده شده است که مسایل بنیادینِ زبان دین از رهگذر معرفی یکی از متون مربوط به فلسفه تحلیلی دین به صورت برجسته و نمایان گردد. در شرح متن تأکید بر مسئله زبان دین است که این موضوع از منظر دو فیلسوف بزرگِ قرن بیستم ؛ لودویگ ویتگنشتاین و آنتونی فیلو بررسی می گردد، و در حدّ امکان به نقد های مطرح بر دیدگاه های ایشان و نقد این نقد ها پرداخته می شود. روش تحقیق دراین پایان نامه، روش تحقیق کتابخانه ای است. نتیجه این تحقیق ردّ همه نقدهای طرح شده بر دیدگاه های این دو فیلسوف در همین پایان نامه می باشد. این نتیجه تا کنون در کمتر تحقیقی در باب زبان دینی در ایران مشاهده شده است، چرا که به نظر می رسد اکثر قریب به اتفاق تحقیقات انجام شده ناظر به دیدگاه های این دو فیلسوف، به نقد و تشکیک در باب آراء ایشان پیرامون زبان دین انجامیده است.