چکیده مسأله ی سنت و نوآوری، دو مفهوم به ظاهر متضاد، همواره در تمامی حیات بشری نمود یافته و همیشه تحول آفرین بوده اند و پویایی و تنوع و استمرار حرکت در زندگی نوع بشر را در پی داشته اند .به مقتضای گذشت زمان و ترقی روزافزون علم و فکر این دو موضوع بیش از بیش بستر تلاقی تعارضات ظاهری فرهنگ و هنر و ادبیات و هنر شده است.امّا در ژرف ساخت این موضوع هیچ تعارضی نیست ، چرا که این دو لازم و ملزوم یکدیگرند و پویایی و حرکت همه جانبه ی حیات بشر به خصوص جامعه ی ادبیات و فرهنگ و هنر بسته به ارتباط این دو مسأله است. قیصر امین پور،از شاعران متعهد عصر انقلاب ، بنابر آمیختگی و دلبستگی دیرین به این موضوع با بررسی مسأله سنت و نو آوری از شروع شعر فارسی تا امروز در کتاب خود ، سنت و نوآوری در شعر معاصر ، عوامل تداوم سنت و تأثیر آن بر عوامل نوآوری در شعر معاصر را نقد و تحلیل می کند. در این رساله اشعار قیصر امین پور با تکیه بر آراء و نظراتش در کتاب سنت و نوآوری در چهار حوزه ی زبانی، فرم و شکل، صورخیال و معنا و مضمون مورد بررسی قرار گرفته است. کلید واژه : شعر معاصر ، امین پور ، سنت و نو آوری.

این رساله شامل سه فصل است. در فصل اول به تعاریف گوناگون ادب، ادبیات، ادبیات تعلیمی، و سیرادبیات تعلیمی پرداخته شده است. سپس در فصل دوم، مختصری از زندگی نامه و آثار ناصرخسرو و پروین اعتصامی بیان شده است. و در فصل آخر تفاوت و شباهت های دیدگاه های ادبیات تعلیمی در شعر ناصرخسرو و پروین اعتصامی به طور مفصل ذکر شده است. در بخش آخر به خاطر این که شباهت های بین دو شاعر، چه درمضامین و چه در شکل و صورت، بیشتر بوده است؛ غالبا از همین موضوعات مشابه سخن به میان آمده است. به طور کلی هر دو شاعر در بطن جامعه ای پر از فساد و ظلم زندگی کرده اند؛ و شعر را وسیله ای قرار دادند، تا انسان ها را به سوی سعادت و بیداری وجدان فرا بخوانند. به عبارتی دیگر، انسان ها را به سوی انجام فضایل اخلاقی ترغیب و از انجام رذایل اخلاقی تحذیر کرده اند.

چکیده : حافظ در تمام زمینه های 1 ) عاطفه و اندیشه 2 ) موسیقی شعر 3 ) زبان 4 ) شکل 5 ) تخیل ، دست به انتخاب و گزینش زده و نمونه های موفق موجود در میراث و گنجینه ی زبان و ادبیات فارسی و عربی را به عنوان مواد خام ، در خدمت هنر خود گرفته است . « هر جزء آن را دنبال کنید ، در آثار شاعران قبل از حافظ می توانید پیدا کنید . آنچه هنر حافظ است ، آن نیروی خلاق هنری اوست که این اجزای پراکنده را چنان ساختاری جاودانه بخشیده است » . ولی این حرف به معنای تقلید محض از گذشتگان نیست بلکه اجزای شعر گذشتگان در هنر حافظ ذوب شده و تغییر ماهیت داده است . تی . اس . الیوت می گوید : « شاعران ماهر ، دزدی می کنند و شاعران ناشی ، تقلید » . تمام تلاش حافظ این است که بعد مادی و فیزیکی شعر را به بالاترین صورت تناسب و هارمونی برساند ، بنابراین عملکرد او در هر کدام از زمینه های پنجگانه ، دارای تعلیل و توجیه منطقی و زیبا شناختی است . « زیبایی یعنی تناسب و تناسب اساس زیبایی است » . حافظ نشان داده ، قوی ترین نبوغ را در کشف و ادراک تناسب ها و در مرحله ی بعد ، سرشارترین قریحه را در انتخاب و آفرینش نحوه ی بروز و ظهور این تناسب ها ، داشته است. در بعد عاطفه و اندیشه ، او شاعری است که از « من شخصی و هنری » به سوی « من اجتماعی » و از آن به افق های « من متعالی و انسانی » در تصاعد و صیرورت است . « قانون تکامل »، قانون کلی حاکم بر عاطفه و اندیشه و شخصیت و نیز شکل و زبان و ... او می باشد. او در مراتب پایین شخصیت خود فقط به هنر می اندیشد و بس ؛ و دغدغه های متعالی و اجتماعی ابزاری است در خدمت هنر او . در مرتبه ی بعد ، این هنر با درد اجتماعی اصیل ، گره می خورد و در نهایت ، هنر و حضور اجتماعی او ، به تبع شخصیت او ، رنگ و صبغه ای متعالی و انسانی پیدا می کند . اگر شعر تلاقی فیزیک و متافیزیک در آن واحد باشد ، حافظ ، لطیف ترین عواطف متافیزیک را در متناسب ترین و موسیقایی ترین صورت و فیزیک ، گره زده است و این یعنی گزینش و انگیزش . کلید واژه : حافظ - گزینش – انگیزش – فیزیک – متافیزیک – صیرورت - « من » شخصی و هنری - « من » اجتماعی - « من » متعالی و انسانی .

شعر بومی شعری است اصیل، به لحاظ شناسه هایی که این شعر را از سایر شعرها به ویژه شعر بومی گرا متمایز می سازد. شعر بومی همان شعر محلی است که در آن جلوه های زندگی روستایی در نشانه های روستایی، خود را نشان می دهد. در این نوع شعر، جلوه های طبیعت حضور زنده دارند، یعنی در این نوع شعر، تمام عناصر شعر غیر شهری اند و در آن از عناصر شهری و پدیده های صنعتی خبری نیست. اشعار محلی یا بومی را می توان در مجموع دو دسته کرد: نخست اشعـاری که در آن ها لزوماً گویش و واژگان محلی استفاده نشده است، مانند ترانه های فایز و برخی از اشعار منوچهر آتشی (بومی سرایی در محتوا). دوم، اشعاری که با استفاده کلی از گویش محلی و واژگان بومی سروده شده اند. (بومی سرایی در فرم و محتوا یا گویشی).در پایان نامه ی حاضر، عناصر بومی و منطقه ای در اشعار گلچین گیلانی و شیون فومنی مورد بررسی قرار می گیرد.

دین مبین اسلام ترقی و جلوه ویژه ای به ادب فارسی بخشید. از مهم ترین مضامینی که برگرفته از آیین اسلام است و به بهترین شیوه در ادب فارسی تجلّی یافت، آموزه ها و مسایل اخلاقی است که شاعران و نویسندگان توجه خاصّی بدان داشته اند. اوحدی مراغه ای در زمره شاعرانی است که داد سخن را در این معنی به تمامی داده به گونه ای که آثار وی مشحون از این آموزه ها و برشمردن فضایل و رذایل اخلاقی است. وی ضمن بیان و شرح نمونه هایی از مفاهیم اخلاق فردی به ذکر مفاهیم اخلاق اجتماع نیز پرداخته و حتی آن را در سیاست نیز وارد دانسته است. پژوهش حاضر به جنبه های توجّه شاعر به این مضمون و تجلّی آن در کلّیات آثارش می پردازد. ضمن اینکه به اعتقادات و مشرب فکری شاعر نیز اشاره شده، توجه وی به مبانی و سرچشمه های این آموزه ها نیز از دیگر جنبه های قابل بررسی این پژوهش است.

در بررسی موضوعی دیباچه های آثار منثور صوفیانه از زمان تألیف نخستین اثر به فارسی تا پایان قرن هشتم آن چه بر ما روشن شده است وجود موضوعات مختلف در هریک از دیباچه ها است. در عین حال شباهت ها و تفاوت هایی نیز بین این دیباچه ها به چشم می- خورد. شباهت این دیباچه ها از نظر موضوعی بیشتر در وجود تحمیدیه و یا یک حمد و صلوات کوتاه، نعت پیامبر، بیان سبب تألیف کتاب و سبب تألیف کتاب به فارسی است. علاوه بر این شباهت ها که تقریباً در تمام آثار مورد بررسی قرار گرفته وجود دارد؛ با توجّه به عصر تألیف اثر، تأثیر پذیرفتن از اوضاع اجتماعی و سیاسی و تاریخی و هم چنین با عنایت به تحوّل تصوّف در سالیان متمادی و شکل گرفتن اندیشه های گوناگون در این مکتب و نفوذ و رسوخ فلسفه و علم کلام و یافته های علوم عقلی در آن و بسیاری از عوامل محیطی، می- توان از نظر موضوعات مطرح شده در دیباچه ها، همانندی هایی بین آن ها قائل شد. «در قرن ششم، هدف اساسی و غرض اصلی از هر بحث علمی، دین و مذهب بود و بس و ماحصل عقیده مشتغلین به علوم این بود که انسان برای بندگی و عبادت خلق شده است.مقصود از علم، معرفت خداوند و مقصود از عمل، وصول به سعادت اخروی است.» (غنی،1340: 480) این نگرش در دیباچه های آثار منثور صوفیه نیز نمود پیدا کرده است و موجب شباهت موضوعی برخی از آن ها شده است. طوری که نمونه آن را در دیباچه کتاب کیمیای سعادت محمّد غزالی می بینیم. غزالی دیباچه این کتاب را به بحث در مورد ارزش گوهر انسانی و تربیت نهاد آدمی با مجاهده تحت رهبری انبیا اختصاص داده است. نمونه دیگر، دیباچه آثار شیخ احمد جام است که محور اصلی آن ها توبه دادن گناهگاران است. شیخ احمد جام به ویژه در دیباچه کتاب مفتاح النجات از اهمیّت علم دین و تعلیم و تعلّم آن سخن رانده است. دیباچه کتاب حالات و سخنان ابوسعید ابی الخیر نیز مصداق دیگری در این باره است. جمال الدّین ابوروح در این دیباچه به طور واضح از آفرینش و طاعت و عبادت صحبت کرده و عبادت و طاعت را غرض از ایجاد موجودات دانسته است. «همچنین در قرن پنجم صوفی با اصطلاحات فلسفی و کلامی کاری نداشت و بسیاری از مباحث متعلّق به فلسفه و علم کلام یا اصلاً مورد صحبت نبوده و یا اگر بوده همیشه در عرض کلام می آمده است. ولی در این قرن به صورت مسائل اساسی مورد بحث قرار می گیرد از قبیل مسئله حقیقت خدا و مسئله معرفت و علّت آفرینش، ربط حادث به قدیم، روح و بدن، عالم صغیر و کبیر، طبقه بندی عوالم و امثال این ها. در واقع در این دوره تصوّف اساس علمی پیدا می کند و صحبت ها عمیق تر و منظّم تر می شود.»(پیشین:493) که بازتاب آن در موضوعات دیباچه های آثاری چون حالات و سخنان ابوسعید ابی الخیر، اسرارالتّوحید و شرح شطحیّات روزبهان بقلی به خوبی نمایان است. در دیباچه های متعلّق به مولّفانی که در اواخر قرن ششم و بخشی از قرن هفتم می کردند نیز شباهت هایی دیده می شود. مانند دیباچه کتاب کشف الحقایق نسفی و دیباچه مرصادالعباد و مرموزات اسدی نجم رازی. موضوعی که سبب شباهت این دیباچه ها شده مهم ترین حادثه قرن هفتم، یعنی حمله مغول است. نسفی در دیباچه کتاب کشف الحقایق به این حمله و عواقب آن و تأثیر آن در زندگی او و حتّی اثرگذاری اش در جمع کردن کتاب اشاره کرده است. نجم رازی بخش بیشتری از دیباچه کتاب مرصادالعبادش را به این حمله و عواقب آن و تأثیرش در زندگی خود که سبب ترک دیار و رفتن به آسیای صغیر شده، اختصاص داده است. البتّه او در دیباچه کتاب مرموزات اسدی بار دیگر به این حمله و تأثیر آن در سرنوشت خویش پرداخته است و موجبات شباهت موضوعات و تکرار آن ها در دیباچه این دو اثررا فراهم آورده است. موضوع دیگری که برخی از دیباچه ها را به هم مانند می کند محیط تربیتی مولّفان این آثار است. بیشتر نویسندگان آثار منثور صوفیه در خانقاه و مکتب و تحت تربیت شیخ یا مشایخی قرار می گرفته اند و همین امر در دیدگاه و افکار ایشان تأثیر گذاشته است. به گونه- ای که هر کدام نماینده مکتبی هستند که در آن پرورش یافته اند. در این مورد می توان دیباچه کتاب لمعات عراقی و دیباچه کتاب حق الیقین شیخ محمود شبستری را مثال آورد. هر دوی این اشخاص تحت تعلیم مکتب ابن عربی و از پیروان برجسته او بودند. نوع موضوعات به کار رفته در دیباچه این دو اثر به ویژه در قسمت نعت پیامبر، کاملاً تحت تأثیر تعالیم ابن عربی است. دیباچه کتاب سوانح العشّاق احمد غزالی و لمعات عراقی نیز در نوع موضوع مورد بررسی در آن ها به هم شبیه هستند. در هر دوی این دیباچه ها عشق مورد توجّه قرار گرفته است. البتّه احمد غزالی به طور مرموز به این موضوع اشاره کرده، در حالی که فخرالدّین عراقی موضوع کتابش را که در دیباچه به آن اشاره کرده است، مورد تفصیل قرار داده است. نوع موضوعات مطرح شده در دیباچه کتاب کشف المحجوب و رساله آواز پر جبرئیل و رساله صفیر سیمرغ سهروردی، رساله عقل و عشق نجم رازی و صوفی نامه قطب الدّین عبّادی به استثنای حمد و ثنای خداوند و ستایش پیامبر و بیان سبب تألیف کتاب، منحصر به فرد هستند. رساله صد میدان و رساله محبّت نامه خواجه عبدالله انصاری و هم چنین رساله انس التّائبین احمد جام که در بخش هایی عین مطالب دیباچه صد میدان را بیان کرده است نیز از نظر موضوعی دارای شباهت می باشند. توجّه به تعاریف و اصطلاحات صوفیه که در قرون اولیّه تألیف کتب منثور صوفیه به زبان فارسی باب بوده است در دیباچه این آثار نمایان است.

ادبیات آینه ی تمام نمای یک ملّت و هر اثر ادبی نشانی از یک دوره ی تاریخی دارد،کتاب های بزرگ داستانی از مهم ترین منابع برای تحقیقات اجتماعی، روانشناسی و تاریخی است.که در این میان بررسی جامعه شناسی ادبیات می تواند دین خود را کامل کند. جامعه شناسی ادبیات یک دانش میان رشته ای است و بیان گر ارتباط ادبیّات با عناصر اجتماعی . این رشته در اواخر قرن نوزدهم با بزرگانی چون لوکاچ ،گلدمن و ...شکل گرفت و با ترجمه های پوینده به ایرانیان معرفی شد. عمده کار این رشته بررسی متون از منظر جامعه شناسی نوین است. مسئله اصلی این تحقیق آن است که آیا می توان رمان کلیدر را تحلیلی جامعه شناختی کرد؟پاسخ به چرایی این تحلیل ،هدف نگارنده و چگونگی آن، مراحل پژوهش را نشان می دهد. محمود دولت آبادی به عنوان نویسنده ای که به مسائل اجتماعی بیش از همه نظر دارد با انعکاس مسائل جامعه و مردم مهم ترین دوره هایی از زندگی یک ملت را به تصویر کشیده است. نقش جامعه نیز در پدید آمدن آثار وی غیر قابل انکار می باشد. با بررسی رمان ده جلدی کلیدر می توان به صحت ادّعا ی جامعه شناسی ادبیّات که به نقش جامعه و گروههای اجتماعی در خلق آثار ادبی به صورت چشمگیری تأ کید دارند. تحقیق حاضر به روش ساختار گرایی تکوینی «لوسین گلدمن » مورد بررسی قرار گرفته است.تا در نتیجه همخوانی میان آثار نویسنده و گروه فکری منتسب بدان آشکار گردد. ثمره پژوهش نگارنده عبارت است از این که ساختار درونی اثر تا حدّ زیادی بازنمود ساختاری جامعه است. دیگر آن که جهان بینی حاکم بر اثر جهان بینی طبقه رعیت است که نویسنده متعلق به این طبقه است.و همین طبقه است که بنابر نظر گلدمن خالق اصلی رمان محسوب می شود . نقش نویسنده و انسجام بخشیدن به گرایش های این طبقه به صورت تخیلّی است.