نام پژوهشگر: مهدی صراحتی جویباری

گونه هایی از هنجارگریزی در شعر ناصرخسرو
پایان نامه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری - دانشگاه مازندران - دانشکده علوم انسانی و اجتماعی 1390
  مهدی صراحتی جویباری   مرتضی محسنی

بنا به عقیده‏ی فرمالیست‏ها شعر به‏واسطه‏ی انحراف از قوانین حاکم بر زبان معمول ایجاد می‏شود و با بررسی درجه‏ی این انحراف، می‏توان سبک خاص یک شاعر را در مقایسه با سایرین و یا یک دوره‏ی خاص مشخص کرد. هنجارگریزی شیوه‏ای است که بر مبنای آن می‏توان سبک آثار ادبی را از روساختی‏ترین اجزا تا مولفه‏های معنایی آن، بررسی و معیّن کرد. در این پایان‏نامه، قصاید ناصرخسرو (394-481 ه‏ .ق.) با اشعار سه تن از هم‏عصرانش یعنی عنصری (؟- 431 ه‏ .ق.)، فرخی (؟- 429 ه‏ .ق.) و منوچهری (؟- 432 ه‏ .ق.) در حوزه‏های فنی شعر (زبان، تصویر و موسیقی) مقایسه و موارد و میزان هنجارگریزی اشعار او در هریک از این حوزه‏ها تعیین شد. طبق بررسی‏های به عمل آمده مشخص شد برجستگی سبکی قصاید ناصرخسرو در درجه‏ی نخست، مربوط به حوزه‏ی زبان، به ویژه بخش نحو است. ایجاد تحول در محور عمودی خیال و ارائه‏ی طرح‏هایی جدید از ساختمان قصاید و نیز کاربرد تصاویری چون پارادوکس و حس‏آمیزی با بسامد بالا برای نخستین بار، از نوآوری‏های او در حوزی تخیّل یا تصویر محسوب می‏‏شود. همچنین کاربرد فراوان وزن‏های نامتداول، ایجاد سکته در وزن‏ها، استفاده از ردیف‏های اسمی برای اولین بار در شعر فارسی و استفاده‏ی ویژه از جناس که محور طنز و هجو در قصاید او قرار گرفته، از مهم‏ترین موارد هنجارگریزی موسیقایی شعر اوست.