چکیده : در این رساله به بحث تجربه ی عرفانی و اهمیت آن از دید یکی از عارفان بزرگ قرن ششم ، سنایی غزنوی که اندیشه های عرفانی او بر عرفای بعد از او نیز تأثیری به سزا داشته است پرداخته شده است . مطالعه در آثار سنایی ( حدیقه الحقیقه ، دیوان ، سیرالعباد و ... ) در باب احوال نشان می دهد که سنایی به صورت جدی به ابعاد تجربی عرفانی اعم از مقامات و احوال در فرآیند سیر و سلوک عرفانی توجه داشته است و تجربه ی عرفانی از دید او گذر از این منازل و البته بر مبنای رعایت شریعت می باشد . او شریعت را پلی به سوی حقیقت و رسیدن به معرفت می داند . که سالک بدون آن در سیر و سلوک عرفانی خویش به منزل نخواهد رسید . او در بررسی احوال به ویژگی معرفت زایی احوال ( تجارب عرفانی ) توجه داشته و با بیان انواع معرفت تنها معرفتی را که کاملاً پذیرفته معرفت شهودی و عینی است که آن را حاصل تجلی حق تعالی بر دل سالک می داند. سنایی در بررسی احوال عرفانی به وحدت وجود نیز توجه داشته است. از دید او وجودی غیر از وجود خدا نیست و دیگر هست ها زیر هستی او قرار دارند . وی شرط اتحاد با خدا را رستن از خود و برداشتن حجاب خودی از میان خود و خداوند می داند که در آن صورت است که سالک می تواند ملک را از دریچه ی ملکوت بنگرد . واژگان کلیدی : سنایی ، تجربه ی عرفانی ، احوال ، شریعت ، حقیقت ، معرفت

چکیده عشق از مهم ترین و اساسی ترین مباحث عرفانی است که در عرفان هندو و اسلامی در دو اثر عرفانی بهگود گیتا و مثنوی معنوی به طور بارزی مطرح می گردد. عشق در گیتا به عنوان راهی برای رستگاری و نجات انسان بیان می شود و حتی آسان ترین راه نجات است که هر کس از هر طبقه اجتماعی که باشد می تواند به آن دست یابد و به وسیله آن در پناه خداوند قرار گیرد. عشق در مثنوی نیز یکی از راه های رسیدن به وصال خداوند و فنا شدن در او و بقا یافتن به اوست. مولانا در سراسر مثنوی به تعلیم عشق و عاشقی پرداخته است. غایت و نهایت عشق در هر دو اثر عرفانی وحدت عاشق و معشوق است. عشق در این دو اثر دارای تشابهات و تفاوت هایی است که در این رساله به بررسی این وجوه تشابه و افتراق پرداخته شده است. کلید واژه: عشق، رستگاری، مثنوی، بهگود گیتا.

زمانی که عیسی رسالت خویش را بر همگان آشکار ساخت و از یهودیان و غیر یهودیان خواست که به او ایمان آورند ، مهمترین رسالت خویش را بشارت به ملکوت الهی اعلان نمود. عیسی تعلیم می داد که ملکوت اکنون وجود دارد و از طریق ایمان به او قابل دست یابی است ،اما با مصلوب شدن و رستاخیز او، مسأله ملکوت تبدیل به یکی از مسائل غامض و پیچیده مسیحیت شد. از این رو که در برخی مواعظ عیسی، ملکوت در آینده ای نزدیک به ظهور می رسید و در دیگر تعالیم وی ، بنابر نشانه های ذکر شده برای ظهور ملکوت ، وقوع ملکوت به بعد وقوع این نشانه ها موکول می شد. دیگر اینکه عیسی مسأله ملکوت را در قالب تماثیلی بیان نموده بود، که هر فردی توانایی تأویل و تفسیر آنها را نداشت. به این ترتیب ، موضوع ملکوت تبدیل به یکی از پیچیده ترین مباحث الهیات مسیحی شد و از این رو، بعد از تعالیم پولس درباره ملکوت و تأثیر سخنان او بر حواریون و نگارش اناجیل ، بحث و بررسی در مورد ملکوت ، تا پیش از قرن اخیر به نوعی مسکوت ماند و جز عده اندکی از متألهان متقدم که به تفسیر آن نپرداختند. اما با طرح مسأله ملکوت در مقام یکی از مهمترین مسائل الهیات مسیحی در چند دهه اخیر، متألهان بسیاری به بیان آراء و نظرات خویش در مورد آن پرداخته اند و دیدگاه های متفاوتی در مورد آن مطرح شده است ، بدین صورت که عده ای ملکوت را امری روحانی و عده ای آن را هم روحانی و هم جسمانی و عده ای نیز آن را تنها امری جسمانی می دانند که متعلق به آینده و آخرت شناسانه است که بعد وقوع نشانه هایی محقق خواهد شد ، که از جمله این نشانه ها ، ظهور پسر انسان است که در مورد همین پسر انسان نیز نظرات گوناگونی از سوی متألهان مطرح شده است.

بررسی انجام شده با عنوان "جریان شناسی نقد تصوف در دو سده اخیر درایران" پژوهشی است پیرامون نقدهای وارد از جانب صوفیه،فقها و روشنفکران.آنچه بیش از همه از جانب صوفیه مورد نقد واقع شده است،نفوذ فوق العاده قطب در میان مریدان و سوءاستفاده از این موقعیت می باشد.بخش دیگری از پژوهش به انتقادات فقها می پردازد که در هر دو حوزه اعتقادات نظری و احکام عملی به رد آموزه های صوفیان پرداخته اند و ردیه های قابل ملاحظه ای در این زمینه به نگارش در آورده اند.همچنین دیدگاه های روشنفکران در این زمینه نیز مورد بررسی قرار گرفته است که تاکید عمده ایشان بر تاثیر و کارکرد آموزه های صوفیانه در زندگی اجتماعی ایرانیان می باشد. انتقادات از سه منظر اهداف نگارش ردیه ها و نوشتن نقد بر آموزه های صوفیانه،مسائل مورد اختلاف و در پایان هر فصل شیوه ردی که منتقدین اتخاذ نموده اند مورد بررسی قرار گرفته است.برای دست یابی به این منظور با مراجعه به منابع اولیه صاحبنظران هر سه حوزه که شامل کتاب ها و نسخ خطی می باشد،آثار مرتبط با ایشان و نیز دو دایره المعارف فارسی موجود،بر گردآوری اطلاعات و تدوین آنها سعی شده است.

مریم(س) در دو دین مسیحیت و اسلام از جایگاهی مهم برخوردار است. در مسیحیت در مقام مادر عیسی (ع) لقب حامل خدا یافته و در سیر تحولات آموزه های مسیحی مباحث مریم شناسی را شکل داده است. در اسلام نیز تنها زنی است که نامش در قرآن آمده و سوره ای به نام وی اختصاص یافته است، داستان زندگی او در سوره آل عمران نیز ذکر شده است. هر دو دین آسمانی او را دوشیزه ای عفیف و عابد معرفی کرده اند که دوران کودکی خود را در معبد گذراند تا اینکه لیاقت آن را یافت که به امر خدا توسط روح القدس باردار شود و مادر پیامبری بدون پدر شود. در این پژوهش به مطالعه مقایسه ای زندگانی مریم (س) و شخصیت و جایگاه وی در دو سنت مسیحی و اسلامی پرداخته می شود. علاوه بر گزارش اناجیل و دیگر بخش های عهد جدید به سیر تحولات مریم شناسی در دوره های مختلف از دوره آباء تا شورای واتیکان دوم، در کلیساها-ی کاتولیک و اصلاح گری و نیز به جایگاه وی در آداب و شعائر نظر داشته ایم. در سنت اسلامی هم گزارش قرآنی، تفاسیر مفسران برجسته و برخی احادیث معصومین مورد بررسی قرار گرفته است.

آنچه در این رساله مورد بحث قرار گرفته است، بررسی مفهوم «نجات»، فلاح و رستگاری و عوامل و موانع رسیدن به آن از دیدگاه دو کتاب عهد جدید و مثنوی مولانا جلال الدین رومی است. در عهد جدید، نجات به معنای پاک شدن از گناه و مرگ ابدی و رسیدن به پاداش اخروی و برخوردار شدن از زندگی ابدی است و عواملی چون ایمان، فیض، فدیه، توبه و... در رسیدن به نجات موثرند و همچنین عواملی چون گناه، شریعت، جهل و... از موانع رسیدن به نجات و رستگاری است. از دیدگاه کتاب مثنوی، نجات به معنی رهایی از آلام روحانی و انجام دادن سیر و سلوک عرفانی به منظور قرب و مشاهده و متحد و فنا شدن در ذات حق است. عواملی چون تلاش و کوشش فردی، تمسک به شریعت، تهذیب نفس از طریق انجام اعمال صالح و کسب فضایل اخلاقی سبب دست یابی به نجات است. همچنین گناه و پرداختن به دنیا و مادیات از موانع حصول نجات محسوب می شود.

موسی بن میمون(1135-1204م/530-601ق) یکی از متفکران بزرگ یهودی به شمار می رود و نخستین کسی است که اقدام به تدوین نظام نامه ی اعتقادی کرد. او صورت بندیِ متفاوتی از پیشینیان را عرضه کرد که ماخوذ از اندیشه های فلسفی است. از طرفی او پایبند شریعت یهود بود و مفسر تلمودی به شمار می رفت و از طرف دیگر در فضایی اسلامی رشد یافته و به فلسفه نیز آشنایی داشت و بر همین اساس، به تبیین آراء می پرداخت. در این پژوهش به بررسی مفهوم فرجام شناسی و موضوعات مربوط از قبیل نفس شناسی، معاد شناسی و جاودانگی از دیدگاه ابن میمون و اندیشمندان مسلمان دو سده ی 3و4 هجری قمری پرداخته شده است. تبیین تاثیر آراء متفکران مسلمان بر ابن میمون و مقایسه ی دیدگاههای آنها در زمینه ی مباحث فرجام شناسی مستلزم بازخوانی متون دینی یهودی(تورات و تلمود) و مطالعه در آثار ابن میمون و شناخت اندیشه های متفکران مسلمان می باشد. به رغم اینکه ابن میمون و متفکران مسلمان به وجوب معاد اعتقاد داشتند، اما درخصوص معاد جسمانی و روحانی اختلافاتی دیده می شود. در میان متفکران، فارابی و ابن سینا تاثیرات قابل توجهی در اندیشه ی انسان شناسانه و فرجام شناسانه ی ابن میمون داشته اند و با وجود شباهت هایی که میان آنها دیده می شود؛ تفاوتهایی جزئی نیز در آرا آنها قابل طرح و بررسی است.

از جمله تعابیر بکار رفته در قرآن کریم در خطاب خداوند به انسان تعبیر "نفس مطمئنه "است ، که انسان در نهایت سیر خود به سوی خداوند به این مرتبه از نفس انسانی نائل می گردد. اما در تعابیر عرفا پیوسته "نفس "مورد مذمت قرار گرفته است . و از جمله غایت های عرفا رسیدن به مرحله ی "بی خودی "و فناست ، که در این مرحله نفس و انانیت عارف محو می گردد. از آنجا که عرفای اسلامی تعالیم خود را بر گرفته از قرآن و احادیث دانسته اند ، به نظر می رسد که تعالیم عارفان با تعبیر قرآنی به نوعی مغایر است . با مطالعه در آثار عرفای اسلامی تا پایان قرن پنجم هجری این نتیجه حاصل می گردد که :مفهوم "نفس مطمئنه "در قرآن همان "بی نفس "یا "فنای نفس "مورد اشاره در آثار عرفااست ، و "نفس مطمئنه "و "بی نفسی "تناقضی با هم ندارد . در حقیقت نفس این قابلیت و توانایی را دارد که از طریق لطف الهی و مجاهدت «کشش و کوشش » به مرحله ای برسدکه تمایلات خود را نادیده انگاشته و تنها به اراده و خواست خداوند راضی باشد این همان است که ،عرفا از آن نیز تعبیر به " بی نفسی " کرده اند . نفسی که به این مرتبه رسیده است دارای خصائص بسیاری است که عمده ترین آن می تواند :اطمینان ،رضا ، یقین ،انس و محبت اشاره کرد .

عارفان مسلمان و صوفیه اغلب در سخن از عشق الهی ترجیح داده اند از لفظ «المحبه» استفاده کنند، گرچه عارف فارسی نویسی همچون احمد غزالی واژه «عشق» را برگزیده است. در این پژوهش نظریه عشق و محبت نزد خواجه احمد غزالی و برادرش، امام محمد غزالی در مهمترین اثر هر یک از ایشان یعنی سوانح و احیاء علوم الدین بررسی می شود. این پژوهش طی پنج فصل قصد دارد تا سیر تاریخی تکوین بحث عشق الهی و محبت را نزد اسلاف برادران غزالی و آنگاه تدوین و تکامل آن را در نظرات احمد و محمد غزالی نشان دهد. بخش نخست با ارائه پیشینه ای از موضوع پژوهش و تعریف محدوده آن به کلیات اختصاص یافته است. در فصل دوم به بررسی دو مفهوم محبت و عشق در فرهنگ اسلامی ـ پیش از برادران غزالی ـ پرداخته می شود. به این منظور مفهوم محبت و عشق در حوزه های مختلفی همچون زبان عربی، قرآن، دفاتر حدیثی، آثار فلسفی، نظریات کلامی و به ویژه در میراث عرفانی بررسی شده است. در این بخش کوشش بر آن است که روشن شود مفهوم محبت و عشق تا چه اندازه شرعی و ملهَم از کتاب و سنت است و تا چه حد وامدار علوم دیگری همچون فلسفه و کلام است. در فصل سوم پس از ارائه کلیاتی درباره زندگی و کتابشناسی آثار امام محمد غزالی، نظریه محبت او در احیاء علوم الدین طرح شده است. در فصل چهارم نیز پس از ذکر کلیات، ضمن بازخوانی سوانح، آراء احمد غزالی درباره عشق بیان شده است. بخش پایانی رساله به مقایسه و سنجش آراء احمد غزالی و امام محمد غزالی اختصاص دارد. در این بخش سعی شده تا ضمن اثبات فرضیه های پژوهش، نقاط اشتراک و افتراق آراء برادران غزالی بازنموده شود. تحلیل سبک نوشتاری دو اثر، تفاوت در مبادی فکری و اهداف نویسندگان دو اثر، تعیین میزان تأثیر پذیری خواجه احمد غزالی و امام محمد غزالی از میراث دینی، علمی و فرهنگی پیش از خود از جمله مباحث این بخش است. همچنین در بخش نتیجه گیری مفهوم، ماهیت و کارکرد عشق و محبت از نظر برادران غزالی بازگو شده است.

برخی آیات کتاب مقدس یهودی ، از نزول پروردگار بر روی زمین و در پدیده های طبیعی سخن می گویند . خداوند به منظور نجات قوم و هدایت ایشان وابلاغ وحی بر پیامبران بارها بر روی زمین به شکل ستونی از ابر ، شعله های فروزان آتش و دود تجلی می کند . نظر به اینکه این حضور مادی و ملموس ، با باورهای توحیدی یهود و تعالی پروردگار در تناقض آشکار بود ، مورد تاویل و تفسیر علمای تلمودی قرار گرفت . آنها آموزه حضور مطلق و فراگیر خداوند را مطرح کردند . بر این اساس خداوند دارای کمال ذاتی است و عالم مطلق است . بر جهان هستی احاطه دارد و جهان هیچگاه از حضور وی خالی نمانده است . اصطلاح شخینا یا جلال الهی تفسیر همان حضور مادی و ملموس خداوند است که در تلمود به حضور معنوی او تفسیر گردید و هدف آن تزکیه قوم از گناهان و هدایت آنها به سوی زندگی پاک در پرتو نور ذات الهی و پیروی از شریعت موسی دانسته شد . دستاورد علمای تلمودی از این تفسیر زدودن باورهای اسطوره ای و خرافی از خدای کتاب مقدس بود . آنها با طرح این نظریه تلاش کردند تا تعالی و وحدت خدای یهودی را حفظ کنند در عین اینکه حضور او را بر روی زمین نیز توجیه می کردند. از نظر ایشان خود خداوند به زمین نیامده بود بلکه آنچه که به امداد قوم یهود آمده بود جلال وی بود. علمای تلمودی جلال الهی را به پرتوهای خورشید تشبیه کردند که در عین حال که بر زمین می تابند از خورشید هم جدا نیستند به همین ترتیب جلال خداوند هم در عین حال که از او جدا نیست و مانع توحید وی نمیشود می تواند به زمین بیاید و قوم را راهنمایی و کمک کند .دراین رساله ابتدا حضور الهی در کتاب مقدس بررسی شده است و سپس به بررسی آن در تلمود پرداخته شده است و در آخر وجوه افتراق و اشتراک حضور الهی در هر دو منبع بیان شده است .

رساله ی حاضر ترجمه ای است از کتاب سه فلسفه ی زندگی تألیف پیتر کریفت. نویسنده در تلاش برای دستیابی به درکی از فلسفه ی حیات، به بررسی سه کتاب از کتب عهد عتیق پرداخته است. کتاب جامعه، کتاب ایوب، و غزل غزل ها به زعم مولف سه "اثر اصیل" و "منحصربه فرد" فلسفی هستند که فلسفه زندگی را براساس سه وضعیت مختلفی که انسان در آن قرار می گیرد، مطرح کرده اند. کتاب جامعه زندگی را بی هدف و همه ی آنچه را که در این عالم هست بیهوده می داند و این مانند جهنم است که ناامیدی بر آن حکمفرماست. کتاب ایوب با بیان رنج های ایوب فلسفه ی زندگی را رنج می داند و رنج ماهیت دوزخ است. درنهایت غزل غزل ها با بیان عشق واقعی میان عاشق و معشوق فلسفه ی زندگی را عشق می داند. و بهشت عشق است زیرا بهشت حضور خداوند است و خداوند عشق است. و عشق پاسخ نهایی به کتاب جامعه و ایوب است.

بازسازی و احیای تفکر دینی یکی از مقوله هایی است که از گذشته های دور مورد توجه احیاگران دینی بوده و هست. احیاگری دینی امری به واقع شریف و ضروری است. چرا که در پی صیانت از دین و دینداری در جوامع دینی بوده است. احیاگران در پی رفع چالش ها و موانعی هستند که رشد و بالندگی دین را به مخاطره می اندازند. آنها حفظ و بازسازی تفکر دینی را در مقاطعی که دچار آسیب ها و تحریف هایی شده است، بر عهده دارند. احیاگری دینی یعنی زدودن خرافه و بدعت و تحریف از چهره ی دین و عنایت به زوایای مغفول و متروک ماند? معارف دینی و تصفیه ی زواید از چهره ی دین. احیاگری نیازمند آسیب شناسی و سپس آسیب درمانی است. از این رو احیاگری امری سخت، اما لازم و ضروری است. با نگاهی به گذشته و آنچه رخ داده است در می یابیم که تاریخ معرف شخصیت های بزرگی است که در برهه های مختلف به احیاگری پرداخته اند و تفکر دینی را از رخوت و سستی درآورده-اند و به آن حیاتی دوباره بخشیده اند. اقبال لاهوری و مطهری از احیاگران مسلمانی به شمار می روند که سعی آنان معطوف به رفع ابهام و تصحیح برداشت های ناصواب و زدودن غبار انحراف از ساحت دین و نیز تقویت مبانی اعتقادی اسلامی و توانا ساختن دین اسلام در برابر موضوعات و اندیشه های جدید بوده است. توجه به نقش اجتهاد و تأکید بر پویایی آن، بازگشت به قرآن و استفاده از تعالیم روح بخش آن در زندگی و آسیب شناسی مفاهیم دینی مهم ترین ابعاد احیاگری اقبال و مطهری را تشکیل می دهد.

در این رساله به بحث پیرامون موضوع آفرینش و بررسی مسائل مربوط به آن شامل منشأ، نحوه و فلسفه ی آفرینش و نیز غایت خلقت انسان در آیین هندو و از منظر ادبیات ودایی پرداخته می شود. مطالعه در ادبیات ودایی در باب منشأ و نحوه ی آفرینش نشان می دهد که اندیشه های مطرح شده پیرامون منشأ جهان در آیین هندو دارای یک پیشرفت مستمر و مداوم است، بدین معنا که از نظراتی خام و نامرتبط با هم به سوی اندیشه های پیراسته و جامع تر پیش می رود و در حالی که در ابتدا عناصر عینی و مادی، همچون آب و آتش و ...، را به عنوان اصول منشأ جهان برمی شمارد که سایر چیزها از آن تدریجاً پدید می آیند، هر چه پیش می رود اصول منشأشناسانه ی آن انتزاعی تر و پیچیده تر می گردد، همچون عدم، برهمن و ... . این اصول به واسطه ی تغییر شکل خویش، همراهی با اصلی دیگر، یا قربانی کردن خویش و ... جهان را به وجود می آورند. نظرات پیرامون فلسفه ی آفرینش نیز همچون اندیشه های مربوط به منشأ جهان متنوع و گونه گون است؛ در حالی که برخی متفکران معتقدند خداوند هیچ انگیزه ای جز بازی و تفریح در خلق جهان نداشته است، برخی دیگر برآنند که آفرینش جهان یک ضرورت اخلاقی است تا زمینه برای کمال انسان فراهم گردد. بررسی این آثار پیرامون غایت مترتب بر آفرینش انسان نیز گواه این هستند که از آن جا که آدمی دارای اراده و اختیار است، هدف اصلی زندگانی اش را تلاش جهت دستیابی به جاودانگی منظور می کند. گاهی انجام شعائر و اجرای قربانی راه دستیابی به هدف دانسته می شود و گاهی یگانه راه مناسب، شناخت نفس معرفی می شود و شرایطی همچون توجه به درون، عشق و ارادت به خداوند و ... برای کسب این شناخت ضروری دانسته می شود. اعمال، رفتار و امیال و ... آدمی، در برهه ای از زمان، موانع بزرگی جهت رهایی از تناسخ و ثمرات کرمه ها و دستیابی به جاودانگی، که همانا اتحاد با خداوند است، محسوب می شوند؛ اما وقتی آدمی به رهایی دست می یابد شک و تردیدهایش برطرف شده، امیالش ارضاء می گردند و اعمالش نیز بی تأثیر می شوند.

معنای زندگی همان پرسش هدف از زندگی و ارزش و فایده آن است. هندوئیزم ‏معنای زندگی را در اتحاد برهمن و آتمن لحاظ می کند و یوگا نیز که شاخه ای از این ‏مذهب به شمار می آید در ادوار متقدم این دیدگاه را به منزله یکی از شیوه های معنا ‏بخش زندگی در نظر می گرفته است. در ادوار متأخر نیز با وجود تبدیل یوگا به ‏رویکردی با محورهای گوناگون نظری و عملی همچنان این نظریه به عنوان یکی از ‏عقاید مورد پذیرش در یوگا مطرح است.‏

ادیان و مکاتب بشری بر آنند تا با پاسخ گویی به مسائل وجودی انسان ، طرح و برنامه ای برای ارتقاء و سعادت او در هر دو جهان ارائه دهند. از آن جایی که انسان به اقتضای طبیعتش موجودی اجتماعی است ، جامعه سالم از جمله عواملی است که برای بالندگی به آن نیاز دارد.کنفوسیوس و فارابی به منزله متفکرانی با تمایلات انسان گرایانه و جامعه شناسانه ،ضمن تبیین دقیق فلسفی نسبت وجودی این عالم با مراتب بالاتر و روحانی وجود و با تحلیل مسائل انسانی به ارائه مسیری برای تعالی وجود انسان پرداخته اند. در این رساله با تحقیق و تحلیل آراء و تعالیم کنفسیوس و فارابی در محورهای هستی شناسی، انسان شناسی و بررسی دیدگاه های اجتماعی ایشان، در میابیم که اگر چه نظریات این دو فیلسوف در زمینه انسان و جامعه شباهت های بسیاری دارند؛ اما تفاوتها نیز بنیادین است. نتایج حاصل از مطالب پژوهش نشان می دهد که اشتراک مهم و عمده هر دو اندیشمند، نظریه فطری بودن گرایش به نیکی و زیبایی در وجود انسان است. تاکید هر دو بر انسان دوستی، اندازه نگه داشتن، تحصیل فضایل ، دوری از رذایل و طبیعت اجتماعی انسان نیز از دیگر اشتراکات هستند. از آن جایی که هدایت انسان برای دست یابی به سعادت، غایت اصلی هر دو فیلسوف به حساب می آید، پرورش نفس و اهتمام به نظام خانواده و اصلاح اجتماع انسانی را راه حل مناسب آن می دانند. همچنین مشابهت های بسیاری در حیطه مسائل سیاسی و حکومتی از جمله حکومت بر اساس الگوی صاحب فضیلت میان آن ها وجود دارد. از تفاوتهای عمده این دو متفکر، ترکیب مباحث فلسفه و ماوراء طبیعی در تفکر فارابی و آخرت گرایانه بودن دیدگاه وی است. اما کنفوسیوس تمامی هم? خویش را صرف زندگی در این جهان و ارتقاء آن کرده است. این دیدگاه حتی بر فلسفه سیاسی آنان نیز موثر افتاده است و نتیجه آن است که رئیس فاضل حاکم بر مدینه فاضله فارابی فیلسوف و نبی است، حال آنکه امپراتور در شهر آرمانی کنفوسیوس انسانی شریف است که بر اساس حکم آسمان در این جایگاه قرار گرفته است.

دعا و نیایش یکی از بنیادی ترین و مهمترین مشخصه های هر دینی است، و بخش وسیعی از ادبیات هر دینی به دعا و مناجات اختصاص یافته است. دعا و مناجات آیینه ای است که در آن احوال و احساسات و تجارب دینی و عرفانی مجال نمود و بروز می یابند. دعا و نیایش در ادب فارسی جایگاه ویژه ای دارد و در ادبیات کهن و امروز، کمتر اثری را می توان یافت که در آن شاعر و نویسنده به مدح و ستایش خداوند نپرداخته و ضمن آن نیایش-هایی بیان نکرده باشد. پس به جرأت می توان اذعان داشت دعا و نیایش در گستره ی ادب فارسی جزئی لاینفک بوده و هست. در این رساله به بررسی دعا و نیایش از منظر مولانا و حافظ پرداخته می شود. مولانا دعا را در همه احوال و شرایط بر بنده لازم می داند و عقیده دارد که دعا موجبات رحمت و برکت حق تعالی را فراهم می گرداند و اگر این دعا از روی خلوص نیت باشد عموماً با اجابت همراه است. حال اگر حاجت و دعای بنده مقبول واقع نشود همین مناجات و گفتگوی بنده با او، خود بهترین و زیباترین اوقات است. از نظر حافظ دعا نشانی از ارزش های عارفانه است و نه به جهت ریا و ترس. حافظ در اشعار خود به موارد متعددی از عبارات دعایی اشاره کرده است که نشان دهنده توجه او به اهمیت دعاست. در مثنوی مناجات های پر عمق بسیاری مشاهده می شود که شامل گفتگوی صمیمانه و خالصانه با معبود است. اما مناجات های حافظ بیشتر پراکنده و به صورت تک بیت هایی درخشان در لابه لای غزلیاتش خودنمایی می کند.

هندوئیسم از منظر تاریخ ادیان و نیز پیروان آن همواره به مثابه‏ی یک دین قابل انعطاف و اصلاح‏پذیر جلوه نموده است. در دوران معاصر نیز به سبب تسلط اروپاییان بر هند، رواج عقلگرایی، ورود اندیشه‏های غربی و مواجه شدن با جریان‏های اندیشه‏ی دینی اسلام و مسیحیت، زمینه‏های پیدایش اصلاح دینی در هندوئیسم تقویت شد. همچنین وجود مولفه‏هایی نظیر اختلاف طبقاتی، پدیده‏ی پرستش بت‏ها در عقاید معاصر هندویی و رواج خرافه در میان توده‏های هندویی، مایه‏ی عطف توجه متفکران هندو به مذهب و احساس ضرورت اصلاح اندیشه دینی در بین آنان شد. کوشش‏های متفکران هندو منجر به بروز نهضت‏های اصلاحی دینی و اجتماعی مختلفی با دو رویکرد اصلاح طلبانه و احیاگرانه در هند معاصر شد که از مهمترین و تأثیرگذارترین این جنبش‏ها می‏توان از دو نهضت برهموسمج به رهبری راجا رام‏موهان‏روی و آریاسمج به رهبری سوامی ‏دیننده‏ سرسوتی نام برد. این دو جنبش با جنبه‏های خرافی مختلف آداب و رسومی مانند سیستم طبقاتی، بت‏پرستی، پرستش تصاویر و سنت‏های متداول در جامعه‏ی آن روز هند مبارزه می‏کردند. درحالیکه رام‏موهان‏روی بیشتر بر توحید، پرستش یک موجود متعالی و رواج آموزش به سبک غربی تأکید می‏ورزید و همواره در اندیشه‏ی تأسیس یک کلیسای جهانی توحیدی بود، دیننده بر بازگشت به و‏داها که آن را تنها کتاب حاوی دانش حقیقی می دانست و بازگشت به گذشته‏ی پر افتخار هند تأکید می‏کرد. به‏دلیل اقدامات اصلاحی این دو مصلح بزرگ در جنبه های مختلف مذهبی و اجتماعی رسم ساتی کنار گذاشته شد و موسسات آموزشی به منظور گسترش آموزش و پرورش و با هدف آموزش به تمام اقشار جامعه اعم از زنان و مردان سراسر هند در سراسر هند دایر شد.

در مورد چگونگی پیدایش هستی و خلفت انسان پیوسته بین الهیون و مادیون چالش‎های فلسفی بزرگی وجود داشته است که از دوران یونان قدیم و حتی قبل از آن تا به امروز ادامه یافته است. پژوهش حاضر کاوشی در راستای بررسی دو مفهوم کلیدی؛ مُثُل افلاطون و فروهر زرتشتی است. یکی از مسائل بنیادی در فلسفه افلاطون، نظریه ی مُثُل اوست. این نظریه کوششی برای تبیین هستی و نظریه پردازی در خصوص منشأ آن است. وی معتقد است هر امری از امور عالم چه مادی باشد مانند حیوان، نبات و جماد؛ چه معنوی باشد مانند شجاعت، عدالت و غیره اصل و حقیقتی دارد که سرمشق و نمونه ی کامل اوست و با حواس درک نمی شود بلکه تنها عقل آن را درمی یابد. به طور کلی فلسفه افلاطون براساس تمیز دادن میان واقعیت با صورت ظاهر یا « بود » و « نمود » است. از سوی دیگر بر طبق جهان بینی زرتشتی، اهورامزدا عالم ماده را از روی صور روحانی پاک آفریده است که فروهر خوانده می شود. در باطن هر یک از موجودات جهان این روح مینوی « فروهر » به ودیعه نهاده شده است. به طور کلی آنان ارواح خارجی و ازلی هستند که از آغاز آفرینش نگهداری و پاسداری جهان به آن ها وابسته است. مهم ترین هدف نگارنده از نگارش رساله ی پیش رو با عنایت به ساختار کلی نظریه ی مُثُل در فلسفه افلاطون و فروهر در آموزه های زرتشتی مقایسه تحلیلی و تطبیقی میان این دو مفهوم بوده و در این راستا بر منابع اصلی یعنی کتب افلاطون و کتاب مقدس زرتشتیان « اوستا » و دیگر کتب دینی آنان تکیه شده است.

شمایلها در کلیسای ارتدوکس هم به لحاظ نظری و هم عملی از اهمیت بسزایی برخورداراند.در حقیقت شمایلها به واسطهی قابلیت تصویری خودمناجاتهای الهی را ترسیم میکنند و مومنان را در تفکر، تام?ل ودرک عمیقتری از متون مقدس یاری میدهند. در اصل آنچه که در شمایلنگاری مسیحی عرضه میشود، گویای داستانها و معانی نهفته در کتاب مقدس است. در این رساله ضمن تبیین مفاهیم کلی به مباحث تاریخی و پیشینه شمایلها در کلیسای اولیه تا عصر حاضر پرداخته شده است و با بررسی ارتباط مبانی نظری شمایلنگاری با گزارش کتاب مقدس، چگونگی پیوستگی این مباحث تجزیه و تحلیل شده است. بنابر الاهیات ارتدوکس، بسیاری از آموزههای مسیحی موجود در کتاب مقدس به نحوی در شمایلها تجلّی یافته و از این رو شمایلنگاری را به نوعی" تفسیر بصری کتاب مقدس" دانستهاند. در مقابل کتاب مقدس را به منزله "شمایل مکتوب" مسیح انگاشته اند. همچنین با نظر به اهمیت جایگاه شمایلها در شعائر و مناسک مسیحی و تفسیر الاهیاتی که از شمایلها در الاهیات ارتدوکس مطرح است، به این مبحث پرداخته شده است. هدف اصلی از شعائر در این کلیسا تشب?ه به خدا و مسیح و نیل به خداگونگی دانسته میشود و این آموزه در مقام اصل بنیادین الاهیات و عرفان کلیسای ارتدوکس شرقی است.

معنای زندگی مهم ترین مسئله بشر است. گسترش اندیشه های پوچ گرایی و حاکمیت یأس و ناامیدی در زندگی ، باعث پیدایش بی معنایی ، بی هدفی ، بی ارزشی ، انحطاط خانواده و آسیب های روحی و روانی بسیاری شده است

مسئله¬ی آفرینش در دین زرتشتی مسئله¬ای است بنیادی که با بنیان¬های اساطیری، مسائل اعتقادی و مراسم آیینی در ارتباط است. همگام با پرداختن به مسئله¬ی آفرینش، فرجام و همچنین حیات که حد فاصل این آغاز تا پایان است مطرح می¬شود. قطعاً در این دین اهورامزدا در مقام خدای مهربانی در سرانجام آفریدگانش نیز مداخله کرده است. مسئله¬ای دیگر که در این دین حائز اهمیت بسیار است نزاع دایمی بین خیر و شر است و اینکه وظیفه¬ی انسان¬ها در طی حیات چیست، چراکه نیروهای شر پیوسته سعی در اغوای آنها دارند. انسان¬ها با اختیار و آزادی اراده¬ای که اهورامزدا به آنها عطا کرده است بهتر است که با انجام مناسک و اجرای آداب و رسوم که مسبّب شادی در این دین است، خیر را برگزیده و نیروهای شر را ضعیف کنند. از سویی دیگر، دین زرتشتی مبتنی بر نجات است و در این آیین اعتقاد به موعود نهایی و منجی آخرالزمان، از عقاید رایج و استوار است و در متون مقدّس زرتشتی (اوستا و کتب روایی پهلوی) افزون بر بشارت و اشارت به ظهور رهاننده¬ی عدالت گستر (سوشیانت)، از تولّد، ظهور، یاران و دستاوردهای نهضت او سخن گفته شده است که نهایتاً بوقوع رستاخیز منجر می¬شود. درنهایت داوری بزرگ انجام خواهد گرفت و نزاع میان اشه و دروج پایان خواهد پذیرفت.

چکیده تربیت به مفهوم پرورش تدریجی استعدادهای فطری و درونی و عرفان در تعریف عام خود، به معنای شناخت و معرفت نسبت به خداوند است. به سبب جایگاه بی نظیر امام علی ع در عرفان اسلامی، نهج البلاغه از اهمیت بسزایی برخوردار بوده و آکنده از آموزه های عرفانی است که می توان از آن برای تربیت عارفان بهره جست. برای پرورش عرفانی بر طبق دیدگاه امام علی علیه السلام، کشف اهداف تربیتی عرفانی ایشان در نهج البلاغه ضروری به نظر می رسد چرا که یکی از مهم ترین عوامل موثر در تربیت، تشخیص اهداف تربیتی است. پژوهش حاضر به شیوه تحلیلی – توصیفی، به بررسی اهداف تربیتی فردی و اجتماعی آموزه های عرفانی در این اثر پرداخته است. التزام به شریعت، جهاد و مبارزه، تعامل صحیح با دنیا، عزت و کرامت نفس از جمله شاخصه های عرفان در نهج البلاغه است. برای هریک از آموزه های عرفانی نظری چون هستی شناسی توحیدی، انسان کامل و ولایت الهی و برای هریک از آموزه های عرفانی عملی مانند زهد، تقوا، اخلاص، انفاق و... اهداف تربیتی فردی و اجتماعی میانی بسیار بیان شده است که هدف نهایی همه آن ها قرب الهی و فناء فی ا... است. کلید واژه ها: امام علی علیه السلام، آموزه های عرفانی، اهداف تربیتی، قرب الهی.

پژوهش حاضر ترجمه و تحقیق کتاب «میان الله و عیسی: آنچه مسیحیان می توانند از مسلمانان بیاموزند» تألیف پیتر کریفت، مولف و استاد فلسفه در دانشگاه بوستون آمریکا است. کتاب در باب گفتگوی بین دو دین اسلام و مسیحیت و با هدف رفع بعضی از سوءتفاهمات و نزدیک کردن پیروان این دو دین به یکدیگر نگاشته شده است. مولف برای نگارش کتاب مطالب را در قالب گفتگوهای نیمه ساختگی حول دو محور اصلی «آنچه مسیحیان می توانند از مسلمانان بیاموزند - نقاط مثبت در عملکرد مسلمانان» و «آنچه مسیحیان نباید از مسلمانان بیاموزند - نقاط منفی در عملکرد مسلمانان» بیان کرده است و گفتگوها نیز غالباً در فضای دانشگاهی بین دانشجویان و اساتید شکل گرفته اند. پیتر کریفت در این کتاب تلاش نموده تا از مسائل مهمّی از قبیل نسبیت گرایی اخلاقی، فمنیسم، اخلاق جنسی، جنگ و جهاد، صلح گرایی و سقط جنین که از موضوعات جنجال برانگیز بین دو دین اسلام و مسیحیت محسوب می شوند، رفع ابهام کند، موضع این دو دین را نسبت به این امور روشن سازد و با یافتن نقاط مشترک عقیدتی و عملی به هرچه نزدیک تر شدن پیروان این دین کمک کند.

یکی از مفاهیمی که زمینه ساز بسیاری از مباحث و مجادلات فلسفی و کلامی در عالم مسیحیت شده است، " آمرزیدگی از راه ایمان " است. مسئله این است: نجات و آمرزیدگی انسان با توجه به گناه ذاتی او از چه راهی حاصل می شود؟ مارتین لوتر آمرزیدگی را تنها از راه ایمان به مسیح و متکی به فیض خدا و بدون ارتباط با اعمال دانست، در حالی که کلیسای کاتولیک درکنار ایمان بر اهمیت اعمال نیک ورعایت تمام احکام شریعت قدیم تأکید می نمود. ریشه اختلافات کلیسای کاتولیک و مارتین لوتر درباره آمرزیدگی به برداشت های متفاوت آنان از مفاهیم اساسی فیض، ایمان، اعمال نیک و ارتباط این مفاهیم با یکدیگر بر می گردد. از نظر کاتولیک ها آمرزیدگی به معنای «عادل شدن » است و از دیدگاه مارتین لوتر به معنای« عادل محسوب شدن» است. پژوهش حاضر ضمن تحلیل، نظر کلیسای کاتولیک و لوتر درباره آموزه آمرزیدگی از راه ایمان ، نقد کلیسای کاتولیک را بر دیدگاه لوتر بررسی کرده است. کلمات کلیدی آمرزیدگی، ایمان، فیض، اعمال نیک، کلیسای کاتولیک، لوتر

تناسخ آموزه ای اساسی در مورد سرنوشت روح وزندگی پس از مرگ در ادیان هندی و بودایی است و به معنای خروج نفس از بدن و رجوع وتعلق دوباره آن به بدن دیگر ،اعم از انسان ،حیوان، نبات وجماد در همین دنیا است. با توجه به منسوب شدن برخی از فرق اسلامی چون غلاه و باطنیه (اسماعیلیه) به باور به تناسخ ،در مراجعه به آثار اصیل و معتبر ایشان،شواهد بسیاری مبتنی بر اعتقاد غلاه به تناسخ و انکار معاد دیده می شود.این در حالی است که در منابع معتبر اسماعیلی تناسخ مردود بوده بر معاد روحانی تأکید می شود.

نامه پولس به رومیان، از کتاب های مهم و تأثیرگذار عهدجدید است که به سبب شخصیت و جایگاه ویژ? پولس رسول در مسیحیت و نیز تقدم آن، جایگاهی ویژه در تفکر و الهیات مسیحی داراست. در این رساله به مولفه های مهم الهیات پولس مانند خداشناسی، انسان شناسی، نجات شناسی و آخرت شناسی باتوجه به متن اصلی نامه به رومیان و همچنین تاثیر این نامه بر کارل بارت، مهم ترین متفکر مسیحی در قرن بیستم می پردازد. کارل بارت با انتشار تفسیر خود بر نامه به رومیان تحولی بزرگ در تفکرات لیبرال حاکم بر زمان خود ایجاد کرد. در این پزوهش مفاهیم مهم در الهیات بارت و همچنین موضوع نامه به رومیان از نظر بارت بررسی می شود.

لازمه فرایند رشد فکری انسان، وجود معلمان منتخب از سوی خالق بشر، متناسب با زمان و مکان پرورش است. برآیند این حقیقت، پیدایش ادیان گوناگون است. گو اینکه مطابق حکم عقل، دین متأخر باید اکمل از دین متقدم باشد، ولی معمولاً معتقدان هر دین در برابر ادیان جدید نوعی مقاومت نشان می دهند و بر بقای دین خود اصرار می ورزند و این امر سبب می شود که برخی ادیان خود را حق مطلق بدانند و با عدم توجه به عقاید و آرای ادیان و مذاهب دیگر، باورها و عقاید خود را برترین عقاید بدانند و دین خود را دین اکمل و برتر تلّقی نمایند در نتیجه یک نوع روحیه انحصار طلبی بین ادیان بوجود می آید که به دنبال آن امکان تعامل بین ادیان و تبادل اندیشه و آراء و عقاید بین پیروان ادیان مختلف از بین می رود؛ لذا مسأله گفت وگوی ادیان مطرح می گردد. پژوهش حاضر ضرورت، اهداف، مبانی، محورها، شرایط و موانع گفت وگوی ادیان را مطرح و تبیین کرده که در متن حاضربه طور مفصل ذکر شده است. گفتگوی ادیان نیز بسان هر پدیده، موافقان و مخالفانی دارد؛ که در این رساله کوشش بر این است تا دیدگاههای مختلف آنان و دلایل مخالفت و موافقتشان با این مسئله تا حد توان مطرح گردد