چکیده موضوع تحقیق حاضر، سیمای جامعه در آثار سیف فرغانی و عبید زاکانی است. برای این منظور، سیمای جامعه در آثار سیف و عبید، ویژگی های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، مذهبی، آداب، اعتقادات و باورها مورد تحلیل قرار گرفته است. در بخش هیئت حاکمه، نقش پادشاهان، وزیران، دبیران، حاجبان، عمیدان، قاضیان، محتسبان و... بررسی شده است. در بخش بعدی به بررسی ورزش ها و سرگرمی های جامعه ی آن عصر، شطرنج، نرد و چوگان اختصاص داده شده است. در قسمت های بعدی درباره ی اقشار مختلف جامعه مانند: روحانیان و وارستگان، خادمان علم و فرهنگ، پیشه وران و اهل حِرَف، کارگران، راندگان و طفیلیان بحث و بررسی شده است. در بخش آداب و سنن، به آداب مختلف جامعه ی عصر سیف و عبید مانند: آداب گرمابه رفتن، سوگواری، عیادت کردن، مهمانی ها، عروسی ها و ... بررسی شده است. در بخش اعتقادات و باورهای مردمی مانند اعتقاد مردم به شفابخشی نَفَس پاکان، عذاب قبر و حشر ظالمان، گنج و طلسم، فال و قرعه، قضا و قدر و چشم زخم و ... می باشد. بنابراین ادبیّات علاوه بر هدف بودن، می تواند به عنوان ابزار قدرت مندی برای بررسی اوضاع سیاسی، اجتماعی محسوب شود و بستر تعالی بخش، شکوفاگرِ اندیشه ها و حاوی عناصر سازنده ی شخصیّت انسان ها به کار آید.

در فطری بودن و شهودی بودن برخی از رویا ها همگی اندیشمندان علوم انسانی اتّفاق نظر دارند. در اغلب فرهنگ های کهن، اساطیر و ادیان ، رویاها یکی از ابزارهای فراحسّی انسان برای ادراک اشراقی محسوب می شوند. همان گونه که ناخودآگاه جمعی داریم رویا های جمعی نیز داریم. خواب ها و رویاها همچون اسطوره ها می توانند جنبه ی معرفت شناسانه داشته باشند. هسته ی مرکزی بسیاری از رویاها ناخودآگاه جمعی است. ناخودآگاه هر انسانی همچون پری رویی است که تاب مستوری ندارد و گاه و بی گاه از روزن خواب و رویا به خودنمایی می پردازد. برخی از خواب ها «حجیّت » دارند و الهام-گرایانه هستند و باید آن ها را پیام هایی از از جانب روح خویش بدانیم. تصاویر موجود در رویاها لبریز از معنا و قدرت هستند و گاه نقش نجات دهندگان روحانی را بر عهده می گیرند. مهم ّترین عاملی که رویا، اسطوره و دین را به یکدیگر پیوند می دهد، نمادین بودن آن ها است . در این رساله سعی بر آن بوده است تا در بخش اوّل به تعریف خواب و رویا و پیوندهای میان آن ها و اسطوره و ناخودآگاه و نماد و دین پرداخته شود. در ادامه به انواع رویا و همسانی های آن با مرگ و رابطه اش با وحی و الهام و کیمیاگری پرداخته شده است. بخش های پایانی نیز به بررسی شباهت ها و تفاوت ها و رمزگشایی تمامی رویاهای شاهنامه و ایلیاد و ادیسه اختصاص یافته است.