رساله ی پیش رو، با روی کردی روان کاوانه، سه اثر هنریک یوهانس ایبسن (مرغابی وحشی، روسمرس هولم، هدا گابلر) را که متعلّق به دوره ی دوم نگارش آثار هنری اوست، نقد و بررسی می کند. برای رسیدن به هدف تحقیق که تحلیل روان کاوانه ی شخصیت های خودنابودگر و چگونگی پردازش آن ها است، طبعاً دیدگاه روان شناسان و روان کاوانی که در زمینه ی خودکشی صاحب تئوری های اساسی و نظریات قابل رجوعند، مورد استفاده قرار گرفته است. در فصل اوّل، به کلّیات موضوع، از جمله بیان مسأله، اهداف، پرسش ها و روش تحقیق اشاره شده است. در فصل دوّم، ابتدا به پیشینه ی مطالعاتی که تاکنون در ارتباط با پدیده ی خودکشی انجام گرفته و نیز به پیشینه ی نظریات روان شناسی در باب خودکشی پرداخته شده، در ادامه مروری بر تاریخچه ی پیدایش نقد ادبی صورت گرفته است. اشاره به معتبرترین تئوری های روان شناسی، هم چنین تئوری های روان شناسیِ اجتماعی در باب خودکشی، محتوای فصل سوم را تحت عنوان چهارچوب نظریِ تحقیق، تشکیل داده است؛ هم چنین شیوه ی نقد روان کاوانه و تعاملِ آن با دیگر شیوه های نقد، مورد بررسی قرار گرفته است. در فصل چهارم به نقد و بررسیِ سه اثر ایبسن از منظرِ نقد روان کاوانه و تحلیل بُعد روانی کاراکترها در هر نمایش نامه پرداخته شده و زمینه ها و نشانه های بروز خودنابودگری در هر یک از آن ها برشمرده شده است. نهایتاً در مورد ضرورت بررسیِ روان کاوانه ی آثار نمایشی به منظور دست یابی به تحلیل دقیق تر و عمیق تر از شخصیت ها و دست یابی به دانش و مهارت بیشتر در زمینه ی فنّ شخصیت پردازی در درام؛ هم چنین تأثیر میزان آشناییِ نویسنده با علم روان شناسی در توانایی او برای خلقِ شخصیت های کامل تر و بی نقص تر، نتیجه گیری به عمل آمده و به پرسش های تحقیق پاسخ داده شده است.

چکیده کارناوال گرایی در ادبیات یکی از فرضیه های برجسته ی میخائیل باختین، فیلسوف روسی است. ویژگی هایی موجب می گردد بتوانیم یک متن ادبی را کارناوالی بخوانیم؛ زبان کوچه و بازار، ضیافت، خلع ید، نقاب، فرجام ناپذیری، چندآواییگی، گروتسک و ...، جملگی خصایصی هستند که می توان در توصیف ویژگی های یک اثر کارناوالی از آنها یاد کرد، اما آنچه جوهره ی ادبیات کارناوالی را شکل می دهد نوعی آزادی، شادمانی و سرخوشی است که بر یک اثر ادبی سایه می افکند. کارناوال بیش از هر چیز، یک امکان است؛ سفره ای باز و گسترده پر از تصاویر و عناصری که با هم به رقصی غریب درمی آیند. گاه از هم جدا می شوند و گاه شانه به شانه ی هم می سایند و درست به دلیل همین انعطاف پذیری، می توان آن را نوعی بازی آزاد تخیل به شمار آورد. بر این اساس، کارناوال گرایی، کلیدهایی برای ورود به مثنوی در اختیار ما می گذارد. در واقع ایده های باختین در باب کارناوال به مثابه ی رویکردی است که می تواند مولد زمینه های پژوهشی مهم و تازه ای برای ارزیابی مجدد مثنوی باشد. عناصر کارناوالی که برشمردیم، در برخی حکایت های مثنوی حضوری انکارناشدنی دارند و در برخی دیگر از داستان ها غایبند. همانطور که اشاره شد، وجود یا عدم وجود هر یک از این عناصر به هیچ رو دال بر کارناوالی بودن یا نبودن یک متن ادبی نیست؛ آنچه مورد توجه خاص ما در این مطالعه است، روح کارناوال است. نوعی گشایش و تعیین ناپذیری که همه عناصر دیگر را تحت الشعاع خود قرار می دهد.

به کاربردن نظریه ی ذهنی "کانت" در زیبایی شناسی، برای بررسی یک اثر هنری به عنوان عین مدعی زیبایی، موانع بسیاری دارد. از جمله روشن نبودن ذهنیت و عینیت در تعریف زیبایی و هنر. در این تحقیق سعی برآن است این موانع از سر راه برداشته شود. به این منظور ابتدا تعاریف کانت از امر زیبا بر اساس لحظات چهارگانه در تعریف امر زیبا مرور می شود. سپس اعتبار دستگاه زیبایی شناسی کانت در نظریات برجسته ی تاریخ زیبایی شناسی و فلسفه ی هنر مورد بررسی قرار می گیرد. پس از آن مکانیزم قوای شناسایی انسانی برای ارائه ی داوری ذوقی در شکلی استعاری مدل سازی می شود و مفاهیمی چون دیالکتیک ذوق – شناخت معرفی می گردد. دستگاه شناخت شناسانه ی به دست آمده با یاری از تشابه ساختار بازی و هنر در دیدگاه "هانس گئورگ گادامر" سه کیفیت عینی برای تعریف امر زیبا بر مبنای اصول ذهنی زیبایی شناسی کانت به دست خواهد داد. که دو قابلیت آن از وجه سلبی و یک قابلیت از وجه ایجابی است. با پیش فرض زیبایی به عنوان خاصیت جوهری هنر وبا بهره گیری از این نظام استنتاج شده، تلاش می شود که به اشکالات اساسی ای که نظریه ی معاصر هنر به زیبایی شناسی فلسفی وارد می داند، پاسخ داده شود. با این ابزار و به عنوان نمونه به بررسی ویژگی هایی از نمایشنامه ی "جشن تولد" اثر "هارولد پینتر" پرداخته می شود که آن را به عنوان عین واجد زیبایی مستحق صدور حکم ذوقی می کند.

نگاهی به ساختارها و هم ریختی بین نمایش نامه های دهه ی هفتاد اکبر رادی، و به اجزای متشکله ی ساختار نمایش نامه های این دهه ی وی ایضاً؛ اعم از شخصیت های نمایشی، زمان و مکان کنش، صحنه و... شاکله ی این پژوهش را شکل می دهد. نمایش نامه های دهه ی هفتاد اکبر رادی مشتمل بر آمیز قلمدون، باغ شب نمای ما، ملودی شهر بارانی، و خانمچه و مهتابی هر چند شاید در ظاهر مشابهت های چندانی با هم ندارند، در جنس شخصیت های نمایش نامه ها و رابطه های بین آن ها ولی اگر دقیق شویم، می توانیم نوعی ارتباط درونی در میان آن ها را بیایم.

شکسپیر، یکی از برجسته ترین و مشهورترین ادیبان و نویسندگان در میان تمامی کسانی ست که در طول تاریخ در حوزه ی ادبیات و ادبیات نمایشی فعالیت داشته اند. هرچند حدود 400 سال از زمانی که او آثارش را خلق کرده می گذرد، اما همچنان آثار او فرصت هایی نو برای محققان، پژوهشگران و منتقدان، به منظور بررسی نقطه نظراتش در زمینه های مختلف ادبی می آفرینند. یکی از ویژگی های آثار او نوع نگاهش به زنان می باشد. این پژوهش در نظر دارد نوع نگاه شکسپیر به زنان چهار نمایشنامه اش - رام کردن زن سرکش، هملت، مکبث و شاه لیر - را با رویکردی فمینیستی مورد بررسی قرار دهد و در نهایت با داشتن اهدافی چون تعریف نظریه های فمینیستی، ارائه ی نظریات فمینیستی در مطالعات تئاتری، شناخت زنان عصر شکسپیر و رویکرد وی به زنان آثارش، جنس و جنسیت در چهار نمایشنامه ی مذکور را بر محور گفتمان قدرت تبیین کرده و زاویه ی دید نوینی بر آن ها بگشاید. بنابراین پژوهش با بیان موضوع، اهداف، پرسش ها، مطالعات پیشین، فرضیات و روش تحقیق در فصل اول آغاز شده و سپس در فصل دوم به پیشینه ی تحقیق که شامل تاریخچه ای مختصر از فمینیسم و نظریات فمینیستی است پرداخته شده است. چهارچوب های نظری بحث یعنی جنس و جنسیت در گفتمان قدرت، نقد فمینیستی و فمینیسم در تئاتر در فصل سوم قرار گرفته و در فصل چهارم یعنی بدنه ی تحقیق، پس از شرح مختصری درباره ی جایگاه اجتماعی زنان در عصر شکسپیر و رویکرد او به زنان آثارش، چهار نمایشنامه ی مذکور با یاری گرفتن از نظریات فمینیستی، بر اساس جنس و جنسیت و بر محور گفتمان قدرت، مورد بررسی قرار گرفته اند و سرانجام در فصل پنجم جمع بندی نهایی ارائه شده است.

نظری? سیستم ها نظریه ای شکل پذیر و همه شمول است که می تواند در تمامی شاخه های دانش، از ریاضیات و فیزیک گرفته تا روان شناسی و علوم انسانی مورد استفاده قرار گیرد. سیستم های خودزا (سیستم هایی که خود را بازتولید می کنند) به منظور حفظ تداوم جدایش میان سیستم و محیط ناگزیر از تطور هستند. تطور یک سیستم به معنای افزایش پیچیدگی آن و در نتیجه جدایش زیرسیستم هایی در محیط درونی آن است. بر اساس نظری? سیستم های اجتماعی، ادبیات یا هنر کلامی یکی از زیرسیستم های نهاد هنر است. نهاد هنر و چهار نهاد دیگرِ دین، سیاست، اقتصاد و دانش، پنج نهاد اجتماعی اصلی را تشکیل می دهند. ادبیات نیز زیرسیستم ها یا ژانرهای خود را دارد که عبارتند از حماسه، درام، ادبیات غنایی، رمان و فیلم نامه. یکی از روش های مطالع? تحلیلی سیستم ها بررسی چهار ویژگیِ سیستمی آنها یعنی ساختار، کارکرد، پردازش و هدف است. فرض ما بر این است که می توان با بررسی تحلیلی این ویژگی ها در زیرسیستم ها (ژانرها) یا وجوه ادبی مبدأ و مقصد، به روشی برای اقتباس ادبی دست یافت. به منظور اثبات این فرضیه بختیارنامه را به عنوان اثری در وجه ادبی رمانس انتخاب کردیم تا با استفاده از نظری? سیستم ها آن را با ژانر ادبی درام سازگار و نمایشنامه ای از آن اقتباس کنیم. ارسطو در کتاب بوطیقا، هر چند نه به شیوه ای نظام مند و موافق با نظری? سیستم ها، چهار ویژگی سیستمی درام کلاسیک را تجویز کرده است؛ در حالی که همگام با ظهور رمان در جامع?غرب و بعدها در ایران – و بخصوص شناخته شدن اش در ایران طی صد سال اخیر – درام گاه به گاه از چارچوب های ارسطویی تخطی کرده و «رمان وار» شده است. سنت نمایشنامه نویسی «متفاوتی» که از زمان ایبسن آغاز شد و در کارهای بکت به اوج رسید برای مدتی طولانی بی قاعده و چارچوب تصور می شد؛ باوری که موجب شد به شکل متأخر این گونه نمایشنامه ها لقب «ابزورد» داده شود. نظری? سیستم ها می تواند در مطالع? چنین نمایشنامه هایی و دریافت ساختارهای پنهان ولی موجود آنها راهگشا باشد. بررسی چهار ویژگی سیستمی بختیارنامه تعلق آن به وجه ادبی رمانس را مسجل کرده و در عین حال کاسته ها و افزوده های ساختاری آن را نمایان می کند. با تجهیز به دانش سیستمی درام می توانیم امکانات دراماتیک روایت بختیارنامه را کشف کرده، به روشی سیستمی برای اقتباس ادبی دست یابیم که قابل تعمیم به تمامی موارد اقتباس از وجوه و ژانرهای ادبی مختلف خواهد بود.

چکیده: این رساله به بررسی روشها و تمرینهای کمدی نویسی خلاق می پردازد. در این تحقیق تمرکز بر روشها و نظریه های ملوین هلیتزر است؛ خصوصا نظریه شش عنصر کمیکی که از دیدگاه او در تمامی انواع متون کمیک وجود دارد : نشانگاه-خصومت، رئالیسم- اغراق، و هیجان-غافلگیری. علاوه بر این در این متن لطیفه های ملا نصرالدین نیز بررسی شده است. بخشی از این بررسی مربوط است به چیستی "ملانصرالدین" به عنوان یک هویت کمیک، و بخش دیگری نیز اختصاص دارد به بررسی این شش عنصر در لطیفه ها، و روایت های مختلفی که از یک لطیفه ی واحد در متون مختلف وجود دارد. سپس به این سوال پاسخ داده شده است که چرا مردم برخی از ملل به برخی جک ها و لطیفه ها با شدت تمام می خندند ولی همین جک یا لطیفه اگر در فرهنگ یا زبان یا منطقه ی جغرافیایی دیگری نقل شود، هیچ خنده ای را بر نمی انگیزد. با هدف شناخت علت ضعف برخی متون کمدی کلاسیک ایرانی، شش عنصری که از هلیتزر نام برده شد، در دو نمایشنامه ی فارسی "جعفر خان از فرنگ آمده" و " تئاتر کریم شیره ای" و دو نمایشنامه ی جهانی " تردستیهای اسکاپن" اثر ژان باپتیست مولیر و " کیمیاگر" اثر بن جانسن بررسی شده است. و در نهایت بار دیگر با استفاده از شش عنصر هلیتزر و تکنیکهایی که برای نگارش خلاق کمدی پیشنهاد می دهد، و نیز استفاده از نظریه های دیگری همچون نظریه های هانری برگسون و اندرواستات در باب خنده و کمدی، تمرینهایی برای نوشتن کمدی ارائه شده است. در بخش عملی رساله، با به کار گرفتن تمرین ها و آموزه های هلیتزر نمایشنامه ای کمدی نوشته شد با اقتباس از هویت و دنیای ملانصرالدین و با تصور این هویت در شرایط اجتماعی کنونی ایران، و با عنوان ملا نصرالدین.

در این تحقیق سعی شده است تا وجود «کهن الگوی سفر قهرمان» به عنوان کهن الگویی زنده و پویا در دورههای نمایشنامهنویسی کلاسیک، مدرن و پست مدرن بررسی شود و از طرفی تغییرات این کهن الگو در دورههای مختلف و تحت شرایط متفاوت مورد مطالعه قرار گرفته است. چگونگی تاثیرپذیری این کهن الگو به نسبت اندیشههای رایج در هردوره ی زمانی نشان داده شده است. در هر فصل سعی بر این بوده است تا در ابتدا خصوصیات هر دوره و درام آن مورد بررسی قرار گیرد. سپس یک نویسنده ی شاخص در هر دوره معرفی و یک اثر او با «کهن الگوی سفر قهرمان» تطبیق داده شود. در این تطبیق از آرای نظری جوزف کمبل و کریستوفر ووگلر درباره ی سفر قهرمان استفاده شده است و در بررسی تطبیقی نمایشنامه ها از مرحله بندی و نامگذاری ووگلر که خود را به شدت تحت تاثیر کمبل می داند الگو برداری گردیده است. پس از تطبیق سه نمایشنامه ی «ادیپ شهریار»، «به سوی دمشق» و «هملت ماشین» بر اساس «کهن الگوی سفر قهرمان» این نتیجه حاصل شده است که این کهن الگو در هر یک از دوره های کلاسیک، مدرن و پست مدرن مورد استفاده قرار گرفته است و در هر دوره بنا به اندیشه ی اصلی آن دوره الگویی انعطاف پذیر و کارآمد برای نمایشنامه نویسان بوده است.

هدف اصلی این پایان نامه بررسی گفتمان دراماتیک چهار نمایش‏نامه زمستان 66، یک دقیقه سکوت، خشک‏سالی و دروغ و نوشتن درتاریکی با استفاده از نظریه تحلیل گفتمان لاکلا و موف می‏باشد. از منظر لاکلا و موف کل حوزه اجتماعی شبکه‏ای از گفتمان‏ها است که این گفتمان‏ها پس از استقرار برای بدست آوردن قدرت و سلطه بیشتر با هم در تخاصم یا تعامل قرار می‏گیرند. در هر برهه‏ای گفتمانی مسلط می‏شود و بعد از تسلط سعی در هژمونیک کردن دال‏های موجود در فضای گفتمانی به سود خود می‏کند. گفتمان‏های رقیب یا به حاشیه رانده شده در آن هنگام برای شکستن هژمونی گفتمان مسلط عمل می‏کنند و این‏گونه است که تعامل و تخاصم، میان گفتمان‏ها روی می‏دهد. در درام به عنوان یک متن با شخصیت‏هایی روبه روییم که صحبت می‏کنند و در گونه اجتماعی آن که یعقوبی نیز یکی از نمایندگان این سبک است. شخصیت‏ها به عنوان نماینده‏ای از گفتمان‏های کلان درنمایش‏نامه‏ها حضور می‏یابند و در تعامل یا تخاصم با سایر گفتمان‏ها کنش دراماتیک را به پیش می‏برند. و این چنین بن مایه درام را شکل می‏دهند. با تحلیل این چهار نمایش‏نامه این تحقیق قصد پی بردن به گفتمان‏های موجود در جامعه ایران و نحوه مفصل‏بندی آن‏ها را دارد با عطف به این نکته که یعقوبی بیش از هر چیز یک خانوادگی‏نویس است این تحقیق قصد دارد تا گفتمان‏های موجود در درون خانواده ایرانی را در طی چند سالی که این نمایش‏نامه‏ها در آن رخ می‏دهند مفصل بندی کرده و نحوه تأثیر هر یک از گفتمان‏ها را بر پیش‏برد کنش دراماتیک مشخص سازد. کلمات کلیدی: محمد یعقوبی، گفتمان، تحلیل گفتمان، تحلیل گفتمان انتقادی، لاکلا و موف، نورمن فرکلاف، مفصل ‏بندی

این تحقیق نگاهی است تطبیقی میان آرا و نظریات ’ژاک رانسیر‘، فیلسوف رادیکال چپ و ’آگوستو بوال‘ کارگردان و نظریه پرداز تئاتر سرکوب شدگان. آن چه در این هر دو مورد بررسی قرار می گیرد، نظریات برابری خواهانه و رادیکال آن ها در مورد ذات تئاتر و به خصوص مسئله-ی تماشاگری است. پرسشی که این هر دو از آن می آغازند ’پارادوکس تماشاگر‘ افلاطون است، اینکه وجود تماشاگر لازمه ی هستی تئاتر است اما ذات تماشاگری به معنای انفعال و جهل است. پاسخی که این هردو پیش می نهند از دل تفکری چپ و تاحدی آنارشیستی برمی آید. هدف نگارنده آن است تا نه تنها بوال به عنوان پاسخ ممکنی بر چالش افکنی تئاتری رانسیر معرفی شود، بلکه آراء بوال با یاری گرفتن ازمبانی فلسفی رانسیر بازخوانی شود تا ویژگیهای رهایی بخش ایده هایش در یک بستر نظری قوی مورد بررسی قرار گیرد و اهمیت او در تاریخ تئاتر به تمام کسانی که او را تنها در حد نظریه پرداز تئاتر آموزشی ـ درمانی جدی می گیرند، یادآوری شود. شاید که با نگاهی دوباره و عمیق تر (و در عین حال انتقادی) به نظریات بوال بتوان سرنخ هایی برای خلق تئاتری رهایی بخش و انقلابی یافت.

این رساله را با پیش کشیدن سردرگمی های زیباشناختی هنرجویان جوان آغاز کردیم. که به راستی مسئله ای در خور تاًمل و شایعی است. گفته شد که معیار هایی چون وحدت و هماهنگی از هر فیلمی مورد توقع است، و پیش از آنکه به فکر قصه و ایده باشیم، باید به فکر برپا کردن دنیای فیلمی باشیم. چراکه قصه و ایده خوب ، در صورتی خود را نمایان می سازد که درون یک دنیای فیلمی یکپارچه و هماهنگ رخ دهد. اگر این دنیا بر پا نشود، هر چه قدر هم که قصه یا ایده بدیع و جذابی داشته باشیم، نتیجه جز ضایع شدن آن ایده و قصه جذاب و بدیع نخواهد بود. از آنجا که برپا کردن این دنیای فیلمی چنان ظریف است، که هر اشتباهی در برپا کردن آن منجر به انسداد مکانیسم فیلم و از کار افتادن آن می گردد توجه جدی به آن ضروری است. برپا کردن این دنیای فیلمی حاصل از دینامیک اجزاء به خصوصی است که در نتیجه هر نوع انتخاب و آرایشی نمیتواند داشته باشد، استفاده از قالب های از پیش موجود، مطالعه آنها و کسب مهارت از طریق تحلیل آنها پیشنهاد می شود. اگر هنر جویی نمی خواهد از قالب های از پیش موجود استفاده کند، لازم است آگاه باشد که اولا راهی بسیار دشوار در پیش گرفته ثانیا نیاز مند دستگاه فکریست که خود حاصل طراحی و سیستماتیزه کردن مفاهیم ملزوم تکوین یک قالب است. نظریه های سینمایی ابزار های تحلیلی را فراهم می کنند تا در مسیر طراحی آنها را به خدمت بگیریم. بنابر این به منظور رسیدن به دستگاه فکری نظریه های سینمایی را مطالعه می کنیم.

این پایان نامه در جهت رسیدن به تعریف درستی از روایت تئاتری و روایت در قصه گویی نوشته شده است ، در این راستا در گام اول به بررسی مفهوم کلی و نظریات روایت ، در گام دوم مفهوم و تعاریف تئاتر و بعد از آن به مبحث قصه و قصه گویی مدرن می پردازد ، تا به تبیین تفاوت ها و شباهت ها ی این دو گونه ی روایت از هنرهای اجرایی برسد ، در کنار آن گذری نیز به تئاتر و قصه گویی ایرانی زده شده است تا تاثیر آن در شکل گیری تئاتر و قصه گویی در این مرز و بوم نیز بررسی شود. این تحقیق به روش توصیفی تحلیلی و با تکنیک کتابخانه ای صورت پزیرفته است.

در میان نمایشنامه نویسان،فیلمنامه نویسان و کارگردانان معاصر دنیا و به ویژه آمریکا، نام دیوید ممت در زمره ی بهترین و مشهورترین آنان قرار می گیرد.نگارنده در این پایان نامه به تحلیل و بررسی آثار ممت به طور کل و بالاخص نمایشنامه های گلن گری گلن راس، اولیانا،بوفالوی آمریکایی و انحراف جنسی در شیکاگو که از معروف ترین آثار وی و برنده ی جوایز متعدد هستند پرداخته است.بررسی ساختار نمایشنامه ها،کاربرد و نحوه ی استفاده ی دیوید ممت از زبان در مقام ابزاری جهت بسط و نمایش هنرمندانه ی آثار، از اهداف اصلی نگارنده بوده. از آنجاییکه پرداخت شخصیت در آثار ممت از جایگاه ویژه ای برخوردار است، بررسی ابعاد شخصیتی در نمایشنامه ها می تواند در شناخت شیوه ی نگارش ، زبان مورد استفاده ی ممت که از آن با عنوان گفتگوی ممتی یاد می شود،یاری رسان باشد.از سویی دیگر در تحلیل مباحث درونی نمایشنامه ها، به بررسی در پای نظام سرمایه داری آمریکا و چگونگی اعمال قدرت این نظام بر قشرهای مختلف جامعه نیز پرداخته ایم. همچنین بر نقش قدرت ، گفتمان غالبی که در اختیار صاحبان قدرت در هر نهاد قرار دارد ،تآمل کرده ایم. از سویی دیگر ،جایگاه جنسیت و ریشه یابی مفهوم آن و گفتمان رایج مربوط به اعتقاد و گرایش ممت در این باره تشریح می شود.تحلیل ارتباط مستقیم قدرت ، جنسیت و ریشه یابی مفهوم آن و گفتمان رایج مربوط به اعتقاد و گرایش ممت در این باره تشریح شده است. تحلیل ارتباط مستقیم قدرت و جنسیت و چگونگی آشکار شدن این ارتباط در درگیری ها و کنش و واکنش های اجتماعی ، شغلی از اهداف دیگر این پایاننامه بوده است.