نام پژوهشگر: ابراهیم دیباچی

تحقیق و تحلیل پیرامون استفهامات قرآنی از نظر ادبی و بلاغی
پایان نامه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری - دانشگاه تربیت مدرس 1377
  سوسن طباطبایی   ابراهیم دیباچی

قرآن کتاب الهی و کلام حق تعالی، بزرگترین معجزه جاودانه آخرین پیام آور الهی، و عصاره و چکیده همه کتب آسمانی است . یگانه کتابی که می تواند همه خواسته های جوامع بشری را در همه ابعاد عبادی، تربیتی، اخلاقی، فرهنگی، هنری، سیاسی، اقتصادی، قضایی و علمی به بهترین شکل برآورده سازد و انسان را به سوی عالی ترین مراتب رشد و کمال انسانی رهنمون شود. برای نیل و رسیدن به این امور مهم، برترین و زیباترین روش های حکیمانه را به کار برده است . از جمله این روش ها زینت بخشیدن کلام با پرسش هایی است که آدمی را به طور غیرمستقیم در جهت برنامه ای انسان ساز سوق می دهد، زیرا طرح مسائل به صورت سوال و جواب ، انسان را وادار می نماید که پاسخ را از دورن وجدان و قلب خویس بشنود و آن را فکر و تشخیص خود بداند و به عنوان طرح و فکری آشنا بدان بنگرد و در این صورت ، وی در مقابل حرف حق مقاومتی نمی کند و موضعی نمی گیرد، این روش تعلیم و تربیت بسیار موثر و خصوصا در مورد افراد جاهل و لجوج بسیار راه گشاست ، اذاست که می بینم بیش از هزار آیه از آیات قرآنی دارای استفهام است ، و با توجه به اینکه سوال کننده پروردگار حکیم علی الاطلاق است ، غرض او را از استفهام آگاهی یافتن نسبت به مجهول نیست ، بلکه به دلیل و اغراض بلاغی خاصی کلام خویش را به استفهام آراسته است ، و در هر یک از این استفهامات راز و رمز و حکمتی نهفته است . برای فهم معانی استفهام در آیات قرآنی باید به گوینده، مخاطب ، قرینه های لفظی و معنوی، سیاق کلام، کیفیت نزول آیه و شان نزول آن، کیفیت قرائت و وقف و غیره توجه نمود بدون توجه به موارد فوق معنای دقیقی از آیات نمی توان داد و هم به این لحاظ است که در بین علماء تفسیر و بلاغت در فهم معانی آیات اختلاف بسیار مشاهده می شود و همه اینها خد دلیل محکمی است که فهم کامل قرآن میسر نمی باشد مگر به واسطه "من خوطب به" و ضروری است که "قرآن صامت " را، "قرآن ناطق" همراهی کند، چنانکه رسول الله (ص) فرمودند: "فانهما لن یفترقا حتی یردا علی الحوض " رساله حاضر استفهامات قرآنی و اغراض و معانی این استفهامات را تا آنجا که بضاعت و توان فهم و بیان آن باشد مورد بررسی قرار می دهد.