چکیده در عصر حاضر مسائل مشترک اجتماعی و سیاسی، زمینه های مشترک فکری را نیز ایجاد کرده است. این مسئله در ادبیات نیز نمود یافته، خالقان آثار ادبی را به هم نزدیک ساخته، مشترکاتی را بین آنها به وجود می آورد که با بررسی این آثار می توان دریافت که چگونه اندیشه ای مشترک در بین ادبا در هر نقطه ای از جهان شکل می گیرد. بهار و زهاوی دو شاعر ایرانی و عراقی هستند که با توجه به مسائل جامعه و مشکلات مردم بخش عظیمی از اشعار خود را به بیان واقعیت های جامعه اختصاص دادند. آن دو با وجود منصب های مختلف سیاسی و فرهنگی در دوران سلطه ی حکومت های استبدادی، به عنوان شاعران متعهد و ملتزم نسبت به حقایق اجتماعی بی تفاوت نبوده و به انتقاد و اعتراض پرداختند. این تحقیق پس از بیان اوضاع سیاسی واجتماعی و ادبی حاکم بر عصر دو شاعر، به ویژگی های شخصیتی آن دو پرداخته و با معرفی شعر دو شاعر به بررسی مضامین اجتماعی اشعار آنها می پردازد و به این نتیجه می رسد که مشترکات و شباهت های عمیقی در افکار و اندیشه های آنان وجود دارد که ناشی از مشترکات فرهنگی و اجتماعی است.

چکیده از قدیم، شعر جزء تفکیک ناپذیر ادب هر قوم و ملتی را تشکیل می‏داده است که می‏توان گفت عامل پیوند روزگار با دنیای امروز می باشد. همان طور که در ادب قدیم شعر گونه‏ی ادبی برتر به شمار می‏رفته است امروز نیز جایگاه ویژه‏ای را به خود اختصاص داده است و این گونه‏ی ادبی با مجموعه‏ای از آرایه‏ها و صنایع لفظی ومعنوی مقرون بوده است. در این میان تشخیص انسی دیرینه با شعر و ادب دارد که بر موضوعات وموجودات غیر انسانی جامه‏ی جان و انسانی می‏پوشاند. از تشخیص پردازان قدیم می‏توان از شاعرانی همچون امروالقیس، ابوتمام، ابن‏رومی وابن‏خفاجه‏ی اندلسی نام برد که با استفاده از این هنر اشعارشان را از زندگی وحرکت سرشار ساخته‏اند و افکار و تأملاتشان را به تصویر کشانیده‏اند و کسانی همچون جبران خلیل جبران، میخائیل نعمیه، رشید ایوب و ایلیا ابوماضی در دوران معاصر راه آنان را پیموده‏اند. ایلیا ابوماضی (1975م – 1890م) از شاعران نامدار مهجر است که در لبنان دیده به جهان هستی گشود. اشعار وی بسیار مورد توجه اصحاب فن قرار گرفته است. وی با استفاده از شعر طبیعت، مفاهیم خود را در مورد زندگی و زیبایی آن بیان می‏سازد. در اشعار او ارتباط و شوق طبیعت به گونه‏ای است که موضوعات، امثال والهامات خود را از نبات، جماد، آب، حیوان و پرندگان موجود در طبیعت گرفته است و با استفاده از هنر تشخیص افکار اجتماعی، سیاسی، حکمی وتعلیمی خود را در مورد مسائل بیان می‏سازد. علاوه بر شخیصت‏بخشی به طبیعت که بخش اعظم اشعار او را در برگرفته است، تشخیص معنویات از دیگر موضوعاتی است که شاعر بدان اهتمام ورزیده است.

قرآن کریم گنجینه ای از معانی است که هرگز پایان نمی پذیرد. این کتاب آسمانی بیش از چهارده قرن مورد توجّه مسلمانان مخصوصاً دانشمندان اسلامی و حتّی غیر اسلامی قرار گرفته است و در مورد هر یک از علوم آن کتاب های متعدّدی توسط دانشمندان سرآمد به رشته تحریر در آمده و در طول این مدّت صدها تفسیر برآن نوشته شده است. یکی از ابزارهای مهم برای درک معنا ومفهوم کلام خداوند، شناخت اعراب کلمات آن است. اعراب واژه های قرآن غالباً واضح بوده و با کمترین توجّه قابل فهم می باشد. امّا گاه در تراکیب این کلام اعجاز آمیز مواردی به چشم می خورد که ظاهراً از نظر اعراب وضوح کمتری داشته یا درک آن ها سخت می باشد. دانشمندان علوم قرآنی و مفسّران ازاین موارد با عنوان مشکل اعراب یا غریب اعراب قرآن یاد می کنند. برای توضیح این موارد به حقّ کتاب های فراوانی نگاشته شده است و اندیشمندان اسلامی به طور مفصّل به این موضوع پرداخته اند. امّا آن چه که قابل توجّه است، این است که آنان ضمن اختلاف با یکدیگر گاه وجوه اعرابی بسیار پیچیده وتکلّف آمیز ارائه نموده اند، به گونه ای که برخی از این مطالب قانع کننده به نظر نمی رسد. در این پژوهش ضمن پرداختن به جریان تفسیر نگاری در پنج قرن اوّل هجری، بیان می گردد که پیامبر اکرم (ص) به عنوان اولین مفسّر قرآن کریم به تفسیر این کتاب الهی – یعنی بیان مفاهیم و اغراض آن – پرداخته و پس از ایشان، امام علی (ع)، سایر اهل بیت (ع) و شاگردان آن بزرگواران به این امر اقدام نموده اند و سعی می شود که بعد از مشخص نمودن مهم ترین و بحث برانگیزترین موارد مشکل اعراب در دو جزء سوم و چهارم قرآن کریم، اقوال و دیدگاه های اندیشمندان در مورد آن ها ارائه گردد و تا حدّ امکان، نظر برتر با بررسی و مقایسه، میان آرای نقل شده و نیز با توجّه به معیارهایی که در مقدّمه ذکر خواهد شد، بیان شود.

شاعران در طول تاریخ به اقتضای زمان ، محیط ، شرایط جامعه ی خود از زبانی خاص برای بیان اهداف خود و هدایت جامعه بهره برده اند . با توجه به تنش های عصر معاصر و حوادث تلخ آن و محیط خفقان در کشورهای عربی بهترین ابزار برای بیان اهداف ، زبان رمزی می باشد که این نوع گرایش دارای زبانی منتقد اما پنهانی و رمز گونه می باشد و رمز همان بیان سخن به روش غیر صریح و اشاره ای است که کاربردآن در میان شاعران معاصرعرب بسیار مشهود است . از پیشگامان این مکتب ادبی در ادبیات عرب می توان به «ادیب مظهر» ، «سعید عقل» ، «یوسف الخال» ، «ادونیس» و... اشاره کرد که ، جبرا ابراهیم جبرا شاعر فلسطینی نیز در زمره ی این شاعران رمزگرا است. هم چنین وی علاوه بر شعر در داستان ، رمان ، آثار نقدی ، موسیقی و نقاشی از شهسواران میدان هنروادب است .جبرا که از شاعران تموزی و رمز گرا شمرده شده است به دلیل اهتمام وافر به مسئله ی «مدینه» در ادبیات عرب به « شاعر المدینه » معروف گشته است. این پایان نامه به بررسی رمزگرایی و رمزهای اسطوره ای در کتابهایی شعری جبرا ابراهیم جبرا، «تموز فی المدینه» ، «المدار المغلق» و «لوعه الشمس» می پردازد . شاعر در آثار شعری خود زبان رمز را برای خود برگزیده است و نمادهای او شامل طبیعت ، رمزهای سیاسی ، تاریخی ، دینی ، اسطوره ای و رنگها و حتی رمزهای حیوانی می شود . اشغال فلسطین ، خفقان سیاسی ، دشمنان داخلی در کشورهای عربی و از دست دادن آرزوهای آرمانی در سرزمین مادری را می توان از عوامل گرایش وی به رمز برشمرد .

قرآن کریم گنجینه ای از معانی است که هرگز پایان نمی پذیرد. این کتاب آسمانی بیش از چهارده قرن مورد توجّه مسلمانان مخصوصاً دانشمندان اسلامی و حتّی غیر اسلامی قرار گرفته است و در مورد هر یک از علوم آن کتاب های متعدّدی توسط دانشمندان سرآمد به رشته تحریر در آمده و در طول این مدّت صدها تفسیر برآن نوشته شده است. یکی از ابزارهای مهم برای درک معنا ومفهوم کلام خداوند، شناخت اعراب کلمات آن است. اعراب واژه های قرآن غالباً واضح بوده و با کمترین توجّه قابل فهم می باشد. امّا گاه در تراکیب این کلام اعجاز آمیز مواردی به چشم می خورد که ظاهراً از نظر اعراب وضوح کمتری داشته یا درک آن ها سخت می باشد. دانشمندان علوم قرآنی و مفسّران ازاین موارد با عنوان مشکل اعراب یا غریب اعراب قرآن یاد می کنند. برای توضیح این موارد به حقّ کتاب های فراوانی نگاشته شده است و اندیشمندان اسلامی به طور مفصّل به این موضوع پرداخته اند. امّا آن چه که قابل توجّه است، این است که آنان ضمن اختلاف با یکدیگر گاه وجوه اعرابی بسیار پیچیده وتکلّف آمیز ارائه نموده اند، به گونه ای که برخی از این مطالب قانع کننده به نظر نمی رسد. در این پژوهش ضمن پرداختن به جریان تفسیر نگاری در پنج قرن اوّل هجری، بیان می گردد که پیامبر اکرم (ص) به عنوان اولین مفسّر قرآن کریم به تفسیر این کتاب الهی – یعنی بیان مفاهیم و اغراض آن – پرداخته و پس از ایشان، امام علی (ع)، سایر اهل بیت (ع) و شاگردان آن بزرگواران به این امر اقدام نموده اند و سعی می شود که بعد از مشخص نمودن مهم ترین و بحث برانگیزترین موارد مشکل اعراب در دو جزء سوم و چهارم قرآن کریم، اقوال و دیدگاه های اندیشمندان در مورد آن ها ارائه گردد و تا حدّ امکان، نظر برتر با بررسی و مقایسه، میان آرای نقل شده و نیز با توجّه به معیارهایی که در مقدّمه ذکر خواهد شد، بیان شود.

ادبیات معاصر مصر تا قبل از عصر نهضت بر همان راه ادیبان و شاعران عصر مملوکی و قبل از آن پیش می رفت، اما پس از ارتباط با غرب، نشانه هایی از نهضت ادبی به تدریج جلوه کرد. از این رو مصریان نخستین مردمانی بودند که نظاره گر این جنبش و حرکت در حوزه ادبیات شدند. بدین ترتیب ایشان از طریق آشنایی با ادبیات غرب دارای ذوق ادبی جدیدی شده، گرایش به نوگرایی و تجدد پیدا کرده و مکاتب و جمعیت های مختلف ادبی را تشکیل دادند. در این میان محمد عبدالمنعم خفاجی (2006-1915م) به عنوان یکی از نویسندگان، محققان و شاعران معاصر مصراست، که ناقدان معاصر به سبب دانش گسترده و معارف متعددش به وی لقب سیوطی و جاحظ قرن بیستم را داده اند. او آثار زیادی را در ادبیات قدیم و جدید عرب به رشته تحریر در آورده است که در بخشی از این آثار، ادبیات معاصر مصر و کسانی که در این جنبش و نهضت نقش داشته اند را مورد مطالعه و تحقیق قرار داده است که شامل شاعران کلاسیک، رومانتیک و جمعیت های ادبی از جمله جماعت دیوان و آپولو می شود. خفاجی در این باره به بررسی آثار و اشعار این شاعران پرداخته و نظریات نقدی خود را غالباً در چارچوب نقد تاریخی و بصورت تطبیق و مقایسه درباره ی آنها ارائه داده است. وی با بررسی ادبیات شاعران و موشکافی قرار دادن آن به جنبه های بارز شعر آنان می پردازد و در ادامه نظریات دیگر ناقدان را نیز بیان می کند که خواننده بتواند بین نظریات مختلف تطبیق و مقایسه لازم را انجام دهد. البته باید خاطر نشان کرد که این ادیب به هیچ وجه نظرات تند و افراطی ابراز نمی کند بلکه جنبه اعتدال و انصاف را حفظ می کند. در این پایان نامه که به شیوه توصیفی – تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای انجام گرفته است، سعی شده پس از بیان وضعیت سیاسی، اجتماعی و ادبی مصر در دوره ی معاصر، به معرفی زندگی فردی و ادبی محمد عبدالمنعم خفاجی اقدام شود و پس از آن آراء ادبی وی درباره شاعران مشهور معاصر مصر و چگونگی بیان این آراء و نظرات بررسی شود.

ضمیر شأن و قصّه ضمیر مفرد غایبی است که به قصد تأکید و مهم جلوه دادن امری در ابتدای جمله بیان شده سپس به وسیله جمله خبری که بعد از آن قرار می گیرد تفسیر می شود این ضمیر از آن جهت که چیزی به آن عطف نمی شود ومورد تأکید قرار نمی گیرد و مبدل منه واقع نمی شود و همچنین از وجوه دیگری باسایر ضمایر تفاوت دارد. دانشمندان آن را با نامهای متفاوتی مثل ضمیر شأن،ضمیر أمر،ضمیر حدیث، ضمیر مجهول،هاءالعماد و ضمیر قصّه (در موارد تأنیث آن) می شناسند. در قرآن، کتاب آسمانی که از دیر بازمورد توجه دانشمندان مسلمان وغیرمسلمان قرار گرفته و مهمترین الگو ومنبع استشهاد واضعان و دانشمندان علم نحو بوده است بارها ضمیر شأن به کار رفته است. این پژوهش پس از بیان دیدگاه های قدما و معاصران در مورد ضمیر شأن و قصّه به بررسی آن در منابع نحوی پرداخته ، سپس به طور کامل احکام و انواع ضمیر شأن و قصّه را بیان می نماید.آن گاه به استخراج آیاتی از قر آن کریم که در آنها ضمیر شأن و قصّه بکار رفته، می پردازد و آرای دانشمندان علم نحو و تفسیر را در خصوص آنها طرح و بررسی می نماید. از مجموع بررسی ها چنین به دست می آید که ضمیر شأن و قصّه52 مرتبه در قرآن کریم به کار رفته است که از این تعداد 5 مورد ضمیر قصّه و47 مورد ضمیر شأن می باشد و از مجموع آنها در 28 مورد ، دانشمندان و مفسّران اتفاق نظر و در 24 مورد آن اختلاف نظر دارند. که تمامی آنها مربوط به امورمهم و قابل توجّهی مثل وحدانیت خداوند متعال، عدم رستگاری کافران و ستمگران ، فرجام مشرکان و کافران و اجر و پاداش صابران و پرهیزگاران است که توجّه و دقّت مضاعفی را می طلبد. بدون شک به دلیل اهمّیّت این امور و جلب توجّه مردم خداوند متعال برای بیان آنها ابتدا ضمیری را به صورت مبهم(ضمیر شأن وقصّه) آورده سپس آن ضمیر را با ِیک کلام خبری تفسیر نموده است.

تعدّ الروایه الجزائریه المکتوبه باللغه الفرنسیه ظاهره ثقافیه و لغویه متمیزه و یسیطر علیها الروح العربی النابض، و تعتبر سلاحاً من أسلحه معرکه الشعب الجزائری ضدّ الاستعمار الفرنسی. یعتبر «محمد دیب» من أعلام کتّاب الروایه الجزائریه المکتوبه باللغه الفرنسیه، و کبار مبدعیها. له آثار أدبیه متعدّده فی الروایه و الشعر و المسرحیه. و ینتمی أدبه انتماءً کاملاً إلی الثقافه الجزائریه التی اندمجت فی الثقافه الإسلامیه، و تتمحور آثاره الأدبیه علی الاغتراب، و الوطن، و المقاومه، والثوره، و تبحث عن الهویه، و الطفوله. إنّ روایه «الثلاثیه» الشهیره لمحمد دیب تتکوّن من ثلاثه أجزاء: «الدار الکبیره» و «الحریق» و «النول». إذا کان دیب قد کتب أثره هذا، باللغه الفرنسیه، فإنّ نتاجه یظلّ عربی القلب و الفکر، فبیئته و أبطاله و مشکلاتهم هی من صمیم الواقع العربی، بکلّ ما فیه من الفقر و التخلّف و الرغبه فی التحرّر السیاسی و الاجتماعی، و لیس فیه من الفرنسیه إلّا اللغه التی فرضها الاستعمار حوالی قرن و نصف. تهدف هذه الرساله إلی دراسه تحلیلیه، لثلاثیه محمد دیب، بدءاً بدراسه حیاه الکاتب الذاتیه و الأدبیه و بعض خصائص آثاره المنظومه و المنثوره، ثمّ تتطرّق إلی روایه «الثلاثیه» و تحلّل عناصرها البنیویه و مضامینها الفنیه. فقد استفاد دیب من تقنیات الروایه الحدیثه فی استخدامه لعناصر روایه الثلاثیه. تکشف هذه الروایه عن بوس الجزائریین و حرمانهم من أقلّ حقوقهم الإنسانیه تحت نیر الاستعمار، و تذکر ما فعل المستوطنون الفرنسیون من الجرائم فی الجزائر و تصوّر وعی الطبقات المسحوقه.

چکیده شعر فلسطین پژواک فریاد مظلومانه ی ملّت دربرابر اشغال است.شاعران این سرزمین با مضامینی چون میهن و مسائل اجتماعی به سرودن شعر روی آوردند و مهمترین مسأله ی شعر امروز آنان، رهایی فلسطین از بند استعمار است. سمیح القاسم یکی از شاعران پایداری است که در سال 1939م در شهر زرقاء اردن به دنیا آمد. مجموعه آثار او شامل شش جلد است ودر انتشارات سعاد الصباح سال 1993م به چاپ رسیده است. سه جلد از این آثار به شعر اختصاص دارد که بیشتر شامل شعر نو می شود. شعر او آکنده از اندوه مردم ستمدیده بویژه قشر آسیب پذیر زن وکودک است. شعر سمیح القاسم درباره ی زن بازتاب واقعیت های تلخی است که امروزه فلسطین با آن مواجه است. زن در شعر او با دیدی متفاوت از دیگر شاعران ترسیم شده است. در این شعر، دید مادی به زن دگرگون شده وقداست و والایی او مورد اهتمام واقع شده است. آوارگی، کشتار، تسلیم ناپذیری زن از جمله مسائلی است که شعرش را جلوه ای دیگر بخشیده است. مادر، این موجود سرشار از احساس، چنان نزد شاعر ارزشمند است که وی توان دیدن اشکهایش را ندارد و مرگ در آغوش او را از زندگی در غربت ترجیح می دهد. او نقشهای دیگر زن، یعنی همسری، دختری، خواهری را نیز با حسّی عمیق بیان کرده و آشفتگی های زندگی آنان راتوصیف کرده است. از سوی دیگر کودک این موجود ظریف و دوست داشتنی از دیدگان این شاعر متعهد پنهان نمانده است. وی گریه و فریاد کودکان، کشتار، عدم امنیت و رفاه آنان را به تصویر می کشد. شاعر کودک سرزمینش را با کودکان دیگر سرزمین ها مقایسه می کند و عمق درد و رنج آنان را در اوضاع کنونی فلسطین به نمایش می گذارد. واژگان کلیدی: سمیح القاسم، شعر پایداری فلسطین، زن، کودک

رمان به عنوان قالب جدید داستانی، روایتی منثور و مطول است که به بهترین شکل پرده از حقایق موجود در جوامع انسانی بر می دارد و می تواند تجلّی گاه نوع جهان بینی و اندیشه ی نویسنده ی خود باشد. إمیلی نصرالله متولد 1931م از مشهورترین زنان نویسنده ی لبنانی است که با سود جستن از توانایی شگرف خود در فن داستان نویسی، آثاری جذاب با دورنمای شرقی بر جای نهاده است. وی در زمینه ی داستان کوتاه، رمان، ادبیات کودکان و شعر نیز تألیفات ارزشمندی دارد که برخی از آنها به چندین زبان خارجی ترجمه شده است. زن، جنگ و مهاجرت از بارزترین موضوعات رمان های او به شمار می آید. رمان «الرهینه» یکی از رمان های معروف إمیلی نصرالله است که نویسنده در آن با به نمایش گذاشتن روش های نوین هنر داستان نویسی معاصر و کنار زدن شیوه های سنّتی روایت، با مهارت خاص خود، وضعیت زن و جایگاه او را در جامعه ی لبنان مورد توجه قرار داده است و از ورای آن رنج و زحمت زن را با صدای رسا و بی پروای خود فریاد می کشد و خواستار آزادی وی است. هدف این پایان نامه بررسی و تحلیل رمان الرهینه اثر إمیلی نصرالله است. با این هدف، ابتدا به دلیل ضرورت آشنایی با نویسنده، به بررسی زندگی فردی و ادبی إمیلی نصرالله و مجموعه آثار وی پرداخته می شود، سپس رمان الرهینه و عناصر ساختاری و مضامین فنی آن مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد. کلید واژه ها: رمان، عناصر داستانی، إمیلی نصرالله، الرهینه

از جمله موضوع های مهمی که همواره در کانون توجّه شاعران کلاسیک عربی و فارسی قرار داشته، سیمای پیامبر(ص) و اهل بیت (ع) بوده است تا جایی که این مهم در اشعار بسیاری از آن ها، بسامد بالایی داشته و همواره زینت بخش دیوان شاعران و کتب فرزانگان بوده است، به طوری که کمتر دیوان شعری را می توان یافت که قطعه شعری در مدح پیامبر اکرم(ص) و اهل بیت(ع) مکرم ایشان در آن ثبت نشده باشد. «دعبل خزاعی» و «قوامی رازی» از جمله ی این شاعران هستند. این دو شاعر نه تنها در بلاد خود، بلکه در سایر بلاد نیز به مدح و رثای اهل بیت(ع) نامور شدند. در شعر آن دو مانندگی ها و همسان اندیشی ها و درون مایه های یکسانی در مورد پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) دیده می شود. از این رو، این نوشتار بر آن است با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی به مقایسه ی این سروده ها در دیوان دو شاعر و بیان شباهت ها و بعضاً تفاوت دیدگاه ها در این اشعار بپردازد. مهم ترین یافته های این نوشتار نشان می دهد که هر دو شاعر با بهره گیری از آیات و احادیث و پرهیز از هرگونه اغراق در سخن، محبّت و تعلق خاطر خود را به پیروی از پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) ابراز داشته و سعی کرده اند خصال والا و مناقب آنان را ترسیم کنند. مدح پیامبر اکرم(ص)، امام علی(ع)، امام حسین(ع)، امام رضا(ع) و حضرت مهدی(عج) از مهم ترین درونمایه های اشعار شاعران مورد نظر به شمار می رود. کلمات کلیدی: دعبل خزاعی، قوامی رازی، پیامبر اکرم (ص)، اهل بیت(ع)، شعر مذهبی، ادبیّات تطبیقی.

چکیده ندارد.