چکیده قدم اول در فهم سخنِ هر گوینده ای آشنایی مخاطب با مفردات و واژه های به کار رفته در سخن اوست. در قرآن کریم که به زبانِ عربی است با توجه به غنای زبانی و گستردگی واژگانیِ موجود در آن، دقتهای واژه شناسی تأثیر بسزایی در تفسیرِ آن دارد. معصومان (علیهم السلام) در جایگاه ترجمان قرآن، تا آنجا که زمینه و ظرفیتهایِ فرهنگی و اجتماعی اجازه داده، در زمان خود به تفسیرِ آیات کتاب آسمانی پرداخته اند. برخی آموزه های تفسیری ایشان در حوز? مباحث لغوی و واژگان قرآنی است. در تاریخ ادبیات شاهدیم که موضوع استشهاد ادبی به احادیث با مخالفتهایی مواجه شده است، لذا در این پژوهش پس از بیان نقش و اهمیت لغت در تفسیر قرآن، دیدگاههای مجوزان و مانعانِ احتجاج به حدیث در مسائلِ ادبی و ادلّ? آنان را مورد بررسی قرار دادیم. نور وحی در ذات خود روشن و روشنگر است، اما بهره گیری از آن، نیاز به چشمانی بصیر و نافذ دارد، که مراجعه به روایات معصومان (علیهم السلام) در زمین? تفسیر، این مهم را میسر می سازد. درصد قابل توجهی از روایات معصومان (علیهم السلام) در تبیین و توضیح واژگان قرآنی وارده شده است. با دقت در این روایات روشن می شود که توضیحاتِ معصومان (علیهم السلام) از واژگان قرآنی از یک نوع نبوده و بر روشهایی اتّکا دارند که ما در این پژوهش کوشیده ایم تا آن روایات را گونه شناسی کنیم. در این مجموعه، سعی نمودیم تا در فصلی جداگانه به گردآوری هم? روایاتِ معصومان (علیهم السلام) در تفسیر لغوی ـ در محدود? ده جزء اول ـ و تحلیل برخی از آنها بپردازیم. در بخش پایانی این پژوهش، احادیثِ ناظر به تفسیرِ لغوی معصومان (علیهم السلام) گونه شناسی و برای هر کدام، نمونه هایی از روایات را ذکر نمودیم. بیان وجه تسمی? واژگان، تبیین معانی حروف، تفسیر واژه به کلمه ای مترادف و تبیین فروق اللغات، برخی از آن شیوه ها است.

دیدگاه های ابن ابی الحدید دربار? عمر در دو حوز? تاریخی و کلامی تقسیم بندی می شود. وی در خلال برخی مباحث تاریخی تلاش دارد به طرق مختلف همچون ذکر روایات تاریخی در فضیلت عمر و هم چنین منقولات و استنادات تاریخی، شخصیتی صالح، سالم و مصون از هر گونه طعن و اشتباهی از وی به تصویر بکشد. هم چنین شارح وقتی از جنب? کلامی به شخصیت و نوع عملکردهای عمر می پردازد به روش های گوناگون مانند آوردن احادیث در فضل عمر، استنادات و تحلیل های کلامی، پاسخ به مطاعن و دیگر روش ها سعی بر دفع اتهامات و مطاعن وارده بر عمر دارد. در واقع دیدگاه های شارح در مورد عمر بیشتر جنب? دفاعی داشته و او در این راه برای رسیدن به هدف خویش به هر روش و طریقی متوسل می شود، که ضرورت بررسی و نقد این دیدگاه ها به همین دلیل است. دیدگاه های ابن ابی الحدید دربار? عمر بن خطاب غالباً نشأت گرفته از تعصب ورزی هایی است که کم و بیش در جای جای شرح نهج البلاغه و در مورد موضوعات مختلف دیده می شود. وی تاریخ را به گونه ای روایت می کند که نتوان خدشه ای بر عملکردهای عمر وارد ساخت و در این راه به تقطیع، تحریف و ذکر دیدگاه های مورد پسند خود می پردازد و استنادات تاریخی او معمولاً به منابعی است که مورد قبول خود او و پیروان اهل تسنّن است. هم چنین دیدگاه های کلامی ابن ابی الحدید دربار? عمر حاصل مبانی فکری و اعتقادی شارح است که بسیاری از آن ها قابل نقد و قابل رد می باشد.