برآمدن حق در هر شأنی از شئون زندگی انسان، به معنای تلاش برای روشن کردن مسیر درست حرکت او و آسان کردنِ گام گذاشتن در آن است، و فرو رفتن به کام باطل، به معنای فراموش کردن این راه و روی آوردن به دیگر طرق است. در متون مختلفی همچون قرآن و نهج البلاغه و در حیطه های متفاوتی مانند سنت های الهی، به بحث و بررسی در رابطه با ویژگی های حق و باطل پرداخته شده است. در این میان بخش مهمی از این مبحث، با نگرانی انسان در دو راهی انتخاب هایش در ارتباط است. بنابراین از جمله مسائل پر اهمیت در بحث حق و باطل این است که آن را در شرایط مختلف زندگی انسان و برای او پیگیری کنیم، چنانچه در سیره امام علی (علیه السلام) نیز برآمدن حق با در نظر گرفتن شرایط زمانی و مکانی وظرفیت های وجودی افراد صورت می پذیرد. پژوهش حاضر بر آن است تا حق را به واسطه امکانات و توانایی های حق و ویژگی های فضای سه گانه، انسان، عالم و خداوند مورد بررسی قرار دهد. در این راستا فصل نخست به بیان کلیاتی درباره حق و باطل و روشن ساختن نقش هر یک از عناصر فضای سه گان? یاد شده، در فرآیندهایی می پردازد که منجر به برآمدن حق می شوند. فصل دوم، در پی شناخت ویژگی های حق برآمده و طی همین شناخت، شکل رابطه و تعامل بین حق و باطل مشخص می گردد. نهایتاً در فصل سوم، صفاتی همچون صدق، وفای به عهد و ... به عنوان شکل هایی از آرایش مناسب انسان در این فضای سه گانه، در جهت برآمدن حق، مطرح می شوند. کلید واژه: حق، باطل، صفات حق، سنت های الهی، نهج البلاغه.

شناخت اسامی و اوصاف روز قیامت از مهم ترین راه های شناسایی این روز عظیم است. توجه به پیوستگی این اسامی و اوصاف چهره ای روشن از قیامت ارائه می دهد و مضامین نهفته در این اسامی و اوصاف را جهت هدایت و بهره گیری از این معارف در زندگی دنیا، آشکار می کند. تعداد اسامی قیامت که به طور صریح در قرآن از آن ها یاد شده بیست و یک نام است. برخی از این اسامی مانند القارع? ناظر بر حوادث قیامت است. برخی دیگر مانند یوم الحسر? حاکی از حالات مواجهه ی انسان با پدیده های قیامت است. شماری از اسامی مانند الحاق? ناظر بر برخی از اسماء و صفات خداوند سبحان است. قرآن از طریق هر یک از اسامی روز قیامت، بُعدی از ابعاد این روز عظیم را برای مخاطب خویش ترسیم می کند از کنار هم گذاردن این اسامی تصویر کاملی از روز قیامت به دست می آید. اوصاف روز قیامت، حوادث واقع در روز قیامت، احوال گوناگون انسان ها و سرانجام کار نیکوکاران و تبه کاران در آن روز را بیان می کند. اوصاف قیامت، به شرح و بسط حقایق و رویدادهایی می پردازد که اسامی به آن اشاره دارد. به این ترتیب عناوین و اوصاف قیامت هم چون یک مجموعه ی به هم پیوسته هستند که با یکدیگر تناسب و ارتباط دارد. پیوستگی میان آیات مشتمل بر اسامی و اوصاف روز قیامت با آیات پیشین و پسین خود بُعد دیگری از پیوستگی است که این تحقیق بدان پرداخته است. اغلب این آیات به اثبات معاد می پردازد. پر بسامدترین برهان مطرح شده، برهان قدرت است. برهان حقیقت و برهان حکمت نیز بسیار مورد تاکید است.

مفهوم صبر از برترین و جامع ترین فضائل اخلاقی و معنوی است که اهمیت و جایگاه ویژه ای در آموزه های اسلامی دارد. این فضیلت انواع و مراتب مختلفی را شامل می شود. در پژوهش حاضر با توجه به بافت و سیاق آیات، روابط معنایی صبر با سایر مفاهیم همجوار در دو حوزه اصلی مفاهیم موافق و مفاهیم مخالف، مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است. ایمان، تقوا، یقین، شکر، توکل، مغفرت از جمله مفاهیم موافق صبر است .صبر با مفاهیمی چون جزع، استعجال و ضیق صدر دارای تقابل معنایی است. ایمان عمده ترین و بنیادی ترین مفهومی است که با مفهوم صبر رابطه معنایی دارد وبا آن رابطه ای دوسویه دارد، به گونه ای که از یک سو صبر مبتنی بر ایمان و عقیده است و بر اساس آن شکل می گیرد. از سوی دیگر تحقق فضیلت صبر در انسان با زدودن آلایش های قلب، سبب زیادت ایمان می گردد. عمده ترین مفهوم مقابل صبر جزع است که به عنوان آفتی برای فضیلت صبر به شمار می آید. پ

موضوع این تحقیق؛ کمال انسان، تدریجی بودن و سلسله مراتب آن از دیدگاه قرآن است. که از دو منظر تدریجی بودن تکامل بنا به اقتضای عالم ماده و لزوم تحصیل تدریجی کمال بنا به افزایش تدریجی ظرفیت انسان و وجود سلسله مراتب، بررسی و مطالب در قالب چهار مبحث طراحی شده است. پس از بیان اهمیت، جایگاه، انواع و تدریجی بودن کمال، در مبحث دوم کمال انسان و قلمرو آن از دیدگاه برخی علمای اخلاق، فلاسفه، عرفا و قرآن و عوامل مقدماتی موثر در تکامل مطرح شده است. در مبحث بعدی لوازم کمال و سلسله مراتب آن اعم از تفقه در دین، صبر بر بلا و سختی ها و اندازه نگاه داشتن معیشت بیان شده است. دست آخر راه های وصول به کمال تدریجی شامل عوامل وصول به کمال و عوامل ثبات در حرکت ارائه شده است. روش این مطالعه، تحلیل و مقایس? آیات و روایات با توجه به آرای اندیشمندان اسلامی در خصوص کمال در حوزه های نامبرده است. برجسته ترین یافته های این مطالعه، این است که زمانی انسان به کمال می رسد که در درج? نخست انگیزه تکامل و اقبال به عبودیت داشته باشد؛ سپس عواملی از جمله معرفت باید ایجاد شود تا صعود او را در مراتب کمال فراهم آورد. این عوامل نه ناگهانی و یک باره، بلکه تدریجاً برای انسان خواهانِ کمال ایجاد و به مرور تقویت می شود. از سوی دیگر برای سهولت گذر از این راه، رعایت الزاماتی که بین دنیا و آخرت پیوند برقرار و همّ او را برای تکامل و تقرب به خدا واحد می کند، ضرورت دارد. تا از این رهگذر بتواند از عوامل وصول به کمالِ تدریجی؛ برای رسیدن به مدارج قرب، و از عوامل ثباتِ در حرکت؛ برای حفظ دستاوردهای تکامل بهره بگیرد.