یکی از موضوعاتی که در دو حوزه فقه و کلام همیشه مورد بحث قرار گرفته است مساله سهوالنّبی و وجود روایاتی در این رابطه است. موافقان و مخالفان نظریه سهوالنبّی هریک به طرح دیدگاه خود پرداخته و آثاری عرضه نمودند. نجاشی در رجال خود برخی از پیشینیان مانند، اسحاق بن حسن از راویان کتاب کلینی را نام می برد که به تألیف کتابی با عنوان «نفی السهو عن النبّی صلّی الله علیه و آله » پرداخته است. در مقابل ابن غضائری، قمی ها و در رأس همه شیخ صدوق و استاد او ابن الولید را باید از مدافعان جدّی این نظریه دانست که نفی آن را غلوّ و معتقد به آن را غالی می پنداشتند. بررسی همه جانبه این بحث که در شناخت جایگاه پیامبر و ائمه علیهم السلام و تفسیر آیات قرآن کریم و پذیرش یا ردّ بسیاری از روایات تأثیر مستقیم و جدّی دارد ما را بر آن داشت تا به پژوهش ژرف تر و تحقیقی فزونتر از آنچه پیشینیان به یادگار گذاشته اند، در این حوزه بپردازیم. لذا در این رساله ابتداء آراء فریقین (شیعه و اهل سنّت) در مساله عصمت را طرح نموده و اعتقاد اکثریت علماء شیعه مبنی بر عصمت مطلقه را تبیین نمودیم. سپس به ذکر روایات سهوالنبی پرداخته و دیدگاه علمای متقدم و متأخر شیعه در این مسأله را با مراجعه به منابع کلامی ، فقهی ، تفسیری و حدیثی ارائه نمودیم. با بررسی های سندی گسترده و بررسی دلالی روایات دیدگاه سهوالنبی و همچنین نظریه اسهاء که قرائت دیگری از این روایات از سوی شیخ صدوق بود را مورد نقد قرار دادیم و روشن گردید که ساحت معصوم و حریم عصمت والاتر از آن است که گرد سهو یا غبار اسهاء بر دامنش نشیند.در پایان نیز روایات إنامه که به جریان در خواب ماندن پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم و همراهان آن حضرت و قضاء شدن نماز آنان و إبار نخل که به مــــوضوع منع پیــامبر اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم از گرده افشانی در مورد نخل های خرما اشاره دارد و بی ارتباط با موضوع مورد بحث نبود را مطرح نموده و در ترازوی نقد قرار دادیم و این همه نقدی است که به بازار خرد و اندیشه تقدیم داشتیم، تا چه قبول افتد و چه در نظر آید.

با توجه به انحرافی که بعد از وفات رسول اکرم(ص) و برکناری "اهل بیت(ع)" از صحنه سیاسی و اجتماعی صدر اسلام رخ داده، جریان فهم قرآن نیز از مسیر حقیقی خود خارج گشت و گرفتار دو رویکرد نادرست گردید. نخست جمود بر ظواهر کتاب و فراتر نرفتن از معنای ابتدایی آیات و افتادن در ورطه تجسیم و تشبیه و دیگری تأویل گرایی بی ضابطه که هیچ ارتباطی با ظاهر قرآن نداشته و با روح اسلام ناب در تعارض بود و پیامدهای ناگواری را به همراه داشت. و نظر به تأثیر انقلاب اسلامی و توجه بیش از پیش جهان اسلام به اندیشه ناب شیعی در ابعاد مختلف، ضرورت پرداختن به "مبانی و روشهای فهم قرآن از نگاه اهل بیت(ع)" احساس گردید. در این تحقیق به بیان ویژگی، شأن و عظمت قرآن، ضرورت فهم آن و نیاز قرآن به مفسر از دیدگاه آیات و روایات پرداخته و با تبیین مقام و موقعیت علمی اهل بیت(ع) به اثبات حجیت سنت ائمه(ع) از دید آیات و روایات مورد قبول فریقین پرداخته و آنان را بدلیل داشتن علم الکتاب و عصمت به عنوان مفسران و شارحان حقیقی قرآن معرفی نموده تا زمینه پذیرش آموزه های آنان فراهم گردد. دیگر اینکه به حجیت خبر واحد از نگاه اهل بیت(ع) پرداخته و در صورت داشتن شرایط اعتبار که از مهمترین آن موافقت حدیث با قرآن است، در بیان مفاهیم وحیانی معتبر می باشد. اهل بیت(ع) دارای مبانی متقن در فهم و تفسیر قرآن بوده که از میان روایات تفسیری آنان اهم مبانی (12 مبنا) به شرح زیر استخراج گردید. "وحیانی بودن الفاظ قرآن، قابل فهم بودن قرآن، حجیت ظواهر قرآن، نزول قرآن بر قرائت واحد، حجیت عقل در فهم قرآن، اعتقاد به بطون و لایه های متعدد معنایی، زبان جامع و الهی- انسانی، جامعیت قرآن، جهانی و جاودانگی قرآن، حکیمانه بودن قرآن، محکم و متشابه بودن قرآن و عدم تحریف قرآن، که همه اینها به عنوان اصولی مسلم و زیربنایی بوده و روش تفسیری آنان بر این مبانی استوار گردیده است. در یک نگاه روش ائمه(ع) در فهم قرآن به سه بخش کلی شامل: روش تفسیری، روش تطبیقی یا بیان مصادیق، و روش تأویلی یا باطنی تقسیم گردیده است، که هر بخش شامل روشهای مربوط به خود بوده و از ضوابط و قواعد و معیارهای روشنی پیروی می کنند. نکته اساسی این است که همه این مبانی و روشها هماهنگ با روح کلی معارف و مفاهیم قرآنی بوده که خود حاکی از همراهی قرآن با عترت(ع) دارد و تبلور عینی حدیث ثقلین را نشان می دهد.

بهترین راه در شناخت علی(ع)، نظاره سیمای نورانی حضرت، در آینه قرآن است. آینه ای که نشان می دهد، آفریدگار حکیم، این آفریده شگرف خویش را چگونه می نمایاند و توصیف می کند. با نگاهی به کتاب های تفسیری و روایی و سایر کتب نوشته شده در فضایل علی(ع) را رویکرد حدیثی، در می یابیم که آیات بسیاری از قرآن کریم به وجود آن حضرت تأویل و تفسیر شده است و این تأویل و تفسیرها، تنها از سوی دانشمندان شیعه نقل نشده است، بلکه دانشمندان اهل سنت نیز در این وادی قدم نهاده و در پاره ای از آثار به جمع آوری گسترده آثار روایی همراه با اسناد کامل آنها در خصوص علی(ع) پرداخته اند. اما آنچه در این رساله، بر عهده نگارنده قرار گرفت؛ ترسیم سیره امام امیرالمومنین علی(ع)؛ در پرتو روایات تفسیری و تطبیق آن با گزارشات تاریخی بوده است. بی گمان؛ انسان برای زندگی و مسلمان برای داشتن حیات طیب؛ نیاز به الگوی عملی دارد، ارسال رسل و انتخاب انسان های برگزیده از سوی خداوند؛ پاسخ به این خواست کمال جویانه انسان است. در مکتب پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله) نیز انسان های بی شماری تربیت شدند، که از این میان علی(ع)، سرآمد آنان در بسیاری جهات است. وی یگانه شاگرد مکتب اسلام است که از آغاز نوجوانی در خانه وحی بالندگی یافت و پا به پای پیامبر(صلی الله علیه و آله)، در همه مراحل دشوار ایام بعثت و کینه توزی های قریش، لحظه ای رسول خدا(صلی الله علیه و آله) را تنها نگذاشت، بنابراین این شخصیت عظیم، بهترین الگو و اُسوه برای مسلمانان، پس از رسول خدا(صلی الله علیه و آله) بوده و هست.

رفتار مودبانه ی انسان ها درتمام جوامع بشری بروز و ظهورجدی دارد و گستره ادب بهوسعت رفتار تمام اقشار و گروه های بشری است. در رفتار، کردار و نوشته های انسانها ادب که همان « ظرافت در عمل است» بار یافته و توانسته است زیبائی خاصی به اعمال انسان ها بدهد. هر که از این سرمایه عظیم بهره ای برده باشد نام او به نیکی برده می شود و هرکس از آن بی بهره باشد خسران عظیمی نصیبش شده است. تأثیر ادب بر افراد، خانواده و جامعه فوق العاده مهم است. اگر عناصر جامعه به این سرمایه بزرگ مجهز شود آن جامعه مدینه فاضله خواهد شد. پژوهش درپایان نامه ی حاضر براین اصل مبتنی است که خداوندانسان راخلق نموده تا به مقام خلافت وجا نشینی اوبرسدواسباب رسیدن به این مقام را برای بشرفراهم نموده که یکی ازاین وسایط ارائه ی الگوهای رفتاری یعنی انبیا واوصیا است، لذا برآن است تا علاوه برتبیین جایگاه ادب ازحیث لغت وگستره ی آن دررفتارهای اجتماعی به میزان تاثیر رعایت آن در تربیت فرد، خانواده واجتماع پرداخته ودرپایان الگوی بارز بشری ازنگاه قرآن را معرفی نماید. براین اساس فرضیه های تحقیق چنین تنظیم گردیده است : 1- ادب ظرافت درعمل است واین ظرافت همان مطلوب خداونددرچگونگی به جا آوردن وظایف مخلوقات است. 2- انسان اساسا الگو پذیر است ودرتمام برنامه های زندگی خود تلاش می کند ورفتاوگفتار خودرا مطابق الگوهای مطلوبش تنظیم نماید. 3- چون خداوندبراحوالات انسان کاملا آگاه است وقرآن را برای هدایت اوفرستاده لذا الگوهای رفتاری متعددی را برای بشر معرفی کرده تا ازاعمال، حرکات وسکنات آنها الگو برداری کند واعمال خودرا براعمال آنها تطبیق دهد. 4- درقرآن کریم آیاتی وجوددارد که تصریحا تعدادی از شخصیتهای بشر را به عنوان رهبر، امام والگوی عمل معرفی نموده است . البته ویژگی همه ی این شخصیتها مقام عصمت از گناهان است . 5- انبیای الهی اولین و بارزترین الگوهای رفتار بشرند . 6- مومنان صالح و پرهیزکاران نامداری هستند که در قرآن کریم نام آنها برده شده ویا این که تنها به اعمال خداپسندانه ی آنها اشاره شده و قصد خداوند بیان سرگذشت آنها و درس گرفتن از چگونگی رفتا آنهاست . همچنین برای نیل به فرضیات فوق سئوالات ذیل طرح شده است : 1- ادب چیست ؟ 2- آیا انسان اساسا الگو پذیر است ؟ 3- آیا خداوند در قرآن کریم الگوهای رفتاری برای بشر معرفی نموده است ؟ وبرای پاسخگوئی به سئوالات تحقیق چهار فصل به شرح زیر تنظیم گردیده است : فصل اول با عنوان« کلیات » شامل : تعاریف ، اهمیت موضوع ، پسشهای اصلی وفرعی ، فرضیه ها وروش تحقیق می باشد . درفصل دوم با عنوان « گستره ی ادب » به مباحث : خاستگاه ادب ، نسبت ادب واخلاق ، ادب در روایات رسول خدا (ص) ،ادب در حوزه ی عرفان ، ادب در حوزه ی فلسفه و ادب در حوزه ی فقه پرداخته شده است . فصل سوم با عنوان « نقش ادب در زندگی فردی و اجتماعی از منظر قرآن » شامل : ادب برترین سرمایه ، ادب در گفتار ، ادب تهیت وسلام ، ادب در پاسخ گویی به تحیت دیگران ، آداب مهمانی ، ادب سئوال ، ادب درسازگاری قول با عمل ، نجوا ، ،آداب حضور پیامبر(ص)،ادب آموزی لقمان از زبان لقمان و... می گردد . در فصل چهارم با عنوان « الگوهای بارز ادب در قرآن » به مباحث :وی‍‍ژگیهای مهم الگوی تربیت ، الگوهای ادب ، پیامبران تربیت یافتگان مکتب توحید الگوهای بارز ادب در قرآن ، ادب انبیا در قرآن، عدم تکلف ، استفاده از رزق حلا ل ، ادب انبیا در ستایش خدا ، ادب انبیا دراطاعت از خدا ، ادب انبیا دردعا ، ادب انبیا در نفرین کردن ، ادب انبیا در تعلیم و تعلم و... پرداخته است .

پژوهش حاضر با عنوان «بررسی تطبیقی آیات دالّ بر صیانت قرآن از تحریف» در صدد جمع آوری آیات موجود در این زمینه و بررسی آنها از دیدگاه جمعی از مفسّران شیعه و اهل سنّت می باشد. از میان آیات دالّ بر صیانت قرآن از تحریف دو آیه حفظ؛ «إِنّا نَحْنُ نَزّلْنَا الذِّکْرَ وَ إِنّا لَهُ لَحافِظُونَ» و آیه نفی باطل «لا یَأْتیهِ الْباطِلُ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَ لا مِنْ خَلْفِهِ» از شهرت بیشتری برخوردارند که پژوهش حاضر ضمن بررسی این دو آیه از منظر جمعی از مفسّران شیعه و اهل سنّت، نظر قرآن پژوهان را نیز در مورد آنها متذکّر شده است و در ادامه به بعضی از آیات دیگر در این زمینه –برمبنای نظر مفسّرانی که در مورد آنها دیدگاه داشتند- توجّه نموده است. تا در سایه آن، سلامت قرآن از هرگونه تحریف اعم از تحریف به زیاده و نقیصه و به عبارت دیگر "تحریف ناپذیری قرآن کریم" روشن شود.

نوشته ی پیش رو، پژوهشی است در خصوص منهج حدیثی علامه سید عبد الله شبر به طور عام و بررسی مبانی و روش های فقه الحدیثی او به طور خاص. از مهم ترین آثار این محدث پرکار امامی، کتاب مصابیح الانوار فی حل مشکلات الاخبار است که به جرأت می توان آن را اولین تألیف جدی و مستقل شیعه در حل مشکلات احادیث برشمرد. در این تحقیق که در چهار فصل و یک خاتمه تنظیم گشته؛ دیدگاههای حدیثی و مبانی فقه الحدیثی این دانشمند بزرگ معرفی و شیوه هایی که وی به منظور فهم احادیث به کار بسته، به تصویر کشیده شده است. مهم ترین دیدگاههای حدیثی او را بدعت دانستن علم درایه و البته لزوم آگاهی از آن در حد اختصار، معتبر شمردن روایات اکثر کتب روایی و در مقابل، ضرورت استفاده از علم رجال در مقام رفع تعارض اخبار، ظنی الصدور و ظنی الدلاله دانستن روایات و بالاخره نسبت دادن منشأ عمده اختلاف اخبار به تقیه، تشکیل می دهند که هماهنگی او با اخباریان در پاره ای از موارد مذکور مشهود است. از اهم مبانی شبر در فهم حدیث می توان به مواردی همچون: عنایت به فهم عرفی زبان روایات، پذیرش نقل به معنا در روایات، محدودیت دخالت عقل در شرع، حجیت اصول عملیه، مجموعه نگری در احادیث اهل بیت(ع)، پذیرش جعل و وضع در روایات، لزوم تأویل موافق با اصول و از طرفی پرهیز از تأویلات افراطی و تکلف آمیز، شناخت حدیث در پرتو قرآن همراه با تأکید بر حجیت ظواهر قرآن اشاره نمود که نشان از رویکرد اصولی او دارد. اثبات متن حدیث از طریق کشف آسیب های متنی، راه یابی به مقصود حدیث از طریق تمسک به قرائن و بطون روایات و بالاخره شبهه زدایی از احادیث در قالب های گوناگون نیز از شیوه هایی است که شبر در فهم اخبار از آنها بهره برده است. وی با وجود آشنایی با معارف عقلی حتی الامکان از بکارگیری اینگونه معارف در فهم حدیث خودداری نموده و سعی دارد تا با گردآوری احادیث هم خانواده به فهمی از حدیث دست یابد و یا گره ای از اشکال حدیث بگشاید و البته در کار خود نیز ناموفق نبوده است. در خاتمه پایانی "رویکرد شبر در تعامل با اخبار" به عنوان نتیجه و دستاوردی از پژوهش، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.

حجاب و پوشش از احکام ضروری دین اسلام است. در ادیان الهی دیگر از جمله آئین زرتشت، یهود و مسیحیت نیز این حکم با تفاوتهایی وجود دارد. در سرزمینی که اسلام در آن ظهور کرد زنان با صورتی گشاده و گریبانی چاک در معابر آمد و شد می کردند. برخی نویسندگان چنین اظهار نظر کرده اند که پوشش اسلامی نتیجه تعامل فرهنگی بین اعراب و ایرانیان و رومیان است و در نتیجه، اسلام نسبت به چگونگی حضور زن در برابر نامحرم قانونی خاص ندارد و آن چه امروز به صورت دستوری شرعی در آمده، مستندی شرعی ندارد. این نوشتار به تحقیق درباره صحت و سقم این نظریه و به تحلیل روایات و بررسی آثار حجاب و بی حجابی و جایگاه حجاب در فقه می پردازد قدر مسلم این است که حجاب قبل از اسلام در میان بعضی ملل از جمله ایران باستان و قوم یهود و... وجود داشته و از آنچه در مکتب اسلام آمده، سخت تر بوده است. اما در عرب جاهلی حجاب وجود نداشته و بواسطه اسلام واجب شده است. اینکه ادعا شده است که حجاب رایج میان مسلمانان عادتی است که از ایرانیان، پس از مسلمان شدنشان به سایر مسلمانان سرایت کرد، سخن نادرستی است، زیرا قبل از اینکه ایرانیان مسلمان شوند آیات مربوط به حجاب نازل شده بود. درمورد سیر تحول و تطور پوشش بشری، نظرات مختلفی وجود دارد، اما آنطور که برخی از نویسندگان غربی و شرقی در مورد حجاب اسلامی اظهار نظرهایی کرده اند‏ نه از لحاظ تاریخی قابل اثبات است و نه دارای وجاهت و اصالت دینی می باشد. البته شاید سخنان این نویسندگان ناظر بر افرطی گری آن دسته از اعراب مسلمانی است که بر اساس تعصبات بیجا و تمایلات شخصی اقدام به ایجاد حرمسرا می کردند و زنان را در خانه حبس کرده مانع رفت و آمد آنان به محیط خارج از منزل می شدند، و با این عمل خود چهره ای نامناسب از اسلام به نمایش می گذاشتند. حجاب یکی از عوامل حفظ سلامت فرد و جامعه است و نبودن آن، آسیب های جدی به جامعه وارد می سازد؛ از جمله رواج فسادو ایجاد ناامنی اخلاقی، اجتماعی و فرهنگی و با بروز چنین مواردی، بتدریج آسایش از افراد جامعه سلب خواهد شد.

در مود فهم قرآن، نظرات متعددی ارائه شده است. عده ای را عقیده بر آن است که قرآن، کتابی نامفهوم است. گروهی در صدد بیان معانی باطنی قرآن کریم برآمده و دست به تأویلات مخرب و لجام گسیخته زده اند. هدف در این نوشتار شناخت عوامل و زمینه های پیدایش فهم های متعدد در طول تاریخ و یافتن نقاط ضعف و انحرافی از یک سو و بهره گیری از شیوه های معتبر در دانش فهم قرآن است؛ تا از این طریق به رأی معتدل و میانه ای در زمینه ی فهم قرآن دست یافت.اختلاف در فهم قرآن که پس از رحلت پیامبر(ص) آغاز شد، در عصر تابعان رشد و گسترش بیشتری یافت. بحث های کلامی به علت فتح کشورهای جدید و برخورد مسلمانان با فرقه های مختلف اوج گرفت و در زمان خلفا، فلسفه ی یونانی به عربی منتقل شد. از این جهت در عهد عباسیان بحث های عقلی و فلسفی رشد کرد و در همین زمان هم تصوف، ظاهر شد و بعضی از مردم به ریاضت و مجاهدت با نفس روی آوردند. در این میان، گروه سومی از مردم به حدیث روی آوردند و فهم قرآن را منحصر در معصوم(ع) دانستند. این در حالی است که در عصر ما بر اثر توسعه ی علوم و دانش های تجربی، و برخورد با فرهنگ غرب به تفسیر علمی و هرمنوتیکی روی آوردند.در پی این تغییر و تحولات، هر گروهی با گرایش فکری خاص خود به تفسیر قرآن روی آوردند؛ گروهی با روایات، عده ای با مباحث کلامی، برخی با مباحث عقلی و فلسفی و عده ای دیگر با صوفی گری به تفسیر قرآن پرداختند. از این رو عوامل داخلی و خارجی متعددی دست به دست هم دادند و اختلاف در فهم قرآن پدید آمد.بررسی شیوه های گوناگون، در فهم قرآن نشان می دهد که بسیاری از مطالب آنان خالی از انحرافات و خطاهای فکری نیست، زیرا در میان آنها تحمیل آرا و افکار، یا تفسیر به رأی نیز به چشم می خورد و این خود خطری بزرگ برای دین اسلام و معارف حقیقی قرآن محسوب می گردد. اگر چه پیشرفت و گسترش مباحث علمی و دینی را نمی توان نادیده گرفت. اگر عوامل اختلاف در فهم قرآن به صورت منسجم جمع بندی شود و از زوایای مختلف و بدون یک جانبه نگری، از سر تعمّق به مسائل، نظری افکنده شود، می توان به شیوه ی صحیح فهم قرآن دست یافت. توجه به مباحثی از قبیل تفسیر به رأی، تأویل، معرفت ظاهری، معرفت درونی، باطن و هرمنوتیک نشان می دهد که شیوه ی صحیح در فهم قرآن در گرو خود داری از تحمیل پیش فرض ها و آراء در فهم قرآن، جاری نمودن قرآن در همه ی زمان ها و مکان ها و توجه به شأن و منزلت والای اهل بیت پیامبر(ص) می باشد.

توجه به گذشته و بازآفرینی واقعیت ها از جمله مواردی است که قرآن در راستای هدف هدایتی خود بدان پرداخته است. آفرینش آسمان ها و زمین ، آفرینش انسان ، داستان حضرت آدم و حضرت حوّا ، بیان سرگذشت پیامبران و اقوام و ... از جمله مسائلی است که قرآن به صورت گزینشی و در بیشتر موارد به شکل جزئی به آن ها پرداخته است. آگاهی کامل و جامع نسبت به چنین مواردی از دیرباز در ذهن هر انسانی و از جمله مفسران قرآن شکل گرفته و هر فردی را به تکاپو واداشته است. در این بین مفسران قرآن به دلیل اینکه تفسیر آیات قرآن از امور تخصصی ایشان به شمار می رفته ، تلاش بیشتری را در این زمینه انجام داده اند. نتیجه چنین رفتاری از سوی مفسرین ، به وجود آمدن دیدگاه های گوناگون ، متفاوت و گاه متضاد در زمینه ای واحد است. در این نوشتار بر آنیم تا با سیری در گذشته و ارائه معیار هایی در خصوص اعتبار داده های تاریخی و جغرافیایی به دو هدف عمده دست یابیم یکی بازگوکردن تأثیر گسترده تاریخ و جغرافیا در تفسیر قرآن و دیگری کاستن از دیدگاه های متفاوت و گاه متضاد مفسران در زمینه ای واحد و رسیدن به دیدگاه برتر . در این راستا با مطالعه منابع معتبر تاریخ و جغرافیا ، تفاسیر جامع قرآن و به خصوص تفاسیر تاریخی ، روش شناسی تفسیر قرآن به ارائه معیار هایی در رابطه با گزارش ها و روایت های تاریخی و جغرافی پرداخته ایم . کورش کبیر و اقدامات وی در هنگام پادشاهی از نمونه هایی است که آگاهی از آن در تفسیر آیات 98-83 سوره کهف آشکار است. از نمونه های دیگر جریان غدیر است که بازگوکننده و بیان آیه سوم سوره مائده است. سازگاری با قرآن ، سازگاری با سیره پیامبران ، سازگاری با دریافت های عقلی ، توجه به ناقل یا ناقلان گزارش ها و قدمت نقل نیز از جمله معیار هایی است که در خصوص گزارش ها ، روایت ها و دیدگاه های تاریخی و جغرافیایی لازم به رعایت است.

قوم عاد و ثمود در شبه جزیره ی عربستان ساکن بوده اند و از نظر زمانی عادیان در نیمه ی دوم هزاره دوم قبل از میلاد و ثمودیان در هزاره ی اول قبل از میلاد می زیسته اند، در قرآن از یکسو به شکوه و عظمت تمدن آنها و از سویی به انحراف عقیدتی و اخلاقی آنها و فرستادن حضرت هود علیه السلام به عنوان پیامبر قوم عاد و حضرت صالح علیه السلام به عنوان پیامبر قوم ثمود و نهایتا عدم پیروی آنها از این دو پیامبر بزرگوار و نزول عذاب الهی اشاره شده است، بررسی منابع تاریخی و آثار و کشفیات باستان شناسی نیز گواه عظمت تمدن آنها در زمینه های مختلف از جمله کشاورزی، دامداری و صعنت ساخت و ساز است . در قرآن از ستونها و عمارات قوم عاد که مانند آن در شهره ها ساخته نشده و هنر قوم ثمود در کندن خانه در دل کوه ها به طور ویژه یاد شده، مقایسه ی منابع تاریخی با داده های قرآنی تأییدی است بر آنچه قرآن در مورد این دو قوم بیان کرده است . در فصول پنج گانه این پژوهش به شکل مفصل به بیان و بررسی داده های قرآنی و تاریخی پرداخته ایم که علاوه بر ثمرات اخلاقی و عبرت آموزی که هدف اصلی قرآن است صحّت داستان های قرآن بر اساس اسناد و مدارک و آثار باستان شناسی مورد تأیید قرار می گیرد، در خاتمه شبهه ی جدید زبان اسطوره ای قرآن را مطرح کرده و بر مبنای یکی از نتایج این تحقیق، یعنی واقع نما بودن داستان های تاریخی قرآن از آن پاسخ گفته ایم .

روایات تفسیری بر جای مانده از پیامبر (صلی الله علیه و آله) و اوصیای گرانقدرش (علیهم السلام) یکی از منابع معتبر تفسیر و مطمئن ترین راه برای دست یافتن به بخشی از معانی قرآن می باشد. سخنان تفسیری آن بزرگواران میراثی است گرانقدر و مورد نیاز هر مفسری. آمیخته شدن روایات مذکور به آفاتی چون جعل و تدلیس و ارسال، بایسته بودن مطالعه و تنقیح روایات تفسیری را آشکار می سازد. تفسیر قرآن به قرآن، قرآن به سنت، بیان تمثیلی و تفسیر قرآن با استفاده از قواعد عقلی از جمله روش هایی است که امام ششم در روایات تفسیری به کار بسته اند. جامع نبودن، ضعف سند و در آمیختگی تفسیر و تاویل، ظاهر و جری و بطن از جمله کاستی های روایات تفسیری به شمار می آیند. "بررسی روایات تفسیری امام صادق (علیه السلام) در جزء نوزدهم قران کریم"، پژوهش سندی و متنی و دلالی مجموع 142روایت تفسیری ایشان در ذیل آیات جزء نوزده قرآن کریم با رویکرد احیاء روش تفسیر روایی است. روایات مربوط به هر آیه از تفاسیر نور الثقلین و البرهان، استخراج گردید و با منبع اصلی آن روایت، تطبیق داده شد؛ ترجمه روایات به بررسی سندی- رجالی پرداخته شد و نوع سند آن مشخص گردید؛ لغت های مشکل موجود در احادیث توضیح داده شد؛ دلالت حدیث مورد مطالعه قرار گرفت. از مجموع روایات یاد شده، 35 روایت صحیح، 4 روایت حسن، 12 روایت موثق، 91 روایت ضعیف می باشند.

انسان شناسی حیاتی ترین موضوعی است که از دیرباز در کانون توجه دانش پژوهان و محققان بوده است، اما با همه تلاشها، هنوز هم سایه تاریکی ناشی مادی گرایی و منافع استعماری حاکم بر روابط اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی جوامع بشری، موانع زیادی در مسیر شناخت و معرفت درست انسان ایجاد نموده است. از سوی دیگر وجود زوایای مبهمو تاریک در مبانی علمی و نظری مطرح شده در حلقه های فکری و دانش بشری سبب گردیده، دست یابی به حقایق ذات و ماهیت انسان را با مشکلاتی عدیده ای مواجه سازد. از این رو هرگاه به تاریخ علوم انسانی در فرهنگ های مختلف ملت ها مراجعه شود، متوجه خواهیم شد که نگرشی به انسان از دید و زاویه خاص، نه تنها به کشف حقایق ذات انسان نینجامیده، بلکه پیامدها و عواقب ناگوار و آموزه های منفی را برای ملتها درپی داشته است که منجر به فجایع و مصائب زیادی شده است. با پذیرش این واقعیتهای تلخ، جنانچه در راستای تعریف جامع از انسان، تبیین چگونگی پیدایش او و دست یابی به ابعاد و زوایای وجودی اش، توفیق حاصل نمایم، ما را بیش از پیش به حقایق نهفته در ذات انسان نزدیکتر و به وظایف و مسئولیت هایمان آشناتر خواهد کرد. طبعا وظایف و مسئولیت های انسان در چهارچوب حقیقت تعریف شده از ماهیت انسانی تحت معیار و ضوابط مشخص و هدفمند، تبیین خواهد شد و سعادت و کمال آدمی، نیز در تمامی مراحل زندگی و شئون اجتماعی تحت چنین معیار ارزشی و هدفمند، تحقق می یابد. بدون شک تحقق این هدف و دسترسی به حقایق وجودی انسان در نگاه قرآن و جهان بینی توحیدی اسلام میسر خواهد شد و بس. گامی که ما در این مسیر برخواهیم داشت، باتوجه و عنایت به واقعیت ها و حقایق نهفته در ذات انسان و بررسی چگونگی خلقت و پیدایش او از منظر آیات قرآن کریم است.که موضوع تدوین رساله حاضر قرار داده شده که ابتدا، تحقیق با یک مقدمه که دربردارنده هدف و انگیزه تحقیق است، آغاز می شود، انگاه موضوع تحقیق در ضمن سه فصل که هر فصل چند بند را شامل می شود، ادامه می یابد که در فصل اول به کلیات امرتحقیق می پردازد و در آن معانی و مفاهیم موضوع تحقیق از نظر کتب لغت و تفسیر، بررسی شده که مراد پیدایش انسان از مبدنیست که اصل و ریشه آن را خاک تشکیل می دهد. سپس اهمیت و ضرورت موضوع مطرح گردیده که سه غرض اساسی و مهم در رابطه با موضوع تحقیق، نیاز به تحقیق پیرامون آن را ضرورت و اهمیت بیشتری بخشیده است.آنگاه موضوع بلحاظ پیشینه تاریخی در نظر گرفته شده که چنانکه به تاریخ زندگی گذشتگان مراجعه نماییم درخواهیم یافت، انسان شناسی و جهان شناسی همواره مورد توجه و علاقه جوامع بشری، در طول تاریخ بوده است. در همین ارتباط، سابقه تحقیق را مدنظر قرار دادیم و اینکه موضوع آفرینش انسان به قدمت و سابقه پیدایش انسان مورد توجه همگان بوده است.از این رو، دانش پژوهان تحقیقات وسیع و گسترده ای را در این زمینه انجام داده اند به طوریکه پیرامون شناخت انسان عموما و چگونگی پیدایش او خصوصا، ده ها و صدها اثر و تحقیق از خودبرجای گذارده اند.اصولا هر تحقیقی براساس فرضیه هایی، در مسیر دسترسی به هدف نهایی خود، به پیش می رود، و لذا با ملاحظه ای فرضیه های موجودی که در متن در نظر گرفته شده، مطالب آن جمع آوری و سپس دسته بندی نهایی صورت گرفته است. در فصل دوم:کیفیت و چگونگی پیدایش انسان نخستین و نسل او را از نظر آیات و روایات مدنظر قرار داده ایم، آنگاه آراء و نظرات علماء و بزرگان را متذکر شده ایم و این نتیجه را بدست داده است که آفرینش نخستین انسان از گل در طی 3 مرحله و پیدایش نسل او در طی 6 مرحله تحقق یافته است.در این رابطه، نظریه تکامل انواع و طرح خلقت مستقل را مطرح نموده، دلایل طرفداران دو نظریه ارائه شده را یادآور شده ایم که در مجموع، از نظر آیات و روایات نظریه خلقت مستقل بشر به واقعیت نزدیک است تا نظریه تکامل انواع در پایان این فصل به حقیقت روح و پدیده های آن و اقوال مطرح در این رابطه، کاربرد و موارد استعمال آن، مراتب و ابعاد آن از نظر آیات و روایات، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته که از نظر قرآن و روایات ائمه معصومین روح موجود است مجرد، شفاف، نوری و از مخلوقات خداوند که به عنایت او به جسم انسان تعلق گرفته است. در فصل سوم: به غایت آفرینش انسان از دیدگاه آیات و روایات توجه شده است و نتیجه اینکه انسان در مقام عبودیت و بندگی و تقرب به خدا در پرتو عمل صالح، مقام خلیفه اللهی انسان و سجده فرشتگان برای آدم، علم و آگاهی انسان از اسماء و مخازن عالم غیب نشان دهنده این امر است که موجودی با چنین جایگاه و عظیمتی، تحقیقا از خلقت و آفرینش او هدف و غایتی مراد است. سپس به تفاوتهای ذاتی بین انسان و فرشتگان و انسان و شیطان پرداخت شده و علل امتناع شیطان از سجده بر آدم یادآوری گردیده که به 3 مورد اشاره شده: 1-تکبر و فخر شیطان.2-کفر باطنی شیطان3-عدم شناخت صحیح از انسان.

سعادت انسان، هدایت و رسیدن به مقام والای انسانیت، نجات از قید و بند اسارت، دست یافتن به مقام عبودیت و یکتا پرستی جز در پرتو هدایت ائمه معصومین و قبول ولایت آن ها ممکن نیست؛ از این رو شناخت ائمه معصومین از دیدگاه قرآن یکی از مهم ترین و لازم ترین کارها در این زمینه است. این پایان نامه با موضوع « امامت در قرآن از دیدگاه فریقین» در چهار فصل ارائه شده است: در فصل اول، پیشینه تاریخی بحث امامت، ضرورت موضوع، معنای لغوی و ا صطلاحی امام، موارد استعمال کلمه امام در قرآن، اهمیّت امامت نزد فریقین، جایگاه امامت در قرآن و برتری آن بر نبوّت و فرق بین نبوت و امامت بررسی شده است. در فصل دوم، علم امام درقرآن، ضرورت آگاهی رهبری جامعه اسلامی از نظر قرآن، دیدگاه امامیه درباره علم امام، دیدگاه اهل سنّت درباره علم امام و نقد آن، ادّله جواز تقدیم مفضول بر فاضل و نقد آن معرفی راسخین در علم، مراد از اتوالعلم در آیه شریفه 49 عنکبوت و تنها مصداق من عنده علم الکتاب(رعد_43) مورد بررسی قرار گرفته است. در فصل سوم به بررسی عصمت امام در قرآن، ضرورت عصمت برای مقام امامت، معنای لغوی و اصطلاحی عصمت، دیدگاه اهل سنّت درباره عصمت، بررسی دیدگاه اهل سنّت پیرامون آیه شریفه 124 بقره و دیدگاه امامیه پیرامون آیه شریفه 59 نساء پرداخته شده است. فصل چهارم به بررسی راه های تعیین امام و بررسی آیات مربوط به ولایت و امامت علی (ع) از دیدگاه فریقین پرداخته است. انسان کامل از منظر قرآن و روایات موسوی، سید حسن شهاب. کارشناسی ارشد فقه و معارف اسلامی. مدرسه عالی فقه و معارف اسلامی. استاد راهنما: قدردان قرا ملکی، محمد حسن. استاد مشاور: حسینیان، محمدجعفر. 1380.103 صفحه. تعداد منابع: 27. کلید واژه انسان، کامل، فلاسفه، مکاتب، افلاطون، ارسطو، ژان پل سارتر، نیچه، ابوعلی سینا، صدر المتألهین، عرفا، ابن عربی، مولوی، ملکوتی، حیوانی، پیامبر|، امیرالمومنین(ع)، خود شناسی، آزادی، حق، تواضع، امام حسن×، زیاده طلبی، جهالت، سکوت، ابراهیم(س) چکیده این تحقیق با عنوان « انسان کامل از منظرقرآن و روایات» در پنج فصل تنظیم شده است: فصل اول به بررسی کلیات، ضرورت موضوع، هدف و روش تحقیق، تعریف انسان و انسان شناسی اختصاص دارد. نویسنده هدف از این تحقیق را آگاهی از تفاسیر مکاتب و دانشمندان بزرگ آن ها درباره انسان کامل و آشنایی با تفسیر انسان کامل از منظر قرآن مجید و روایات معرفی کرده است. فصل دوم به بررسی دیدگاه ها، آرای فلاسفه مغرب زمین(افلاطون، ارسطو، ژان پل سارتر و نیچه)، آرای فلاسفه اسلامی( ابوعلی سینا، فلاسفه قدیم و صدرالمتألهین)، آرای عرفا (ابن عربی و مولوی) و تحلیل و بررسی آرا و بیان نظریه مختار، پرداخته است. فصل سوم، انسان کامل از منظر قرآن مجید را طی سه گفتار ( ابعاد ملکوتی انسان، ویژگی های انسان کامل و ابعاد حیوانی انسان مورد بررسی قرار داده است. فصل چهارم به بررسی انسان کامل و صفات آن از منظر پیامبر اکرم|، امیرالمومنین(ع) (خود شناسی، آزادی خواهی، گفتار حق، رفتار با تواضع، گوش دادن به دانش های سودمند و...) و امام حسن مجتبی(ع) ( بی اهمیّت بودن دنیا در نظر او، پرهیز از زیاده طلبی، دوری از جهالت، سکوت حکیمانه و...) اختصاص یافته است. در فصل پنجم، ابعاد کمالی حضرت ابراهیم (س)، پیامبر اکرم| و امیر المومنین علی (ع) پرداخته شده است.

در مقاله "مهدی در نصوص" کوشش بر این شده است که وجود اقدس را از منابع عامه اثبات کرده شود. پس اولا یک مقدمه را بصورت براغت استهلال آوردیم سپس شروع به مطلب کردیم اولا اهم مطالب که قبل از نوشتن و پرداختن مقاله باشد مثلا ضرورت امام چیست؟ شناخت امامت چگونه می باشد امامت در نظر رسول گرامی چه قدر اهمیت دارد نوشتیم. و حدیث ثقلین که خیلی اهمیت والایی بین احادیث دارد و تقارن وجود قرآن و وجود اهلیت علیهم السلام را ولو یک فرد از ایشان باشد ثابت می کند مختصرا توضیح دادیم. و حدیث من مات و لم یعرف امام زمانه مات میته الجاهلیه که پر اهمیت می باشد از عامه نقل کردیم و این هم برای اثبات مطلب توان بخشیده است و در فصل سه خلافت امامت را از زبان پیامبر گرامی طرح نموده ایم که این هم بخش مختلف صورت گرفته است و در فصل چهار احادیثی که در آنها اسم حضرت مهدی عجل الله فرج الشریف یا اشاره به آن حضرت است جمع آوری کردیم. قابل ذکر است که آیاتی که تاویل به حضرت شده قریب به هفتاد آیه است ما از آن آیات ده آیه را ذکر نمودیم. سپس شروع کردیم مهدی در روایات در این روایات هر جا که اسم حضرت ولو باسماء ائمه دیگر ذکر شده آوردیم در این مقاله ولادت حضرت و فرزند بودن ایشان از حسن ابن علی ابن محمد ابن علی ابن الرضا ذکر کردیم و این برای ما خیلی اهمیت داشته سپس غیبت حضرت و کسانی که در حال غیبت از وجود مقدس شرفیاب زیارت شده اند ذکر نموده پس احادیثی که بر ظهور حضرت دلالت صریح نموده و در آخر چند تا اعتراض را که از خود عامه ایراد می شود جوابها را هم از خود عامه نقل نمودیم. حتی یکون الحجه البالغه و ما علینا الا البلاغ.

در قرن چهارم هجری و در منطقه ماوراءالنهر ابومنصور ماتریدی با انگیزه اصلاح و دوری از افراط و تفریط های اهل حدیث و معتزله، مکتبی را پایه گذاری نمود که از طریق شاگردان و آثار او، فرقه کلامی بزرگی را در اهل سنت با عنوان ماتریدیه پدید آورد. آن چه سبب امتیاز ماتریدی در جهان اسلام گردید، روش او در بررسی مسائل کلامی و مطالب علمی بود. او در تبیین آرای خود از عقل و نقل به قدر اعتدال بهره جست و از هرگونه زیاده روی پرهیز می کرد. اندیشه های کلامی ماتریدی در موارد متعددی با اعتقادات امامیه هماهنگی دارد که مشخصاَ می توان به حسن و قبح عقلی، محال بودن تکلیف به ما لایطاق، مختار بودن انسان، وجوب معرفت خدا از طریق عقل قبل از شرع، و تفسیر برخی از صفات خبری خداوند اشاره کرد. اگرچه ماتریدی با ارائه اندیشه های جدید از قبیل منابع معرفت، یکی از مشاهیر کلامی اهل سنت به شمار می رود ولی او آثاری در فقه، اخلاق و تفسیر نیز دارد که توجه به روش عقلی در کنار روش های نقلی از مهم ترین ویژگی های تفسیری اوست. مواردی مانند حجیت ظواهر قرآن، عدم تحریف قرآن، حجیت خبر واحد در آیات الاحکام، جواز تفسیر و تأویل آیات، جواز تفویض در هنگام تعارض نص با عقل، و وجود مجاز، کنایه و استعاره در قرآن کریم را می توان از مهم ترین مبانی ماتریدی در تفسیر دانست. از آن جایی که قرآن، احادیث پیامبر(، روایاتی از اهل بیت(، اقوال صحابه و تابعین، و اقوال مفسران سابق، منابع تفسیری او را تشکیل داده اند، می توان گفت که روش های تفسیری او عبارت است از: تفسیر قرآن به قرآن، تفسیر روایی، تفسیر عقلی و اجتهادی. با توجه به تخصص ماتریدی در علم کلام، گرایش کلامی او در تفسیر کاملاَ آشکار است. او همچنین تلاش کرده است تا نظرات فقهی مذهب خود را با استفاده از آیات قرآن، اثبات نماید.

در این پایان نامه، ابعاد مختلف علم وجوه و نظائر و تاریخچه این علم و کارکردهای آن، در علم تفسیر تبیین گردیده و بیست لغت و واژه قرآنی از لحاظ دلالت ها و معانی مختلف و اشتراک لفظی از دیدگاه قرآن پژوهان و مفسران شیعه و اهل سنت، به صورت تطبیقی بحث و بررسی شده است. نویسنده سعی کرده تأثیر مهمی را که علم وجوه و نظائر در ریشه یابی اصولی و اساسی مفاهیم پنهان مفردات قرآن داراست، به تصویر بکشد و نقش این علم را در فهم دقیق و تفسیر صحیح زوایای پنهان قرآن کریم بررسی نماید. وی در ابتدا به تعریف علم وجوه و نظائر از جهت لغوی و اصطلاحی پرداخته و الفاظ و اصطلاحات مترادف آن را تحقیق نموده است. آن گاه فرق بین وجوه و نظائر را با توجه به برخی از نمونه ها و مثال های قرآنی بیان کرده و ضمن تبیین تعاریف علما و مفسران شیعه و اهل سنت از این علم، اقسام نظائر در اسما، حروف و افعال را بررسی نموده است. در ادامه، فرق بین تفسیر به وسیله وجوه و نظائر و تفسیر با مفردات قرآنی، فرق بین وجوه و نظائر با مشترک لفظی را بیان کرده و اهمیت علم وجوه و نظائر در تفسیر، تاریخچه این علم و نمونه هایی از استفاده فراوان مفسران شیعه و اهل سنت از آن را در تفسیر مطرح نموده است. در باب دوم، نویسنده به معرفی برخی از کتاب های نگاشته شده از سوی مفسران و قرآن پژوهان شیعه و اهل سنت، در موضوع وجوه و نظائر و دیدگاه ها و روش شناسی آنان در استفاده از این علم در تفسیر قرآن، همراه با بیان نمونه هایی از تفسیر آنان در این زمینه پرداخته است. نویسنده ضمن معرفی این کتاب ها و مولف آن ها؛ نمونه هایی از استفاده آنان از علم وجوه و نظائر را در کتاب های تفسیری و علوم قرآنی آنان بیان کرده است. در باب سوم، دوره های تاریخی استفاده از وجوه و نظائر در تفسیر قرآن و تأثیر ورود این علم را در تفسیر قرآن بررسی نموده و برخی از شبهه های قرآنی را که با استفاده از علم وجوه و نظائر می توان به آن ها پاسخ گفت، مطرح و جواب این شبهه ها را ارائه کرده است. در باب چهارم، به تجزیه و تحلیل بیست واژه قرآنی و روش استفاده از علم وجوه و نظائر و مفهوم آن ها از منظر مفسران شیعه و اهل سنت پرداخته است.

امروزه شیطان پرستان منادی و مروج انسان محوری به جای خدامحوری و شهوترانی و عصیان و تباهی به جای اطاعت و عبودیت هستند از این رو مطالعه و بررسی اندیشه‏ها و آرای آنان از راه ترجمه و نقد آثارشان برای آگاهی اذهان عمومی به خصوص جوانان امری ضروری است. شیطان پرستی دارای پیشینه مدون و قانونمندی است که تاریخچه آن را می‏توان به چهار مرحله، بدوی و قرون وسطایی و مدرن و معاصر تقسیم کرد. ادله متعددی برای ظهور چنین فرقه‏هاینوظهوری بیان شده است مانند: دلزدگی و خستگی انسان غربی از تنوع و کثرت تکنیک و تکنولوژی، تلاش غرب برای پاسخگویی به نیازهای بوجود آمده. برای گرایش به شیطان پرستی در عصر حاضر علل و عوامل متعددی مانند تصور منشأ قدرت بودن شیطان، مخالفت و اعتراض به نظم موجود و ارزش‏هایرایج اجتماعی وجود دارد. شیطان پرستان برای ترویج خود از شیوه‏ها و برنامه‏هایمتعددی از جمله نمادهای متنوع و رسانه و فیلم بهره می‏برند. و برای خود اصول و قوانین خاصی دارند. شخصیتهای شاخصی در تشکیل و تقویت این فرقه از جمله آنتوان لاوی موثر بوده اند. این فرقه دارای اهداف خاصی از جمله: طلب قدرت، خشونت، آزادی، مسائل جنسی... از هر راه ممکن، شکستن دین و حریم آن و برخی از اهداف دیگر را دارد. این فرقه دارای چهار گونه، فلسفی و دینی و گوتیک و آته ایستیک است. اساس و زیر بنای فرقه شیطان پرستی بر محورمبانی نظری مانند: اومانیسم و سکولاریسم و ایندیویدیوآلیسم و راسیونالیسم و مبانی عملی مانند: لذت گرایی و هنجارشکنی و اعتراض مداری و خشم گرایی بنا شده است که از منظر قرآن و معارف دین دارای نقدهای اساسی مانند: نادیده گرفتن معبود هستی، نادیده گرفتن سرای دیگر، نادیده گرفتن موجودات مجرد و جدایی دین از سیاست هستند.

آرامش روانی،یکی از مصادیق آرامش به معنای عام آن است که در زندگی پر استرس امروز، اهمیت دوچندانی یافته است.از طرف دیگر، روانشناسی نوین،با نگاه تجربی به عالم و آدم،غیر از آرامش روانی،مصداق دیگری برای آرامش،نمی شناسد.این دیدگاه، با نگاه قرآنی به عالم و آدم،فاصله دارد.بنابراین،تحلیل دقیق آرامش روانی یک امر ضروری است. رساله کنونی،از نوع گردآوری کتابخانه ای و روش تحقیق میان رشته ای است و به بررسی تطبیقی آرامش روانی در قرآن و روانشناسی پرداخته است. جهت فهم بهترآرامش روانی،سیر تاریخی مفهوم روان در روانشناسی جدید وتطبیق آن با روح و نفس در قرآن، مفاهیم متناظر در قرآن و روانشناسی، عوامل و موانع آرامش روانی در قرآن و روانشناسی و نتایج این مباحث در تحقیقات روانشناسی و قرآن بررسی گردید. روانشناسی نوین،با غفلت از روح الهی،به روان اکتفا نموده و به جای مفهوم آرامش،تنها به آرامش روانی آن هم به صورت سلبی و در قالب اضطراب و استرس پرداخته است.اما قرآن کریم،به معرفی جامع مفهوم کلی آرامش،ارزشگذاری مصادیق آرامش و نیز مشخصات آرامش حقیقی پرداخته است.عوامل و موانع آرامش روانی نیز،در قرآن بسیار جامع تر لحاظ شده است. پیدایش افقی جدید در پی ریزی روانشناسی اسلامی،فهم بهتر برخی از مفاهیم بین رشته ای قرآن و روانشناسی و آسیب شناسی تحقیقات بین رشته ای،از جمله نتایج این تحقیق می باشد. واژگان کلیدی: قرآن،روان،روح ،نفس،آرامش ،آرامش روانی، آرامش حقیقی ،بهداشت روانی،سلامت روانی، روانشناسی نوین،روانشناسی اسلامی

به علت آمیخته شدن اخبار سره و ناسره در بیان واقعه عظیم عاشورا، اظهارنظر در این خصوص سخت دشوار گشته و لذا تحقیق در مورد آن را ضروری می سازد؛ با توجه به آنکه در طول تاریخ آثار متعددی درباره آن نوشته شده، تعدادی از آن ها از بین رفته و تعدادی هم که موجود هستند بر اثر عوامل متعددی دچار آسیب گردیده اند. در این رساله سعی شده است با مطالعه روشمند پیرامون اخبار و روایات تاریخی حادثه عاشورا ، ضمن شناخت، نقد و بررسی منابع اصلی این اخبار و روایات، آسیبهایی که تاکنون اخبار و روایات عاشورا را در میان آن منابع تاریخی و روایی، فرا گرفته ، شناسایی و به بررسی آنها ، برای ارائه نمودن تاریخ درست از حادثه عاشورا پرداخته شود. برای نیل به این هدف، ابتدا جایگاه اخبار و روایات عاشورا در میان اخبار و روایات تاریخی تبیین گشته، سپس منابع این اخبار و روایات در میان انبوه منابع تاریخی مورد بحث قرار می گیرد. نتیجه این قسمت از تلاش های علمی، ما را در پیشبرد رساله یعنی بررسی آسیب شناسی اخبار و روایات عاشورا، یاری می نماید؛ تا آنجا که همه آسیبهای موجود را در دو دسته آسیب، می توان گنجاند؛ آسیب های صدوری و آسیب های متنی. در این رساله ضمن ذکر آسیبهای صدوری و متنی در اخبار و روایات عاشورا ، همراه با گونه های متعددی که برای هر یک از آن دو نوع آسیب، وجود دارد، برای هر یک نمونه هایی از میان اخبار و روایاتی که در منابع تاریخی موجود است، بیان نموده و به شناخت، تحلیل و بررسی گونه های آسیبی آن از نظر محدثان و مورخان پرداخته ایم؛ در نهایت، بعد از طی نمودن تمامی این مراحل، به تحلیل پیامد های شناخت آسیبهای اخبار و روایات عاشورا در حل اخبار متعارض و اختلافی مبادرت نموده ایم.

وافی نخستین و جامعترین کتاب روایی است که تمام روایات کتب اربعه را با حذف مکررات و با جینش جدید و شرح و تبیین روایات آورده است. وی انگیزه تألیف وافی را حجم زیاد، احادیث تکراری، اختلاف ابواب و مواضع آنها، ابهامات معنوی احادیث متعارض و جامع نبودن هر یک از کتب اربعه عنوان می کند، و برای رفع برخی از کمبودها، وافی را تألیف می کند و روش حدیث را در اعتبار و عدم اعتبار احادیث، روش قدماء معرفی می کند و گفتار صاحبان کتب اربعه را در صحت احادیث آنها کافی می داند. وی در دسته بندی اجراء وافی از هیج یک از کتب اربعه پیروی نکرده است. وی روایات را بر اساس متن آنها مورد دسته بندی قرار داده و معمولا عناوین بابها را از کافی گرفته است. در این مقاله، در روش شناسی سندی: به بحثهایی همچون شیوه فیض در نقل روایات از کتب اربعه، شیوه گزارش اسناد در وافی، تکمیل اسناد ناقص و یافتن اسناد مرسل، و ... پرداخته شده و در روش شناسی متنی: اشاره به موارد تقطیع، شرح لغات موجود در روایات و برخی از آیات، تفسیر بسیاری از آیات قرآن، واضح کردن معنای روایت با مثال و ... پرداخته ایم.

موضوع پایان نامه : آسیب شناسی روایات تفسیری با عطف توجه به دو تفسیر نورالثقلین و الدرالمنثور ، است . این پایان نامه مشتمل است بر یک مقدمه و چهار فصل بدین شرح: فصل اول : به بررسی واژه شناسی ، تعداد روایات تفسیری در منابع فریقین ، اقسام روایات و معرفی اجمالی دو کتاب مذکور و روش شناسی آنها پرداخته است . در این فصل به این نتایج رسیدیم : 1 ـ تعداد دقیق روایات تفسیری مشخص نیست ولی حدود شصت هزار روایات تفسیری در منابع فریقین وجود دارد . 2 ـ روایات متواتر و واحد محفوف به قراین قطعی از نظر همگان در تفسیر حجت و در برابر ، روایات ضعیف و غیر معتبر فاقد حجیت اند اما در مورد روایات واحد معتبر اختلاف است . از نظر ما نظریه حجیت خبر واحد معتبر در تفسیر در غیر از اصول عقاید مورد پذیرش قرار گرفته است . 3 ـ و با بررسی دو تفسیر : نورالثقلین و الدرالمنثور، به این نتیجه رسیدیم که مولفان این دو تفسیر اقدام جدی برای آسیب شناسی روایات انجام نداده اند ، روایات جعلی ، اسرائیلی و ضعیف قابل توجهی در این دو تفسیر راه یافته است . فصل دوم : جایگاه و نقش روایات در تفسیر. در این فصل جایگاه روایات در تفسیر و حجیت روایات تفسیری پیامبر و اهل بیت و صحابه مورد بررسی قرار گرفته است. و به این نتیجه رسیدیم که روایات در تفسیر جایگاه والایی دارد و عده ای در این باره دچار افراط و تفریط شده اند . در این زمینه چهار دیدگاه وجود دارد: 1- عدم جواز تفسیر بدون سنت (سنت محوری) 2- عدم نیاز قرآن به روایات در تفسیر و نیازمندی آن در تعلیم (قرآن محوری و سنت مداری) 3- عدم نیاز قرآن به روایات (قرآن محوری) 4-ضرورت اهتمام به روایات در تفسیر قرآن (دوگانه محوری) با نقد بررسی ادله هر چهار دیدگاه ، دیدگاه دوگانه محوری یعنی ضرورت اهتمام به روایات در تفسیر ، را انتخاب نمودیم. و در مورد حجیت روایات تفسیری پیامبر ، اهل بیت و صحابه با ادله عقلی و نقلی حجیت اقوال پیامبر و اهل بیت را اثبات نمودیم و برای حجیت اقوال صحابه دلیلی نیافتیم و با توجه به سستی ادله مطرح شده به عدم حجیت سخنان صحابه قائل شدیم . فصل سوم : به باز کاوی آسیب ها و معیارهای نقد و بررسی روایات اختصاص دارد و این فصل به دو بخش آسیب ها و معیارهای نقد تقسیم شده و در بخش اول به بررسی آسیب های مربوط به سند و متن روایات پرداختیم. در پایان مبحث این نتیجه بدست آمد که روایات تفسیری با آسیب های گوناگون سندی و متنی مواجه اند. و فصل چهارم به آسیب شناسی روایات در تفسیر نورالثقلین و الدرالمنثور اختصاص یافته و برای هر یک از آسیب ها نمونه هایی ذکر شده و سپس به نقد و بررسی آن پرداخته شده است.

رساله حاضر تحت عنوان واژگان دخیل در قرآن و نقد آرای مستشرقان می باشد که شامل یک مقدمه و دو بخش می باشد و هر یک بخش مشتمل بر سه فصل است و در آخر یک خاتمه و نتیجه گیری. پس از فصل اول از بخش اول که به کلیات موضوع اختصاص یافته است در فصل دوم پیرامون تاریخچه استشراق و انگیزه های آن، مفهوم استشراق و فعالیتهای مستشرقان بحث شده است و در فصل سوم این بخش، مراد از زبان، زبان قوم، زبان قرآن، تأثیر متقابل زبانها، علل وامگیری زبانها و راه های نفوذ آن بررسی شده است. امّا فصل اول از بخش دوم، به طرح دیدگاه های مختلف درباره وقوع معرّبات در قرآن مجید و معرفی طرفداران آن با بیان ادلّه شان و نقد و بررسی ادلّه آنان اختصاص یافته است. در فصل دوم از بخش یاد شده، جدول های متعددی از واژگان دخیل در قرآن از نظر دانشمندان مسلمان و غیر آن با بیان مفترقات و مشترقات از واژگان دخیل میان آنان آمده است و بالاخره در فصل سوم از همان بخش دیدگاه های برخی از مستشرقان پیرامون تعدادی از واژگان دخیل بر اساس کتاب واژه های دخیل در قران مجید نوشته آرتور جفری مطرح و آرای آنان با استناد به اقوال اهل لغت مقایسه و مورد نقد و ارزیابی قرار گرفته است. معرّبات قرآن یکی از شاخه های مفردات الفاظ می باشد که پیرامون واژه های أجنبی و بیگانه در قرآن بحث می کند. کنجکاوی درباره معرّبات قرآن پس از رحلت پیامبر اکرم (ص)توسط ترجمات القرآن، حبر الأمه صحابی جلیل القدر عبدالله بن عباس ( (ع)) و عبدالله بن مسعود و . . . شروع شده هر چند در این باره تألیفاتی مستقل قبل از قرن دهم وجود نداشته و نخستین کسی که در این امر گام نهاده جلال الدین سیوطی بوده است او توانسته با استفاده از کتابهای تفسیر، قراءات، علوم قرآن، حدیث، معرّّب، لغات القرآن و فقه اللغه، در حد توان معرّبات قرآن را بصورت کتاب جمع آوری کند. جفری در کتاب خویش 322 واژه دخیل در قرآن را معرفی نموده است که این تعداد خیلی بیشتر از آن است که دانشمندان مسلمان به آن پرداخته اند بانگاه اجمالی به این واژه ها معلوم می گردد که نزدیک سه چهارم از آنها واژگانی هستند که دراز زمانی پیش از اسلام وارد زبان عربی شده بصورت واژه های عادی و بومی در آمده اند و برای هفتاد و اندی واژه باقی مانده متأسفانه مدرک کتبی که دال بر کاربرد در زمان جاهلی باشد در دست نیست اما احتمال می رود این واژه ها در گفتار مردم رائج و متداول بوده سپس به قرآن راه یافته است. او در تبیین واژه ها، آرای مستشرقان را در پیش گرفته است. دیدگاه متعدد درباره معرّبات در قرآن در واقع به دو دیدگاه مخالفان و موافقان بر می گردد. مفاهیم واژگانی کلیدی: 1-لغات جمع لغه: عبارت است از صدا های ک هر قوم بوسیله آن اغراض خویش را بیان داشته به هدفش می رسد. 2-معرّب و دخیل: عبارت است از واژگان بیگانه ای که اعراب طبق قواعد زبان عربی در آن تصرف کردند که تعدادی از آن رنگ و بوی عربیت را به خود گرفتندن و تعدادی دیگر بدون تغییر بر اصل خود باقی ماندند. 3-قرآن: (یعنی خوانده شده) کتابی است که از جانب خداوند توسط جبرئیل بر پیامبر اکرم (ص)برا هدایت بشر نازل شده است. 4-نقد: (یعنی جدا ساختن خوب از بد) تمییز و نظر کردن به اشیاء جهت شناخت عیوب و محاسن و إعمال رأی و نظر خویش درباره آن. 5-استشراق: عبارت است از مجموعه تلاشهای علمی غریبان برای شناسایی و شناساندن تمام ویژگیهای مشرق زمین در تمام حوزه های اجتماعی، سیاسی، فرهنگ، ملی، مذهبی و . . .

موضوع این تحقیق «روش تفسیر عقلی و نقش عقل در تفسیر» می باشد و منظور از آن چگونگی تفسیر بر اساس برهانها و قرائن عقلی است که نمونه هایی از این روش در شیوه تفسیری اهلبیت مشاهده می شود. این روش باسائر روشهای دیگر (روش اجتهادی، روش تفسیر به رأی، روش تفسیر کلامی و فلسفیو...) مجزا بوده، دلائل و معیارهای خاص خود را دارد. در رابطه با نقش عقل در تفسیر باید بگوئیم، دیدگاههای مختلفی (دیدگاه معتزله، اشاعره، اخباریون و اصولیین از شیعه که هر یک از آنها یا عقل را معیار و یا مفتاح و یا مصباح و منبع می دانند) وجود دارد. در مورد تفاوت روش تفسیر عقلی با سائر روش ها می گوییم که در این روش (روش عقلی) اساس بر برهانها و قرائن عقلی است و اما در سائر روشها یا بر ذوق و سلیقه شخصی بدون در نظر گرفتن ضوابط و معیارها (تفسیر به رأی) یا تفطن عقل در آیات و روایات و جمع بندی میان آنها و اخذ نتیجه (تفسیر اجتهادی) یا تحمیل و تطبیق آراء فلسفی و کلامی بر قرآن (نوع مذموم از روش تفسیر فلسفی و کلامی) تکیه می شود. در آخر تعدادی از تفاسیر بزرگانی که از شیوه عقلی استفاده کرده اند، آورده، مورد بررسی قرار دادیم و تعدادی از آیاتی را که تفسیر عقلی شده است آورده ایم و نیز نمونه های افراطی و تفریطی و نمونه هایی از توهم تعارض عقل و قرآن را آورده و بررسی کرده ایم.

تفسیر عبارت است از تبیین مراد استعمالی آیات قرآن و آشکار کردن مراد جدی خداوند بر اساس قواعد ادبیات عرب و اصول عقلائی محاوره. • تأویل که به معانی گوناگون استعمال شده، مشترک لفظی بوده، اصطلاحاً به معنای باطنی لفظ که در طول معنای ظاهری باشد اطلاق می شود، لذا معانی عام انتزاع شده از آیات که احیاناً از آن به «بطن» تعبیر می شود از انواع تأویل است. • علم تفسیر که آغاز آن از عصر رسالت بوده فراز و نشیبهای فراوانی را طی نموده است. در بستر تاریخ و تطور علم، دانشمندان با روش ها و گرایش های گوناگونی به تبیین و تفسیر قرآن پرداخته اند که روش نقلی، عقلی و گرایش کلامی ، فقهی، فلسفی از جمله آنها است. • در قرن چهارم هجری با انگیزه اصلاح و میان روی و دوری از افراط و تفریط های اهل حدیث و معتزله دو دانشمند در دو نقطه جهان اسلام ظهور کردند که بعد ها دو مکتب کلامی به آنها منتسب گردید. یکی ابوالحسن اشعری، دیگری ابو منصور ماتریدی بود. •ماتریدی در زمینه های کلام، تفسیر، فقه بخصوص در کلام در زمینه منابع معرفت و در تفسیر در باره استفاده از روش عقلی از سابقین و از صاحب نظران محسوب می شود که در اهل تسنن تا عصر او سابقه نداشته است. • تأسیس فرقه کلامی ماتریدیه، پرورش شاگردان صاحب نظر، به جای گذاشتن آثار فراوان از نکات قابل ذکر در باره ماتریدی است. •با مقایسه اجمالی میان ماتریدیه و امامیه می توان نقاط مشترک فراوانی در مبانی و اصول دو مذهب بدست آورد که حسن و قبح عقلی، لزوم معرفت عقلی خداوند، مختار بودن انسان و تفسیر صفات خبری در علم کلام ؛ و استفاده از روش تفسیر عقلی در کنار روش های نقلی، قائل به جواز تفسیر، قائل شدن به جواز تأویل و حمل آیه بر خلاف ظاهر در مواردی از جمله آنهاست. • مهمترین مبانی تفسیری ماتریدی عبارت است از: حجیت ظواهر قرآن، عدم تحریف قرآن، حجیت خبر واحد در آیات الاحکام و عدم حجیت آن در آیات اعتقادی ، جواز تفسیر و تأویل، قائل شدن به تفویض برخی آیات، وجود مجاز، کنایه و استعاره در قرآن کریم. •مهمترین منابع تفسیری او عبارت است از : قرآن کریم، عقل سلیم، احادیث پیامبر اکرم(ص)، روایات محدودی از اهل بیت(ع) اقوال صحابه و تابعین، اقوال دانشمندان و مفسران سابق خود. • با توجه به منابع مورد استفاده ماتریدی، روش های تفسیری او عبارتند از : روش تفسیر قرآن به قرآن، روش تفسیر روایی که شامل احادیث پیامبر اکرم(ص)، اهل بیت(ع) و اقوال صحابه و تابعین می شود و روش تفسیر عقلی و اجتهادی. •با توجه به تخصص ماتریدی در علم کلام ، مهمترین گرایش تفسیری او، گرایش کلامی است که در جای جای تفسیر خود نظرات فرق مشهور زمان خویش را نقد و بررسی کرده است. در مرحله دوم از گرایش فقهی استفاده کرده است که در آن سعی می کند دیدگاه های فقهی مذهب خود را با بهره مندی از آیات قرآن به اثبات برساند.

جریان شناسی تفسیر، به معنی شناختن و شناساندن جریان های تفسیری است؛ به گونه ای که فرایند شکل گیری و گسترش جریان های گوناگون تفسیری تبیین شود و تأثیر فضای فرهنگی، اجتماعی و سیاسی در این موضوع سهم بندی شود و درجۀ تأثیرگذاری مفسرانِ پیشین بر آراء و شیوه های تفسیری مفسران سده های پسین معیّن شود. جریان شناسی تفسیر در اندلس، در گرو شناخت زنجیرۀ فکر تفسیری و شبکه مفسران غرب اسلامی و مطالعۀ معیارهای حاکم بر روش تفسیری ایشان است. جریان های تفسیری در اندلس؛ را می توان اعم از جریان عقل گرا، جریان روایت گرا، جریان ادبی و جریان تأویل گرا دانست که در دو سدۀ ششم و هفتم هجری در این منطقه غلبه با جریان تفاسیر واعظانه متأثر از جریان عرفان و تصوّف بوده است و تفسیر حرالّی «مفتاح الباب المقفل لفهم قرآن المنزّل» نمودی برجسته و تأثیرگذار از جریان تفاسیر علمی ـ وعظی با گرایش صوفیانه و تأویل گرا بعد از خود در غرب اسلامی به شمار می رود. ویژگی برجسته این جریان تفسیری، برخورداری از رویکرد اخلاقی تربیتی با صبغۀ عرفانی است. اندلس که در پی ورود اسلام و رحله ها و تلاش های علمی اندیشمندان مسلمان دروازه ورود علوم و تمدن اسلامی به اروپا به حساب می آمد، در سده¬های ششم و هفتم هجری و در زمانۀ علی بن احمد حرالی (م 638)، از حیث علمی، فرهنگی و تمدنی جایگاهی ممتاز داشت و از این رو شاهد حضور مذاهب فقهی، کلامی و گرایش¬های صوفیانه و همچنین فعالیت بزرگان و مشاهیر این جریان ها در کنار یکدیگر بود. حرالّی، به عنوان ثمره و برآیند فرهنگ اسلامی اندلس ضمن اثر پذیری از مفسران آن دیار بویژه استادش محمد بن عمر قرطبی، بر مفسرین پس از خود تأثیر فراوانی گذاشته است. مجلس تفسیر وی در اندلس بویژه زبانزد خاص و عام بود که طالبان علم از مناطق مختلف در آن شرکت می¬کردند. مهم ترین آثار بر جای مانده و شناخته شدة حرالّی تا به امروز عبارتند از: مفتاح الباب المقفّل لفهم القرآن المنزّل، العروهًْ للمفتاح، التوشیهًْ و التوفیهًْ که نسخه خطی بوده و اخیراً تنها بخشی از آنها توسط محمادی عبدالسلام الخیاطی تحت عنوان «تراث ابی الحسن الحرالّی فی التفسیر»، تصحیح و چاپ شده است. مفتاح الباب او به مثابه اصول و قوانین تفسیری¬اش از همه مشهورتر است. حرالی قوانین و قواعدی ـ در نوع خود ویژه ـ در فهم قرآن و تدبّر وضع کرد و ازجمله مبانی مهم تفسیری او آنکه فهم قرآن را در گرو مراتب ایمان و طهارت روح می داند. حرالّی در مقدمة اثرش فهم جامع آیات قرآن را منحصر به علی علیه السلام دانسته است. وی بر تناسب و هماهنگی میان آیات و سور و ارتباط آن با اسماء حسنای الهی مصرّانه تأکید می کند و ضوابط فهم به عنوان مرتبه ای کامل تر از تفسیر و تأویل به مثابه مهم ترین اصول و قواعد در روش تفسیری حرالّی، مبتنی بر پیوند استوار میان فرازها و عبارات است. گرایش حرالی در تصوف و تفسیر، بیانی آشکار از روح عصری بوده که در آن می زیسته، همچنین رهیافت عمومی مفسر، واعظانه و ناظر به جنبة اخلاقی و انذار و تبشیر قرآن است. تفسیر حرالّی در مطالعات قرآنی معاصر در کشورهای اسلامی، تاکنون آن چنان که باید و شاید مورد توجّه دانشوران و محققان قرار نگرفته است.

قرآن کتاب رحمت و هدایتگر انسانها در تمامی عرصه های زندگی است. با توجه به نقش هدایتگری قرآن، هر سوره دربردارنده هدف و غایتی است که این مهم از طریق چینش حکیمانه آیات انجام می شود و حتی گزینش یکایک واژگان نیز بر اساس نظام حکمت می باشد . بنابراین چنین نگرشی – بر اساس علم تناسب - بر آیات قرآن، سبب عمق بخشیدن بر تأملات قرآنی می شود. علم تناسب میان دانشمندان مسئله ای مورد اختلاف است و پژوهش حاضر بر اساس قول موافقان تنظیم یافته است زیرا تألیفات در این زمینه، هم بستگی زنجیر وار میان صدر، میانه و ذیل آیات را بهتر و زیباتر نمایان می سازد که این خود نوعی از اعجاز بیانی قرآن را به نمایش می گذارد. تناسب اسماء خداوند در پایان آیات با محتوای آیات سوره نور، موضوع مسئله مورد پژوهش را تشکیل می دهد که در این نگارش 24 آیه از آیات (سوره نور) مختوم به صفات الهی می باشد و غالباً این تناسبات بر اساس قائده تعلیل، وعد وتبشیر، وعید وهشدار و یا ترکیبی از این موارد می باشد و گاه با صدر یا میانه آیه مربوطه و گاه با آیات قبل مرتبط بوده اند . همچنین ذکر این نکته نیز لازم است که در برخی موارد نیز دیده شده است که گاهی میان اسماء مختوم در پایان آیه با دیگر واژگان موجود در آیه، نوعی همخوانی و هماهنگی وجود دارد که این امر می تواند بر تناسب زنجیروار درون آیه تأکید ویژه ای داشته باشد .

در تحلیل نظریه قدرت آنچه اهمیت دارد، عناصر تشکیل دهنده قدرت و چگونگی ارتباط بین آنها است. مسأله رساله حاضر بررسی نظریه قدرت از منظر قرآن کریم با تمرکز بر منشاء، مؤلفه ها، لایه¬ها، انواع، منابع، ابزار، توزیع و کنترل قدرت و چگونگی ارتباط بین آنها می¬باشد. روش تحلیل رساله نیز بر اساس تفسیر موضوعی قرآن کریم بهره گیری توأمان از روش استخراجی (درون قرآنی) و استنطاقی یا برون قرآنی شهید صدر می¬باشد. از منظر قرآن کریم قدرت به مطلوب و نا مطلوب تقسیم می شود که مشروع یا نامشروع بودن قدرت سیاسی را در پی دارد. سه مؤلفه غالب قدرت عبارتند از: عامل قدرت، تابع قدرت و هدف قدرت. از منظر قرآن کریم، عامل قدرت و هدف قدرت، به مطلوب و نامطلوب تقسیم می شود و هر کدام دارای ویژگی هایی است. عاملان قدرت مطلوب عبارتند از: انبیاء، امامان و صالحان. عاملان قدرت نامطلوب نیز عبارتند از: ائمه کفر، مترفین و طاغیان. تابع قدرت در قرآن کریم، تحت تأثیر دوگانه حق و تکلیف، به شکل گیری رابطه دو سویه بین عامل قدرت و تابع قدرت کمک می کند. اهداف قدرت مطلوب عبارتند از: بندگی، سعادت، عدالت و امنیت. قدرت نامطلوب نیز از منظر قرآن اهداف زیر را پیگیری می¬کند: سلطه و استبداد، حفظ قدرت و سود انگاری. سه لایه قدرت عبارتند از: آشکار، نیمه پنهان و پنهان. هر کدام از این لایه ها متناسب با خود ابزار و منابعی را می طلبند. قدرت آشکار با ابزار تنبیهی و منبع شخصیت، قدرت نیمه پنهان با ابزار تشویقی و منبع مالکیت و قدرت پنهان با ابزار اقناعی و منبع سازمان، به شکل گیری نظریه قدرت کمک می کنند. از منظر قرآن کریم توزیع قدرت از دو مسیر قانون گرایی و مشارکت مردم در اجراء صورت می گیرد. و کنترل و مهار قدرت نیز از دو طریق کنترل و مهار درونی و کنترل و مهار بیرونی اتفاق می افتد. راهکاهای پیشگیری از فساد قدرت سیاسی عبارتند از: امانت دانستن قدرت سیاسی، نقدپذیری و پرهیز از استبداد رأی و مشورت با مردم در تصمیم سازیها است.

دست یافتن به معنی و تفسیر صحیح قرآن از دو راه تدبر در کتاب الهی و مراجعه به عترت پیامبراکرم (ص) امکان پذیر است. در این راستا دانش مفردات قرآن ازاین جهت اهمیت دارد که محقّق به معانی واژه های قرآنی در زمان نزدیک نزول قرآن و سیر تطوّر معنایی آن ها در طول زمان دست یافته و فهم مراد الهی را برای او میسّر می سازد. از سوی دیگر ائمه ی معصومین (ع) با راهنمایی های خود و با در نظرگرفتن نیاز جامعه راه را آسان نموده اند که پیروی از کلام ایشان در دانش مفردات دست یازیدن به ریسمان محکم الهی است؛ بنابراین بر هر پژوهشگری در زمینه مفردات قرآنی لازم است به دو منبع اقوال لغویان و کلام معصومین (ع) توجّه داشته باشد. در این تحقیق با مراجعه به کتب تفسیر روایی، روایات معصومین (ع) در مورد مفردات سوره ی انبیاء ، فتح ، محمد (ص) استخراج شده، سپس با مراجعه به اقوال لغویان به بررسی تطبیقی میان روایات معصومین (ع) و گفته های اهل لغت در مفردات این سوره پرداخته شده است. آنچه از گفته های اهل لغت با کلام معصوم (ع) مورد تطبیق و مقایسه قرارگرفته است، معانی عرفی مفردات است. شیوه ی ائمه (ع) در توضیح مفردات قرآنی گاه ایضاح لفظ بوده وگاه بیان مصداق و بیان لایه های معنایی و گاهی به بیان مصداق باطنی و بیان وجه تسمیه ی لغت اشاره داشته اند.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

قرآن کریم معارفی بلند و حقایقی وسیع دارد که در طول دوران رسالت پیامبر به تدریج بر ایشان نازل شده است. یکی از راه های درک حقایق و معارف عمیق شناخت تاریخ و علوم قرآن است و یکی از مباحث کلیدی و حساس در این گرایش قرآنی ،مسأله نزول قرآن و کیفیت فرود آمدن آن بر نبی مکرم اسلام می باشد. قرآن کریم خود به این نکته در برخی از آیات اشاره فرموده و برخی مسائل مربوط به نزول قرآن را بیان نموده است. در برخی از این آیات به مبحث بسیار مهم نزول قرآن در ماه رمضان و به طور ویژه نزول قرآن در شب قدر اشاره کرده است؛ شب مبارکی که مقدرات انسان تا سال بعد درآن مشخص می شود و به نقلی مصادف با شب فرقان سالروز جنگ بدر نیز می باشد. ماه رمضان و شب قدر از اسرار و رموزی است که حقایق زیادی درون آن نهفته که یکی از این حقایق مسأله نزول قرآن در این شب گرانقدر بر قلب پیامبر اکرم(ص) می باشد. مفسران و قرآن پژوهان از صدر اسلام تاکنون همواره سعی کرده اند تا پرده از اسرار نزول قرآن در شب قدر کنار زنند و حقیقت آن را دریابد. به همین منظور از آن زمان تا به امروز هر قرآن پژوهی این موضوع را تحلیل نموده تا جایی که مسأله نزول قرآن در ماه رمضان محل تشتت آراء و اقوال و نظریه های گوناگونی شده است. بسیاری از قرآن پژوهان برای حل مسأله نزول قرآن در ماه رمضان و شب قدر دیدگاه نزول دفعی قرآن را برگزیدند که خود این نظریه اساس بسیاری از دیدگاه های دیگری مانند؛ نزول دفعی الفاظ و معانی قرآن ، نزول دفعی کل قرآن به آسمان دنیا ، نزول قرآن بر فرشتگان و ... شده است. البته هر یک از این افراد برای اثبات مدعای خود از آیات و روایات متعددی استفاده می کرد. برخی دیگر نظریه شروع نزول قرآن را در ماه رمضان اتخاذ کردند و گروهی نیز احتمالات دیگر را برسی کردند. در این میان روایات فراوان و مختلفی که از طریق اهل سنت درباره نزول قرآن در ماه رمضان مطرح شده نقش بسیار مهمی در تشتت اقوال و آراء ایفا کرده است تا جایی که هر مفسری دیدگاه خود را مستند به یکی از این روایات می کند. این تشتتت اقوال در روایات و اقوال شیعه به مراتب کمتر از اهل سنت دیده می شود. از میان تمام این نظریه ها و احتمالات درباره نزول قرآن در ماه رمضان دو دیدگاه ویژه و اساسی از اهمیت خاصی برخوردار است یکی نظریه نزول دفعی و اجمالی حقایق، معارف، روح، بطن یا کلیات قرآن در شب قدر بر قلب پیامبر اکرم (ص) است که مهمترین قائل آن علامه طباطبایی است و نظریه دوم دیدگاه آغاز نزول تدریجی قرآن در شب قدر است که بعد از دوران فترت سه ساله وحی و مصادف با پایان دعوت مخفیانه و شروع دعوت علنی مردم به اسلام بر قلب پیامبر (ص)نازل شد و تا آخر حیات مبارک ایشان ادامه داشت. مهم ترین طرفدار و قائل نظریه دوم حضرت آیت الله معرفت می باشد. ما طی برسی های انجام شده به این نتیجه رسیدیم که این دو دیدگاه با هم منافاتی ندارند و می توان این دو نظریه را به طریقی جمع کرد که هم نظریه نزول دفعی حقایق قرآن در شب قدر به اثبات می رسد و هم نظریه آغاز نزول قرآن در این شب خدشه دار نشود. برای این منظور باید گفت که نزول دفعی حقایق در شب قدر سال اول یا دوم بعثت همزمان با دعوت مخفیانه پیامبر اکرم به اسلام در دوران فترت صورت گرفته و آغاز نزول تدریجی قرآن در شب قدر سال سوم بعثت بعد از دوران فترت سه ساله و مصادف با دعوت علنی مردم به دین مبین اسلام اتفاق افتاده وتا آخر حیات نبی اکرم این نزول همواره بر ایشان استمرار داشته است.

این رساله با عنوان بررسی روایات تفسیری امام صادق(ع) که شامل ترجمه، بررسی سندی و دلالی است جمع آوری شده و دو فصل به شرح زیرتنظیم گردیده است: در فصل اول طرح تحقیق به همراه کلیات مفاهیم و اصطلاحات دلالی و حدیثی، میزان جحیت روایات تفسیری و روش تفسیری امام صادق(ع) تعریف شده اند. در فصل دوم روایات تفسیری که امام صادق(ع) ذیل آیات جزء سیزده قرآن کریم بیان فرموده اند از تفاسیر روایی جمع آوری شده و پس از آن کلیه روایات از منابع اصلی استخراج گردیده و ترجمه شده اند و سپس همه ی احادیث به صورت جداگانه مورد بررسی سندی و دلالی قرار گرفته اند. احادیث جمع آوری شده در این تحقیق 139 حدیث ذیل 52 آیه می باشند، که از میان آنها 25 حدیث از نظر سندی معتبر و بقیه مرسل و مهمل و یا مجهول می باشند و یا راویان آنها مورد جرح واقع شده اند ولی از نظر دلالت قریب به اتفاق احادیث معتبراند.

در این پ‍ژوهش با توجه به متن مقاله «بسط تجربه نبوی» و مصاحبه کلام محمد به برسی و نقد این دیدگاه همت گمارده شده است. در این پژوهش ابتدا تعریف تجربه دینی و انواع آن در تفکرات غربی اسلامی مطرح شده است. در پی این مسئله بعد از معرفی مقاله بسط تجربه نبوی، و مصاحبه کلام محمد و این که فراورده این نظریه چیست؟ به نقد آن با تکیه بر آیات و روایات پرداخته شده به شکلی که این نتیجه حاصل شد که خداوند متعال، قرآن کریم را با معنا و لفظ توأمان بر پیامبر اکرم(ص) نازل کرده است و رسول خدا(ص) نیز هیچ دخالتی در این معجزه الهی نداشته است. شاهد این ادعا نیز عدم اطلاق قرآن کریم بر صرف معانی آن، نسبت انزال قرآن کریم به خداوند نه پیامبر(ص)، دلالت آیات مصدر به «قل»، آیات مربوط به تحدی، آیات مربوط به وحی، دلالت سوالات مطرح شده برای پیامبر اسلام(ص)، عدم دخالت پیامبر اکرم(ص) در قرآن کریم، توجه به بحث انزال در قرآن کریم، دسته بندی آیات شریفه به محکم و متشابه و اعجاز قرآن کرم دلیلی بر رد نظریه بسط تجربه نبوی، می باشد. در ادامه تحقیق نیز به بررسی سطر به سطر مقاله بسط تجربه نبوی پرداخته 22 مورد از تناقض گویی های نویسنده مقاله بیان و بررسی شد، از جمله: پیامبری جدای از نفس تجربه دینی، وحی یا تجربه شاعرانه، احساس پیامبر از نوع احساس شعرا، تقویت و غنی در تجربه(پیامبری)، تأثیر داد و ستد پیغمبر در بسط رسالت او، ناتوانی معجزه دراحراز نبوت نبی و... .

نا هماهنگی میان مسلمین در جهان اهل سنت و همراهی برخی از آنها با سران صهیونیسم باعث شد تا با تحلیل تاریخ صدر اسلام به کمک قران کریم و روایات تفسیری موجود، روشهای تفرقه انگیزی یهودیان را در صدر اسلام، بررسی و با تطبیق آن بر فعالیت های صهاینه ی معاصر و نیز تطبیق ویژگی های یهود صدر اسلام بر صهیونیست ها، با استفاده از رهنمودهای قران و نظرات اسلام شناسان به بیان راه های مقابله با صهیونیسم، تحت عنوان تفرقه انگیزی یهود در قرآن و انطباق آن بر صهاینه بپردازیم. برای نیل به این هدف، روش تحقیق کتاب خانه ای اتخاذ شد و ضمن استفاده از کتب تفسیری شیعه و سنی به روایات تفسیری و کتب سیره و مغازی مراجعه و با تحلیل تاریخ اسلام، نقش یهود در جنگ های صدر اسلام نمایانده شد و نمونه هایی از تفرقه افکنی های آنان در راستای جلوگیری از رشد و گسترش اسلام تبیین شد. سپس با تبیین فرقه سازی های صهاینه در عصر حاضر و تطبیق ویژگی های یهودیان صدر اسلام که قران بیان داشته بر ویژگی های صهیونیسم راه های مقابله با ایشان ارائه شد. یافته های این تحقیق عبارتند از اینکه اندکی از یهود قبل از اسلام، سعی در جلوگیری از تولد پیامبر داشته لذا به ترور اجداد ایشان پرداخته است و چون در هدف اول خود ناموفق بود به سراغ ترور شخصیتی پیامبر و بعد از آن جلوگیری از گسترش اسلام به وسیله تدارک جنگ ها علیه آن رفته است و بعد از رحلت پیامبر مستقیماً در سازمان حکومتی اسلام نفوذ کرده و ایادی خود را به قدرت رساند. صهیونیست ها نیز با ابزار تفرقه بینداز و حکومت کن به جنگ مسلمین آمده و بعد از موفقیت، ایادی خود را بر کشورهای مهم اسلامی مسلط نموده اند. ویژگی ها و رفتارها و کارهای صهیونیست ها بر کارهای یهود صدر اسلام انطباق دارد پس می توان با استفاده از رهنمودهای قران و پیامبر به مقابله با نیرنگ های آنها پرداخت.

این رساله مشتمل بر سه فصل و به ترتیب زیر می باشد: فصل اول: در این فصل علاوه بر ترجمه روایات ، مطالبی را که در مورد آنها به نظر می رسیده است تحت عنوان"نظر" آورده شده است . فصل دوم: به بررسی مباحث مختلف پیرامون معجزه و اعجاز قرآن پرداخته شده است . فصل سوم: در باره وجوه اعجاز قرآن است .

رساله حاضر با عنوان "ترجمه و تحقیق باب هشتم تا پانزدهم کتاب القرآن بحارالانوار علامه مجلسی" به ترجمه و تحقیق هفت باب از کتاب مذکور پرداخته که متجاوز از 135 روایت در موضوعات گوناگونی همچون ظاهر و باطن، تاویل و تنزیل، علم ائمه علیهم السلام، تدبر در قرآن و کیفیت توسل به آن، تفسیر به رای و مخلوق بودن قرآن را شامل می شود. این مهم در دو فصل جداگانه با عناوین ترجمه و بررسی و تحقیق تنظیم گردیده بدینصورت : فصل اول: در این فصل علاوه بر ترجمه روایات که محور اصلی رساله می باشد و در قسمت متن واقع شده به موضوعات ذیل پرداخته شده که در قسمت پاورقی آمده است : الف - بررسی سند بخش اعظم روایات ب - استدراک ماخذ روایات ج- نقد و توضیح برخی روایات فصل دوم: این فصل متضمن تحقیق پیرامون موضوعاتی است که بخش قابل ملاحظه ای از روایاتی که این رساله به ترجمه آن پرداخته است را با عناوین ذیل به خود اختصاص داده است : الف - تاویل قرآن ب - تفسیر به رای ج- محکم و متشابه

پایان نامه حاضر با عنوان تفسیر محمدبن السائب کلبی با یک مقدمه و پنج فصل تنظیم شده که مهم ترین موضوعات مورد بحث آن بدین قرار است : 1- شرح حال محمدبن السائب کلبی شامل شخصیت علمی ، آثار ، راویان ، مشایخ و اتهام او به کذب.... 2 - دیدگاههای علوم قرآنی او در مباحث : ترتیب نزول ، شان نزول ، حروف مقطعه ، قرا ات ، مکی و مدنی ، نسخ و ... 3 - روش تفسیری کلبی : تفسیر اثری ، لغوی ، قرآن به قرآن ...4 - مجموعه قرا ات و روایات تفسیری محمدبن السائب کلبی ، که از دوازده منبع تفسیری گردآوری شده است و تعداد آنها به 773 روایت می رسد.

در این رساله که با عنوان بررسی روایات تفسیری امام صادق (ع) جز چهارم قرآن در سه فصل ارائه گردیده است ، احادیث تفسیری امام صادق (ع) در ذیل آیات جز چهارم قرآن مجید از تفاسیر و روایی شیعه جمع آوری و از منابع اصلی مصدر یابی و استدراک شده است ، تمامی احادیث نقل شده مورد بررسی سندی و دلالی قرار گرفته و در پایان نیز شرح حال رجال در فصلی جداگانه آمده است .

در این پژوهش ، وعده و وعید الهی در قرآن مورد بررسی قرار گرفته و در شش فصل سامان یافته است . 1 -در فصل اول ، معنای لغوی و اصطلاحی وعده و عید و لغات مترادف آن بیان گردیده است . 2 - درفصل دوم ، اقسام وعده و عید و وعیدهای الهی که عبارتند از وعده به پیامبران ، وعده راجع به قیامت ، و وعده و وعید های دنیوی و وعده و وعیدهای مشروط مورد بررسی قرار گرفته است . 3 - در فصل سوم ، به بحث کلامی وعده و وعید الهی پرداخته شده است و علل تخلف ناپذیری و عده های الهی ، فلسفه و حکمت وعده های الهی ، رابطه وعده و وعید با اعجاز و تفاوت وعده خدا با انسان و شیطان نقل گردیده است . 4 - در فصل چهارم ، ویژگیهای وعده و وعیدهای مکی و مدنی و مخاطبان وعده و وعید الهی بیان شده است . 5 - در فصل پنجم ، وعده و وعید های الهی تحقق یافته و نیافته و زمینه تحقق وعده های الهی ذکر شده است . 6 - در فصل ششم ، به بیان جنبه های تربیتی وعده و وعید های الهی پرداخته شده و آثار و نتایج تربیتی وعده و و عید الهی بیان شده است .

در میان عالمان بزرگواری که عمر با برکت خود را صرف هدف متعالی کرده اند ، می توان از عالم عظیم الشان مرحوم محمدباقر مجلسی یاد کرد که کتاب یک صد و ده جلدی بحارالانوار او در میان ده ها کتاب و رساله علمی ایشان در موضوعات متنوع اسلامی ، بیش از همه می درخشد. از آن رو که این کتاب ، جامع اخبار و آثار محسوب می شود، رساله حاضر نیز براساس روایات آن جمع آوری شده است، هر چند محدودیت این رساله اجازه نگاه جامع و گسترده به همه این کتاب شریف را فراهم نیاورده و تنها ده جلد اول آن را حوزه بررسی قرار داده است. آن چه مدنظر این رساله است، نمونه هایی از پیوند وثیق کلمات و بیانات شریف حضرت امیرالمومنین علی بن ابی طالب (ع) با آیات نورانی قرآن کریم است

دراین رساله که با عنوان بررسی روایات تفسیری امام صادق(ع) در جز نهم قرآن در سه فصل تنظیم گردیده است، احادیث تفسیری امام صادق(ع) در ذیل جز نهم از تفاسیر روائی شیعه جمع آوری و از منابع اصلی مصدریابی و استدراک شده است.تمام احادیث نقل شده ، مورد بررسی سندی و دلالی قرار گرفته و در پایان شرح حال رجال در فصلی جداگانه آمده است.

فصل اول این نوشته به بررسی جایگاه سنت و قرآن در میان مسلمانان در عصر حاضر می پردازد. دیدگاههای متفاوت تعدادی از متفکران معاصر را مطرح و در قالب سنت گرا ، تندرو تجدد طلب تقسیم می کند. مباحث مطرح در شبه جزیره هندوستان و مصر بیشتر مطالب آن را تشکیل می دهد . از دیدگاه سنت گرایان قرآن و سنت کاملا لازم الاتباع هستند .سنت نیز همانند قرآن از سوی خدا نازل شده است. اما از نظر تجددطلبان ، سنت پیامبر(ص) برای زندگی امروزی مناسب و یا حداقل الزام آور نیست.هدف آنها همراه ساختن اسلام با پیشرفتها و تحولات معاصر است و چون سنت را مانع نوگرایی می دانند از آن انتقاد می کنند.قرآن نیز باید از تفسیر شود بطوریکه برای همه قابل استفاده باشد.در فصل دوم بحث ناسخ و منسوخ قرآن و سیر تاریخی آن و نظرات مختلف در مورد اعجاز قرآن مطرح می شود. فصل سوم حاوی نقد و بررسی دیدگاههای مطرح شده است، این خود قرآن است که به سنت اعتبار می بخشد.

این پایان نامه ، تحت عنوان شخصیت حضرت ابراهیم (ع) در قرآن و عهدین برآنست که مقایسه ای تطبیقی بین قرآن و عهدین، صورت دهد. لذا نگارنده ، شخصیت حضرت ابراهیم (ع) را در قالب یک مقدمه و چهارده فصل ، به ترتیب : نام ابراهیم (ع) ، اوصاف حضرت ابراهیم (ع) ، تبار، زمان ولادت و زادگاه ، آیین و شریعت حضرت ابراهیم (ع)، چگونگی ولادت حضرت اسماعیل (ع)، ذبیح الله اسماعیل یا اسحاق؟ ، چگونگی قربانی فرزند، احتجاجات و مناظرات حضرت ابراهیم (ع)، احیای مردگان ، هجرت ، بنیان گذاری کعبه و مقام امامت حضرت ابراهیم(ع) ، مورد بررسی و تحلیل قرار داده است .

رساله حاضر که به ترجمه و تحقیق بخشهایی از کتاب ((مذاهب التفسیر الاسلامی)) ((گلدزیهر)) با ترجمه دکتر ((عبدالحلیم النجار)) پرداخته است، مشتمل بر سه بخش است:بخش اول و دوم به ترجمه ((التفسیر بالماثور)) (ص 120 -73) و ((التفسیر فی ضو الفرق الدینیه)) (ص 313 - 286) اختصاص یافته که مجموعا دارای ده فصل است و مباحث آنها به ترتیب عبارتند از: بخش اول: با عنوان ((تفسیر به ماثور)) که دارای سه فصل می باشد؛ فصل اول: ((تفسیرد در صدر اسلام)) و مباحی که در آن مطرح می شود عبارتند از: نهی از تفسیر قرآن، اسراییلیات در تفسیر قرآن، اسراییلیات در تفاسیر ((مقاتل))، تفسیر به رای، جایگاه روایت در علم و بررسی آن و تفسیر به ماثور.فصل دوم: ((ابن عباس و تفسیر او)) که مباحث منزلت ((ابن عباس))، اسراییلیات و شعر در تفسیر او، جایگاه علمی ((ابن عباس))، راویان احادیث او، تالیفاتش، موثق ترین راوی احادیث او، نقل روایات متضاد از او و ذو وجوه بودن قرآن، در این فصل گنجانیده شده است. فصل سوم: ((طبری)) که: الف: به آثار و دیدگاههای تفسیری ((طبری)) تحت عنوان قرا ات، شیوه تفسیری او، اسراییلیات، اجتناب از بحث درباره موضوعات کم فایده و استعمال لغت عربی در تفسیر او، ب: دیدگاههای کلامی ((طبری))و تحت عنوان جبر و اختیار، علم و رویت خدا و صفات خدا، پرداخته شده است. بخش دوم: با عنوان ((تفسیر در پرتو فرق دینی)) که دارای هفت فصل می باشد:فصل چهارم: ((قرآن و اشاره آن به حوادث آینده)) که مباحث مبانی فکری مذهبی شیعه، اشاره قرآن به تحقق حوادث آینده، جایگاه امویان از دیدگاه مسلمین، تفسیر شجره ملعونه، در این فصل آمده است. فصل پنجم: ((منزلت (علی) ع در نزد اهل سنت)) که مباحث منزل ((علی)) ع در نزد اهل سنت، احتجاج به حقوق سیاسی علویان با توجه به آیه ((ذی القربی))، اعتقاد شیعه در مورد ((علی)) ع، در آن آمده است. فصل ششم: ((شیعه و قرآن عثمانی)) که در مورد تردید شیعه در مورد نص قرآن عثمانی، محذوفات قرآن عثمانی در اعتقاد شیعه، احتراق قرآن شیعه در بغداد، می باشد. فصل هفتم: ((سرگذشت دیگر مصاحف)) که در مورد جمع و ترتیب قرآن توسط حضرت ((علی)) ع، ترتیب مصحف، عقبه بن عامر))، سرنوشت مصاحف عثمانی و ((علی))ع، دیدگاه عموم شیعیان در مورد مصحف عثمانی کاملترین مصحف در نزد شیعه و... می باشد. فصل هشتم: ((مصادر و منابع تفسیری شیعه)) که در مورد مصادر و منابع روایی شیعه و معتبرترین سلسله روات از دیدگاه شیعه می باشد. فصل نهم: ((قرات و تحریف قرآن)) که در مورد مباحث شیعه آیاتی را مخالف رسم الخط موجود در قرآن قرائت می کند و تغییرات شیعه در قرآن برای تایید مذهب خود، در آن آمده است. فصل دهم: ((دیدگاههای شیعه در مورد ترمیم و تفسیر قرآن)) که مطالب مورد نظر شیعه در مورد گسیختگی متن قرآن عثمانی، انطباق صفات مذمومه برخلفای غاصب و... در آن مطرح میگردد. بخش سوم: به نقد و بررسی نظرات ((گلدزیهر)) اختصاص یافته است که شامل نه فصل بدین عناوین می باشد: تفسیر به رای، اسراییلیات، ((ابن عباس))، هدایت، تحریف قرآن، ترتیب سور و آیات، مصاحف، قرات، تاویل و تطبیق؛ که در ابتدای هر فصل، مباحثی با توجه به عناوین هر فصل گنجانیده شده و در پایان به طرح شبهات و پاسخ به آنها، پرداخته شده است. بعد از بخش سوم، مطلبی تحت عنوان ((پاسخ یک سوال))، عرضه شده است که در آنجا به سوالی که در بخش اهداف تحقیق - در مقدمه - مطرح شده، پاسخ داده شده است؛ در پایان به ترتیب شرح اعلام، فهرست آیات، روایات، اعلام و کتابنامه آمده است.

در این رساله تعداد 351 روایت از امام صادق (ع) ذیل 86 آیه از جز اول قرآن کریم یعنی سوره حمد و سوره بقره تا آیه 141 مورد بررسی قرار گرفته اس؛ ابتدا روایات از کتب تفاسیر روایی قدیم و همچنین از جوامع حدیثی جمع آوری شده سپس متن و سند روایت در منابع مختلف تفسیری و روایی تطبیق و موارد اختلاف ثبت گردید. آنگاه لغات و عبارات مشکل در پاورقی توضیح داده شد. آنگاه تحت عنوان ((توضیح)) ابتدا درباره اعتبار سندی روایت بحث شد مبنی بر اینکه این حدیث معتبر یا ضعیف یا مجعول و ... است. و در آخر به بررسی دلالی حدیث پرداخته که آیا از نوع سبب نزول یا از نوع قصص و یا تفسیر و تاویل آیه و ... است. و در پایان رساله جمعبندی و نتیجه بررسی ها به صورت جدول ارایه شده است.

در این رساله که با عنوان بررسی روایات تفسیری امام صادق(ع) در جز ششم قرآن تنظیم گردیده است، احادیث تفسیری امام صادق(ع) در ذیل آیات جز ششم قرآن مجید از تفاسیر روایی شیعه جمع آوری و از منابع اصلی مصدریابی و استدراک شده است. تمامی احادیث نقل شده مورد بررسی سندی و دلالی قرار گرفته و درپایان نیز شرح حال رجال در فصلی جداگانه آمده است.

این پایان نامه در پی آن است که به بیان آرا و نظرات دکتر عبدالعزیز محمدنورولی در کتاب اثر التشیع علی الروایات التاریخیه فی القرن الاول الهجری پرداخته ، آنها را مورد نقد و بررسی منطقی قرار دهد.برای رسیدن به این هدف مبحث دوم از فصل اول کتاب مذکور که پیرامون حادثه غدیرخم نگاشته شده است انتخاب و براساس مراحل و ترتیب این مبحث ، ترتیب پایان نامه مشخص و معلوم گردید. لذا در سه فصل مجزا با عناوین کلیات، گزارش حدیث غدیر از منظر دکتر محمدنورولی ، و نقد و بررسی دیدگاههای دکتر محمدنورولی در حدیث غدیر ، به بحث و نگارش پرداخته شده است.

در این پژوهش ، استشهادهای امام صادق(ع)به قرآن ، جمع آوری شده و مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است.