نام پژوهشگر: هما رجایی

بررسی ساختار منطقه جداگر میوه و تاثیر دو عامل تنک کننده در رقم کینو (citrus reticulata blanco) کنترل سال آوری نارنگی
پایان نامه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری - دانشگاه شیراز - دانشکده علوم 1387
  آزاده عیدی زاده   هما رجایی

هدف از این پژوهش ، مطالعه ساختاری و تکوینی مناطق ریزش در نارنگی کینو، کنترل سال آوری آن با استفاده از تنک کننده های شیمیایی و همچنین تأثیر هریک از تنک کننده ها بر کیفیت میوه بوده است. منطقه اول ریزش، بین دم میوه و شاخه ، در دو ماه اول تکوین میوه فعال است و پس از آن ریزش از منطقه اتصال کاسبرگ صورت می گیرد. بررسی میکروسکوپی نشان داد که دو منطقه ریزش (az-a,az-c) میوه نارنگی کینو دارای سلولهای کوچک و بهم فشرده و فاقد شکل مشخصی هستند که از سلولهای پارانشیمی اطراف خود به راحتی قابل تشخیص هستند . متورم بودن دیواره سلولی در هر دو منطقه مشخص بود . لیگنینی شدن دیواره ، تشکیل پریدرم و گسترش آوندها در منطقه اول ریزش و دم میوه پس از ریزش طبیعی میوه ها مشاهده شد . دستجات آوندی کوچک و پراکنده در منطقه دوم ریزش (کاسبرگ)در میوه چه-های کوچک در اردیبهشت ماه آغاز به تشکیل می کنند. از زمان ریزش طبیعی تا رسیدگی کامل میوه، اوندهای ثانویه به تدریج تشکیل شده و گسترش می یابند. سلولهای پارانشیمی منطقه مرکزی به اسکلرانشیم تبدیل می شوند. به منظور کنترل سال آوری ، درختان در اردیبهشت ماه ، زمانی که میانگین قطر میوه ها 0.75 سانتی متر بود ، محلول پاشی شدند. تیمارها شامل غلظتهای متفاوتی از نفتالین استیک اسید، اتفن و کارباریل بود . اتفن و نفتالین استیک اسید ، در تنک کردن میوه موثر بوده اند. بین تیمارهای کارباریل و شاهد اختلاف معنی داری مشاهده نشد . علاوه بر این تفاوت معنی داری بین غلظتهای متفاوت و ریزش میوه به دست نیامد. نتایج آماری بررسی کیفیت میوه نشان داد که اتفن با غلظتهای 200 و300 میلی گرم در لیتر به طور معنی داری وزن نهایی میوه را افزایش می دهد ولی بر قطر میوه اثری ندارد. نفتالین استیک اسید با غلظتهای 300 و400 میلی گرم در لیتر متوسط وزن و قطر میوه را به طور معنی داری افزایش داد. کارباریل تنها با غلظت 500 میلی گرم در لیتر وزن و قطر نهایی میوه را در مقایسه با شاهد به طور معنی داری افزایش داد.

بررسی تشریحی -تکوینی و فیتوشیمیایی اندام های هوایی گاوزبان (echium amoenum fisch & mey
پایان نامه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری - دانشگاه شیراز - دانشکده علوم 1391
  مریم ابراهیمیان قاجاری   هما رجایی

هدف از پژوهش حاضر، مطالعه تشریحی- تکوینی اندام های رویشی گاوزبان ایرانی و همچنین آنالیز فیتو شیمیایی، به منظور مکان یابی و اندازه گیری برخی متابولیت های ثانویه، در این گیاه بوده است. بررسی های اولیه نشان داد که گاوزبان گیاهی هتروفیل است. دو نوع برگ،برگ های روزت با آرایش چرخه ای و برگ های ساقه ای با آرایش متناوب، مشاهده شدند.هردو نوع برگ در سه مرحله تکوین، و ساقه در دو میانگره،انتخاب و با استفاده از میکروسکوپ نوری بررسی شدند. علیرغم اختلاف در فیلوتاکسی، هر دو نوع برگ ساختار تشریحی و تکوین مشابهی را نشان دادند.افرایش فضای بین سلولی در پارانشیم زمینه ای و تشکیل کلانشیم در قسمت پایینی رگبرگ اصلی از تغییرات تکوینی برگ میباشند. دسته جات آوندی در رگبرگ اصلی دو طرفه و در رگبرگ های فرعی یکطرفه هستند. دسته جات آوندی ساقه نیز از نوع دو طرفه بوده و در ساختار اولیه ساقه دارای پارانشیم بین آوندی گسترده می باشند.با فعالیت کامبیوم آوندی، آوندهای پسین در قسمت آوندی و فیبر در قسمت بین آوندی تشکیل شده و حلقه آوندی پیوسته می شود. در ساقه گاوزبان ایرانی پریدرم تشکیل نمی شود و ساختار از نوع نیمه علفی است. برروی هر دو نوع برگ، از مراحل اولیه تکوین، کرک های محافظتی و غده ای مشاهده شدند که با پیشرفت تکوین، تعداد کرک های محافظتی کاهش میابد. دو نوع کرک غده ای، ازنوع capitate در سطح ساقه و هر دو نوع برگ مشاهده شد. کرک های غده ای برگ های جوان در مرحله پیش از ترشح هستند و ترشح فعال در برگ بالغ اتفاق می افتد. به منظور شناسایی مواد ترشحی این کرک ها از تست های شیمی- بافتی استفاده شد. معرف های رنگی اختصاصی حضور مواد فنلی، آلکالوئیدی و همچنین فلاونوئیدی را در کرک های غده ای برگ و ساقه نشان داداند. میزان این ترکیبات به وسیله تست های فیتوشیمیایی اندازه گیری شد. نتایج حاصل از آزمایش های شیمی_ بافتی و فیتوشیمیایی در برگ و ساقه با یکدیگر همخوانی دارند. ترکیبات فنولی در برگ به میزان 2/1 میلی گرم، فلاونوئید در برگ 06/0 میلی گرم و در ساقه 08/0 میلی گرم در یک گرم وزن خشک هر اندام، اندازه گیری شده است. میزان ترکیبات آلکالوئیدی در برگ 08/0 میلی گرم می باشد و در ساقه ترکیبات آلکالوئیدی مشاهده نشده است .

بررسی ساختاری، میکرومورفولوژیک و تکوینی میوه و مجرای ترشحی در گیاه دارویی زنیان trachyspermum ammi l. sprague
پایان نامه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری - دانشگاه شیراز - دانشکده علوم 1390
  سارا جعفری   هما رجایی

هدف از پژوهش حاضر مطالعه ی تشریحی– تکوینی و میکرومورفولوژیک میوه گیاه زنیان با تاکید بر مجرای ترشحی بوده است. گل در 2 مرحله و میوه در 4 مرحله تکوینی با استفاده از میکروسکوپ های نوری و الکترونی نگاره مطالعه گردید. تعدادی کرک غده-ای از نوع capitate و کرک محافظتی برروی دیواره ی تخمدان قابل مشاهده بود که با رسیدن میوه از تعداد آنها به شدت کاسته شد. غلظت موم روی کوتیکول در طی تبدیل گل به میوه افزایش یافت. در بستری از سلول های پارانشیم زمینه ای 6 مجرای ترشحی شیزوژن در فرورفتگی های دیواره ی تخمدان به صورت متناوب با دستجات آوندی دیده شدند. سلول های پارانشیمی نیز در حین تبدیل گل به میوه از سلول هایی منظم و کلروفیل دار با دیواره صاف در گل، به سلو ل هایی با دیواره چین خورده و فاقد کلروفیل تغییر شکل یافتند. سلولهای مجاری ترشحی که به تعداد 16 عدد می باشند 3 فاز پیش از ترشح، ترشحی و پس از ترشح را به ترتیب در تخمدان گل لقاح یافته، میوه نارس و میوه رسیده طی می کنند. این سلول ها در فاز پیش از ترشح دارای سیتوپلاسم غلیظ همراه با واکوئل های ریز و در فاز ترشحی همراه با سیتوپلاسم رقیق می باشند و ترشحات در سمت داخلی مجاری قرار گرفته-اند و در فاز پس از ترشح در میوه رسیده، دیواره سلول های ترشحی به هم فشرده شده اند و ترشحات همچنان در سمت داخلی مجاری قرار دارند. دستجات آوندی نیز در میوه دارای فیبر بودند که بر سختی میوه می افزاید.

بررسی ساختاری و میکرومورفولوژیک کرک های اپیدرمی در رابطه با تکوین اندامهای رویشی مرزه بختیاری (.satureja bachtiarica bunge)
پایان نامه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری - دانشگاه شیراز - دانشکده علوم پایه 1392
  سعیده ایران نژاد   هما رجایی

هدف از پژوهش حاضر بررسی تشریحی-تکوینی اندام های رویشی با تأکید بر کرک های اپیدرمی برگ مرزه بختیاری بوده است. برگ ها در چهار مرحله نموی بر اساس ابعاد و در ساقه نیز در دو میانگره بر اساس مکان انتخاب شدند. مطالعات بافتی و میکرومورفولوژیک با استفاده از میکروسکوپ های نوری و الکترونی نگاره انجام گرفت. تغییرات تکوینی در هر سه سیستم بافتی در اندام های هوایی مرزه بختیاری اتفاق می افتد. در طی مراحل تکوین برگ، افزایش قابل توجه ضخامت کوتیکول، افزایش فضای بین سلولی و کاهش تدریجی تراکم کرک ها از مهم ترین وقایع می باشند. ترایکوم های مشاهده شده بر روی ساقه و برگ، اکثرا مشابه هستند و در ساقه نیز با پیشرفت تکوین از تعداد آنها کاسته می شود. چهار نوع کرک غده ای peltate، capitate، digitiform و conoidal در برگ گیاه مشاهده شدند. تکوین کرک های peltate مورد بررسی قرار گرفت. با در نظر گرفتن ویژگی های یاخته ای، ده مرحله تمایز یابی برای کرک های peltate مشخص شد که به سه مرحله عملکردی قبل، حین و پس از ترشح تفکیک شدند. در اولین مرحله از روند تکوین، ابتدا سلول پروتودرمی دو تقسیم پری کلین متوالی انجام می دهد تا این که سه قسمت پایه، تنه و سر را به وجود می آورد. سپس سلول سر با تقسیمات آنتی کلین متوالی هشت سلول ترشحی سر را به وجود می آورد. روی سلول های ترشحی کوتیکول ضخیمی وجود دارد و با فاصله گرفتن آن از سطح سلول های سر، فضای زیر کوتیکولی بزرگی ایجاد می شود که مواد ترشحی به داخل آن ریخته می شوند. انواع دیگری از کرک ها در برگ مرزه بختیاری شناسایی شدند که تاکنون گزارشی مبنی بر مورفولوژی و یا ترشحی یا غیر ترشحی بودن آنها ارائه نشده است. اکثر کرک های مرحله اول و تا حدی مرحله دوم تکوین برگ، در فاز ترشح به سر می برند. لذا به نظر می رسد برگ های تازه تشکیل شده مرزه بختیاری جهت اسانس گیری و مصارف دارویی موثرتر می باشند

ساختار تشریحی- تکوینی برگ و مقایسه فعالیت ضدمیکروبی عصاره برگ و گل مینای پرکپّه (tanacetum polycephalum schultz bip. subsp. farsicum podl.)
پایان نامه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری - دانشگاه شیراز - دانشکده علوم پایه 1392
  بوستانی بهار   هما رجایی

هدف از پژوهش حاضر مطالعه ی تشریحی-تکوینی برگ مینای پرکپّه و ساختارهای ترشحی موجود در آن در طی مراحل تکوین و همچنین بررسی مقایسه ای فعالیت ضدمیکروبی عصاره برگ و گل مینای پرکپّه علیه یک باکتری گرم مثبت و دو باکتری گرم منفی می باشد. برگ ها در چهار مرحله تکوینی بر اساس اندازه جمع آوری و با میکروسکوپ های تشریحی و نوری بررسی شدند. تغییرات تکوینی بیشتر مربوط به اپیدرم و سیستم زمینه ای بود. ضخامت کوتیکول و فضای بین سلولی در مزوفیل برگ در طی مراحل تکوین افزایش میابد. همچنین در اطراف دسته جات آوندی collateralکرانز وجود دارد. در برگ این گیاه سه نوع ساختار ترشحی مشاهده شد: کرک غده ای، مجرای ترشحی و سلول های ترشحی اپیدرمی. در مرحله اول تکوین نسبت به مراحل بعدی تراکم کرکها بسیار بالا می باشد. در این مرحله چهار نوع کرک محافظتی و چهارده نوع کرک غده ای شناسایی شد. این کرک ها در تعداد و حالت سلول های پایه و سلول ترشحی سر متفاوت بودند. بارزترین کرک غده ای در برگ این گیاه، کرک دوردیفه چند سلولی بود که در همان اولین مرحله تکوین برگ، هر سه فاز پیش از ترشح، ترشح و پس از ترشح آن مشاهده شد. مراحل تمایزیابی این کرک در همان اولین مرحله تکوین برگ کامل می شود به این صورت که یک سلول اپیدرمی عمود بر سطح شروع به رشد می کند و یک تقسیم آنتی کلین انجام می دهد و پس از چهار تقسیم پری کلین متوالی کرک به شکل نهایی خود در فاز پیش از ترشح می رسد. مجاری شیروژنی در نزدیکی دسته جات آوندی مشاهده شدند. همچنین در اپیدرم برگ این گیاه تعدادی سلول ترشحی وجود داشت که حاوی مواد ترشحی همرنگ در مجرا بودند. بیشترین فعالیت ترشحی در دومین مرحله تکوین برگ دیده شد. در مطالعات ضد میکروبی عصاره هیدروالکلی این گیاه، بیشترین اثر را روی باکتری استافیلوکوکوس اورئوس نشان داد و اثری روی باکتری های گرم منفی نداشت. همچنین مشخص شد که فعالیت ضد میکروبی عصاره برگ و گل این گیاه تفاوتی ندارد.

تکوین کیسه های ترشحی اسانس در اندام های رویشی و زایشی در حال نمو گیاه نارنج ‏‎(citrus aurantium l.)‎‏
پایان نامه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری - دانشگاه شیراز 1379
  زهرا حسینی جهرمی   هما رجایی

در پژوهش حاضر تکوین تدریجی برگ و اندام های گل نارنج، همچنین چگونگی تشکیل کیسه های ترشحی اسانس دراین اندام ها و در پوست میوه مورد بررسی قرار گرفته است. ترکیبات تشکیل دهنده اسانس برگ، گل و پوست میوه نارنج نیز شناسایی گریدند. از دو تکنیک آماده سازی نمونه ها جهت بررسی مراحل تکوینی اندام های گل و برگ استفاده شد: تکنیک متداول هیستولوژیک (قالب گیری در پارافین) و تکنیک معمول میکروسکوپ الکترونی (قالب گیری در رزین). نتایج بدست آمده نشان داد که تکنیک معمول میکروسکوپ الکترونی در مطالعات بافت شناختی از کارآیی و دقت بسیار بالاتری برخوردار می باشد لذا این تکنیک جهت مطالعات بافت شناختی پیشنهاد می گردد. تغییرات تکوینی در 5 مرحله نموی برگ دنبال شدند. تشکیل روزانه و شکل گیری دستجات آوندی در مراحل اول نمو، تمایز بافت پارانشیم نردبانی و اسفنجی، شکل گیری فضای بین سلولی و تشکیل کیسه های ترشحی در مراحل بعدی، و توسعه سیستم آوندی در مراحل نهایی نمو برگ اتفاق افتاد. همپوشانی گلبرگ های نارنج، در مرحله غنچه، به علت وجود پاپیلا ‏‎(papilla)‎‏ در قسمت حاشیه ها بوده که به تدریج با پلاسمولیز پاپیلاها گلبرگ ها از هم جدا شدند. تغییرات اساسی تکوین پرچم در گل نارنج در دو فاز اساسی صورت گرفت: در طی فاز 1 سلول های مادر میکروسپور و سلول های لایه مغذیه شکل گرفته و در طی فاز 2 میکروسپورها از تتراد آزاد شده، ساختار درونی کیسه های گرده شکل گرفت. لایه تشخیص داده شد. تشکیل تخمک، شکل گیری پرزهای اپیدرمی و کیسه های شیرابه ای، افزایش ابعاد سلول ها و رشد بیشتر تخمدان، افزایش تعداد کیسه های ترشحی و تکوین بیشتر آنها از تغییرات اساسی برچه نارنج بودند که به ترتیب در طی نمو این اندام مشاهده شدند. کیسه های ترشحی اسانس در اولین مراحل نمو برگ، کاسبرگ، گلبرگ و تخمدان نارنج تشکیل شده و به موازات تکوین اندام نمو یافتند. غده های روغنی از نظر موقعیت، ساختار و همچنین ویژگی های سلول های ترشح کننده تفاوت هایی را در اندام های مختلف نارنج نشان دادند. اما تشکیل و تکوین آنها با الگوی مشابهی در همه اندام ها انجام شد. تکوین غده های ترشحی با تقسیم یک یا دو سلول سطحی شروع شده و تقسیمات تا تشکیل مجموعه ای از سلول ها ادامه می یابند پس از انجام تقسیمات منظم و پس از شکل گیری کامل غده، از هم پاشی سلول ها از مرکز شروع شده و ترشحات در حفره داخلی جمع می شدند. تشکیل غده های ترشح کننده اسانس در همه اندام های نارنج از نوع شیزولیزوژن ‏‎(schizolysigenous)‎‏ می باشد. با توجه به اختلاف در غلظت سیتوپلاسم سلول های تشکیل دهنده کیسه های ترشحی در طی تکوین آنها، به نظر می رسد نوع ترکیبات موجود در اسانس در یک اندام و درصد آنها با بلوغ اندام تغییر نماید. میزان اسانس در اندام های برگ، گل و پوست میوه نارنج نیز اندازه گیری شد و بیشترین میزان اسانس از پوست میوه بدست آمد. همچنین جهت شناسایی ترکیبات تشکیل دهنده اسانس در این اندام ها از دستگاه ‏‎gc/ms (gas chromatography-mass spectroscopy)‎‏ استفاده گردید. 13 ترکیب عمده در اسانس برگ و گل نارنج شناسایی شد و لینالول با غلظت 42/64 درصد و 41/44 درصد، به ترتیب در برگ و گل، بالاترین غلظت را داشت. در اسانس بدست آمده از پوست میوه دو ترکیب شناسایی گردید که لیمونین در این اسانس به میزان قابل توجه 28/94 درصد موجود بود.