چکیده با توجه به نقش مهمی که موزه ها در توسعه فرهنگ در جوامع مختلف دارند و برنامه هایی که در کشور ایران در حوزه ی گسترش موزه ها وجود دارد، به نظر می رسد که توجه بیشتر به فعالیت های نظام مند و بلند مدت در امر مدیریت موزه ها و همچنین مدیریت حفاظت از مجموعه های موزه ای لازم و ضرروری است. در این رساله با معرفی و بررسی آثار موزه ی هنرهای ملّی ایران از دید حفاظتی، لزوم ایجاد برنامه ایی جامع و استاندارد که بر پایه ی دانش استوار باشد در رابطه با حفاظت و ساماندهی مجموعه های موزه ای بیان گردید. لذا به جهت بهبود بخشیدن و الگوسازی این مراحل در موزه های کشور از نظر حفاظتی اقدام به معرفی برنامه ی جامع زنجیره ای حفاظت و ساماندهی مجموعه های موزه ای یا معادل زبان فرانسه ی آن chantier des collection، در قالب رساله ی دانشجویی گردید. در این راستا جهت تحقیق و مطالعه و استفاده از تجربیات متخصصین در این موضوع و تهیه ی الگویی استاندارد برای اجرای اینچنین عملیاتی با مرکز تحقیقات ومرمت موزه های کشور فرانسه (c2rmf) مکاتبه و مشاوره شد که در نهایت به تنظیم پروتکل و دستورالعمل های اجرایی در طی مراحل جابه جایی مجموعه به روش علمی و نظام مند انجامید. در این رساله همچنین سه نمونه ی موفق و اصولی در اجرای اینگونه عملیات حفاظتی مجموعه های موزه ای که به اهداف مختلف در موزه های دنیا (موزه ی سرخپوستان امریکا، موزه ی نوبی در مصر، موزه ی مردم شناسی پاریس) انجام شده بود مطالعه و با بررسی دو نمونه ی شاخص از موزه های کشور( موزه ی ایران باستان، کاخ موزه ی گلستان) چگونگی و نحوه ی اجرای اینچنین عملیاتی مورد ارزیابی قرار گرفت. در پی مطالعه و بررسی حفاظتی آثار و بنای موزه ی هنرهای ملّی ایران و نیاز آن به رسیدگی حفاظتی، برنامه ی مدیریتی زنجیره فعالیت های جامع حفاظت و ساماندهی مجموعه ی موزه ی مذکور برای انتقال موقت مجموعه به مکان مناسب به هدف حفاظت و مرمت آثار و بنای موزه طراحی و ارائه گردید. زنجیره فعالیت های حفاظت از مجموعه را می توان به طور خلاصه در تهیه ی مدارک حقوقی و حفاظتی، ایجاد و تکمیل بانک اطلاعاتی، بررسی مجموعه، تهیه ی شناسنامه های علمی، مطالعات آسیب شناسی، مستندنگاری، درمان، بسته بندی، حمل و نقل، انبارداری، بازکردن بسته بندی، انجام مرمت های مورد نیاز، نگهداری در محل امن و شرایط محیطی مناسب، طراحی قفسه ها و ویترین ها، نمایش اشیا و معرفی نهایی دانست. باید توجه کرد که این سلسله ی زنجیره ای نهایتاً معرفی جامع و عملکرد فرهنگی یک مجموعه را تعیین می کند. محقق این رساله به پژوهشگرانی که علاقه مند به مطالعه در این حوزه هستند توصیه می کند که جهت ارتقا اجرای اینگونه عملیات موزه ای در کشور به بررسی و تدوین دستورالعمل های مورد نیاز در ارتباط با طراحی مجموعه های جدید و نیز ایجاد و تکمیل ملزومات این برنامه ی جامع اقدام نمایند.

مفهوم "تمامیت" یکی از بنیادی¬ترین وجوه اخلاقی و فلسفی در فرایند حفظ میراث فرهنگی است و به رغم آنکه بسیار زیاد در طول تاریخ موردبحث قرار گرفته است، لیکن همچنان به درستی و کمال تعبیر نمی شود. مفهوم تمامیت در حوزه آثار و مجموعه های موزه ای علیرغم جایگاه و رسالت والای آن ها در ارتقای فرهنگ و دانش جوامع، هیچ گاه تعریف نگردیده و تنها از تعابیر موجود در دیگر حوزه های میراث فرهنگی بهره جسته است. این مبحث خود به درستی آشکار می سازد که نمی توان انتظار داشت آنچه تحت عنوان تمامیت بر اساس مولفه های موجود در دیگر حوزه ها تاکنون تبیین گردیده است بتواند در حوزه آثار موزه ای سبب ارتقاء کیفیت راهبردهای مدیریتی حفاظت گردد. پژوهش حاضر باهدف پاسخ گویی به پرسش هایی در راستای شناخت عوامل موثر و مولفه های تأثیرگذار بر تبیین مفهوم"تمامیت" در حوزه آثار موزه ای و بررسی شیوه های اجرایی در راستای حفظ تمامیت در موزه ها انجام پذیرفته است. از این منظر هدف اصلی این پژوهش، تبیین مفهوم "تمامیت" در خصوص آثار موزه ای است تا بتوان ضمن شناخت عوامل موثر بر "تمامیت"، فرایند ارتباطی اثر- محیط- مخاطب را نیز ارتقاء بخشید. برای این منظور، در جهت ارائه مولفه های موثر و در پی آن تبیین مفهوم "تمامیت" در فرایند حفظ آثار موزه ای، به وضع ضوابطی به منظور دست یابی به شناخت بهتر مفهوم تمامیت و صیانت از آن اقدام گردیده است. خاطر نشان می گردد، در این رساله فرض بر آن بود هنگامی می توان به تبیین مفهوم تمامیت در حوزه آثار موزه ای پرداخت که به این موارد توجه نمود: بررسی ویژگی ها و اهداف موزه ها، توجه به نیاز مخاطبین در راستای درک مطلوب اثر و تعاملات ارتباطی ایشان، وضع موجود موزه ها و کیفیت ارائه آثار در موزه های متعدد، تجزیه وتحلیل آراء و اندیشه های موجود و اطلاعات مستتر در قوانین و متون نگاشته شده در حوزه حفظ مبنا یا حفاظت مبتنی بر تمامیت، و در آخر تعریف تمامیت در حوزه های متعدد میراث فرهنگی بر اساس شیوه نامه اجرایی حفاظت سال 2005 میلادی. از این منظر، این پژوهش بامطالعه و تحلیل اسناد و متون در خصوص جایگاه مفهوم تمامیت در فرایند حفظ میراث فرهنگی و نیز ارتباط مداخلات حفاظتی با مفاهیم و ارزش های درونی اثر آغاز گردیده و با ارزیابی و بررسی اسناد موجود در راستای آشکارسازی ارتباط معنایی و اهداف حفاظتی با مقوله ادراک و دریافت مخاطب ادامه می یابد. در این خصوص، ارتباط معنایی مقوله تمامیت اثر با فرایند ادراک مخاطب با نظر به دیدگاه های اثر تگرها، زمینه نگرها و شناخت گرایان موردمطالعه قرار گرفته است. در ادامه بامطالعه و تحلیل متون، اسناد، منشورها، آیین نامه ها و قوانین حفاظتی، جایگاه تمامیت در بستر تاریخی حفاظت و نیز تحولات معنایی مقوله تمامیت در منشورها و قوانین میراث فرهنگی از دیرباز تاکنون ارزیابی گردیده است. در این رساله با رویکرد بنیادی- کاربردی، از شیوه پژوهش "کیفی" به منظور دسترسی به نتایج و اهداف بهره جسته شده است و پس از جمع آوری اطلاعات، توصیف های تحلیلی، ادراکی و طبقه بندی شده ارائه گردیده تا درنهایت بتوان به شناختی دقیق از مفهوم تمامیت در حوزه آثار موزه ای دست یافت. همچنین ابزارهای مورداستفاده در این رساله نیز بر مبنای انجام تحقیق کیفی، عبارت است از انجام مشاهدات میدانی و ارزیابی، تحلیل و مطالعات اسنادی. در ادامه در این رساله، تجزیه و تحلیل اطلاعات استخراج شده و ارزیابی نتایج آن ها با بررسی دقیق چهار حوزه مطالعاتی ازجمله بخش بندی های مفهومی تمامیت؛ حوزه حفاظت مبنا یا حفاظت مبتنی بر تمامیت؛ رسالت و اهداف موزه ها و آثار موزه ای؛ تعریف تمامیت در چهار حوزه میراث فرهنگی بر مبنای شیوه نامه اجرایی حفاظت میراث فرهنگی،ارایه گردیده است. در تحلیل این چهار حوزه مطالعاتی، از سه الگوی متفاوت و اما مرتبط با یکدیگر در فرایند مطالعه و تحقیق بهره گرفته شده که عبارت است از روش "استقرایی"، روش "قیاسی"، روش "تطبیقی" و درنهایت روش "تمثیل". بر این اساس، با ارزیابی اطلاعات از چهار حوزه متفاوت مطالعاتی (که پیش از این مورداشاره واقع گشت) مولفه هایی که بیش از همه مورد تأکید و تکرار قرار گرفته بودند، استخراج شدند. پس از قیاس و تطبیق این معیارها با یکدیگر و توجه به گستره معنایی آن ها، این نتیجه حاصل گردید که نمی توان در راستای تبیین مفهوم تمامیت در حوزه آثار موزه ای به تعاریف ارایه شده از مفهوم تمامیت در دیگر حوزه های میراث فرهنگی بسنده نمود. ضمن آنکه برخی از معیارهای ارایه شده بر مفهوم تمامیت در سایر حوزه های میراث (بناها و مجموعه های معماری، منظرهای فرهنگی، فضاهای شهری، محوطه های باستان شناسی) قابل بهره گیری و موثر در حوزه آثار موزه ای نخواهد بود؛ از آن جمله است معیار "تداوم عملکرد" اثر و مولفه"اصالت مواد" اثر. همچنین در راستای حفظ تمامیت آثار موزه ای ضروری است به مولفه هایی همچون "تداوم معنا و محتوا"ی اثر و "سرزندگی و تعامل" اثر موزه ای توجه خاص نمود. چراکه اینها مولفه هایی هستند که در تبیین تمامیت آثار موزه ای بسیار تأثیرگذار می باشند. در نهایت در این رساله، مفهوم بنیادین تمامیت در حوزه آثار موزه ای تبیین گردید و بر مبنای آن، هشت مولفه موثر و زیر بخش معنایی بر این مفهوم بنیادین معرفی گردید. درنتیجه مولفه های مفهوم تمامیت در حوزه آثار موزه ای عبارت اند از: حفظ منزلت و برجستگی اثر - حفظ حریم اثر- حفظ اصالت مندی اثر- حفظ تعامل و سرزندگی اثر- حفظ پویایی و تداوم محیطی اثر - حفظ نظم فضایی اثر - حفظ دست نخورده بودن اثر -حفظ محتوا و معانی اثر. در آخر نظر به مطالعات گسترده و تحلیل های بسیار می توان به این نتیجه رسید که جملگی این معیارها و مولفه ها همچون حلقه های یک زنجیر به یکدیگر متصل و درهم تنیده اند و ارتباط معنایی تنگاتنگی با یکدیگر دارند و لذا صیانت از تمامیت آثار موزه ای تنها منوط به حفظ مجموعه این مولفه ها در تعامل با یکدیگر است. این در حالی است که حفظ این مولفه ها اهمیت و جایگاه بسزایی در نیل به کیفیت مطلوب ادراک مخاطب از اثر موزه ای داشته و توجه و صیانت از آن ها سبب می گردد مخاطب بتواند به شناخت جامع تر و درک مطلوب تری از آثار ارائه شده در موزه ها دست یابد. در انتها خاطرنشان می گردد که هدف از نگارش این رساله ارائه مدلی است در راستای حفظ و صیانت از مفهوم تمامیت در حوزه آثار موزه ای تا به موجب آن بتوان ضمن نیل به شناختی دقیق از این مهم، آن را در شیوه های اجرایی فرایند حفظ آثار موزه ای مدنظر قرارداد.