کرم ابریشم (bombyx mori l) یکی از موارد تحقیقاتی در مراکز علمی و پژوهشی است. پرورش کرم ابریشم علاوه بر جنبه های اقتصادی تولید نخ ابریشم دارای زمینه هایی جهت مطالعات فیزیولوژیک و اندوکرینولوژیک ( ترشحات غدد درون-ریز)، ژنتیک و غیره می باشد. تعداد زیادی از گیاهان مواد شیمیایی با فعالیتی شبیه به هورمون پوست اندازی در حشرات دارند، امکان جداسازی این مواد در سطح وسیع این امکان را فراهم می آورد تا در پاره ای از فعالیت های بیولوژیکی به کار گرفته شوند. کاربرد خارجی این ترکیبات رشد و تکامل کرم های ابریشم را تحت تأثیر قرار می دهند. از این رو در این پژوهش از عصاره ی برگ و ریزوم گیاهajuga reptans که حاوی فیتواکدایستروئید است و به طور جداگانه 4 غلظت 312/0، 625/0، 25/1، 5/2 درصدی با آب مقطر تهیه شد. آزمایش ها در دو سری انجام شد. یکسری لاروها در روز اول سن پنجم با برگ توت آغشته به عصاره تیمار شدند و سری دوم آزمایش ها در روز 4 و 5 سن پنجم انجام شد. طول دوره ی لاروی، وزن پیله، وزن قشر پیله، تعداد پیله های نامرغوب، میزان فیبروئین تار و میزان فعالیت آنزیم فنول اکسیداز در تمام آزمایش ها بررسی شد و نتایج حاصل در قالب طرح کاملاً تصادفی در نرم افزار (1997) sas تجزیه و تحلیل شد و مقایسه ی میانگین ها با استفاده از آزمون چند دامنه ای توکی انجام شد. نتایج حاصل از آزمایشی که در روز چهارم سن پنجم لاروی کرم ابریشم انجام شد، نشان داد که 24 ساعت پس از تیمار کردن بیش ترین تعداد لارو رسیده مربوط به غلظت 5/2 درصد عصاره ی برگ با میانگین و خطای استاندارد 333/0±666/32 بود و از نظر آماری با هر دو شاهد تفاوت معنی دار نشان داد و 25 ساعت پس از تیمار همه ی غلظت ها با شاهد تفاوت معنی دار نشان دادند و به عبارتی تمام لاروها رسیدند، در صورتی که هنوز هیچ کدام از لاروهای شاهد نرسیده بودند. هم چنین تعداد پیله های نامرغوب برای آزمایش روز اول نشان داد که شاهد بیش ترین مقدار را نشان داد و بیش ترین تعداد پیله در این آزمایش مربوط به غلظت 3125/0 عصاره ی ریزوم بود. وزن پیله در هر دو سری آزمایش بین تیمارها و شاهد تفاوت معنی دار وجود نداشت ولی وزن قشر پیله در آزمایش روز اول در غلظت 3125/0 درصدی عصاره ی ریزوم افزایش معنی دار نشان داد و میزان فیبروئین تار در این آزمایش در پیله های حاصل از غلظت 625/0 عصاره ی برگ بیش ترین مقدار را داشت و فعالیت آنزیم فنول اکسیداز برای شاهد بیش ترین میزان را داشت. در حالی که فعالیت این آنزیم در لاروهایی که در روز 4 و 5 سن پنجم تیمار شده بودند در غلظت 625/0 بیش ترین میزان را داشت. لذا آزمایش های بیش تری جهت شناسایی گیاهان موثر و مواد موثره این گیاهان برای تجاری کردن آن ها مورد نیاز است.

پیش تیمار حرارتی سبب افزایش سطح تحمل موجودات در مواجهه با شوک بعدی می شود، لذا می تواند میزان بروز پروتئین های شوک حرارتی (hsps) را نیز تحت تأثیر قرار دهد. در این تحقیق سطوح mrna ژن های shsp19.9، shsp20.4 و shsp21.4 پس از تیمارهای حرارتی در دو هیبرید کرم ابریشم با روش qrt-pcr کمیت سنجی شدند. پس از اعمال تیمارهای حرارتی یک بار شوک و دو بار شوک بر روی هیبریدهای 107×110 و 103×104، بافت چربی لاروهای سن پنجم در زمان های صفر، دو، چهار و 24 ساعت جداسازی، rna کل آن ها استخراج و پس از تبدیل شدن به cdna با روش real-time pcr بروز ژن پروتئین های شوک حرارتی کرم ابریشم اندازه گیری شدند. میزان بیان ژن های هدف نسبت به ژن مرجع rpl27a و نمونه های شاهد (بدون شوک) کمی سازی شدند. اندازه گیری های بروز ژنی نشان داد که shsp20.4 و shsp19.9 در کرم ابریشم تحت تاثیر تنش حرارتی بروز افزایشی داشته اما ژن shsp21.4 بروز کاهشی نشان داد. در بین ژن های مورد بررسی ژن shsp19.9 بیشترین میزان بروز را دارا بود اما با ژن shsp20.4 اختلاف معنی داری نداشت و کمترین بروز ژنی مربوط به ژن shsp21.4 بود (0001/0>p). همچنین هیبرید 103×104 بروز بیشتری نسبت به هیبرید 107×110 نشان داد (0001/0>p). تجزیه آماری تفاوت معنی دار بروز shspها را در دو تیمار حرارتی مشخص کرد به طوری که تیمار دوبار شوک حرارتی بروز ژن کمتری نسبت به تیمارهای یک بار شوک حرارتی داشت. اختلاف بین دو تیمار حرارتی در هیبرید 103×104 بیشتر مشاهده شد که نشان دهنده تاثیر بالای پیش تیمار حرارتی در این هیبرید است (0001/0>p). این تحقیق نشان داد که پیش تیمار حرارتی در تمامی ژن ها و هیبریدهای مورد بررسی باعث کاهش بروز ژنی شد و احتمالاً باعث القای تحمل حرارتی در کرم ابریشم می شود.

کلمات کلیدی: افزایش تحمل هیبریدهای کرم ابریشم در شرایط استرس حرارتی یکی از اهداف اصلاح نژادی می باشد. با این حال مکانیسم تحمل در کرم ابریشم به خوبی توصیف نشده است. در این تحقیق چهار هیبرید 104×103، 103×104، 110×107 و 107×110 در ابتدای فصل پاییز 1390 پرورش داده شد تا ضمن اندازه گیری بیان ژنی یکی از مهم ترین پروتئین های شوک حرارتی (shsp19.9) کرم ابریشم، اثر آمیزش های دوطرفه بر بیان ژنی بررسی شود. بافت چربی در چهار زمان صفر، دو، چهار و 24 ساعت پس از اعمال شوک حرارتی جمع آوری و پس از استخراج rna و ساختcdna از نمونه های شاهد (نمونه های بدون شوک حرارتی) و نمونه های تیمار حرارتی 45 درجه ی سانتی گرادی به مدت 35 دقیقه، کمیت بیان ژن shsp19.9 به-عنوان ژن هدف نسبت به ژن rpl27a به عنوان ژن مرجع، به روش qrt-pcr، به وسیله ی دستگاه real-time pcr اندازه گیری شد. به منظور بررسی اثر فصل بر بیان ژن shsp19.9، دو هیبرید 103×104 و 107×110 در فصل بهار نیز پرورش داده شد. آنالیز واریانس نشان داد هیبرید 110×107 بیش ترین مقدار بروز و هیبرید 103×104 کم ترین میران بیان را در بین هیبریدهای مورد بررسی داشته است (0001/0>p). از طرفی هیبریدهای با منشا کره ای (110×107 و 107×110) در مقایسه با هیبریدهای با منشا ژاپنی (104×103 و 103×104) به مراتب حساس تر می باشند. بررسی آمیزش های معکوس نشان داد که هیبریدهای با پایه ی مادری ژاپنی (104×103 و 110×107) نسبت به هیبریدهای با پایه ی مادری چینی (103×104 و 107×110)، حساسیت بیش تری نسبت به افزایش دما دارند، چرا که با قرار گرفتن در شرایط تنش، بروز بیش تری داشته و با تولید shsp19.9، به عنوان محافظت کننده ی مولکولی، سلول را از آسیب های ناشی از تنش حفظ می کنند. ساعت دو بیشترین و ساعت 24 کمترین میزان بروز ژن را نشان داد (0001/0>p). اثر فصل نیز بر روی دو هیبرید متفاوت و معنی دار بود.

پرورش کرم ابریشم (l. bombyx mori) هموراه یک منبع درآمد قابل توجه برای کشاورزان بوده است. امروزه محققین در پرورش کرم ابریشم به دنبال شناسایی نژادهایی از کرم ابریشم هستند که از لحاظ ژنتیکی پتانسیل عملکرد و پایداری بالایی داشته باشند ضمن اینکه علاوه بر ژنتیک، عوامل مختلفی همانند شرایط آب و هوایی به خصوص دما نیز نقش عمده ای در بروز صفات تجاری کرم ابریشم دارند. لذا جهت گسترده کردن صنعت نوغان در مناطقی با آب و هوای گرم لازم است واریته های مقاوم به تنش حرارتی شناسایی و به مراکز پرورش کرم ابریشم معرفی شوند. از این رو در این پژوهش تأثیر افزایش طولانی مدت دما (39 درجه سلسیوس) در شش هیبرید کرم ابریشم (61، 67، 932، 104×103، 154×153، 32×31)، جهت یافتن هیبریدهای مقاوم و متحمل به دمای بالا مورد آزمایش قرار گرفت. به این ترتیب که شاخص های اقتصادی وزن پیله، وزن قشر پیله، درصد قشرپیله و درصد تلفات با میزان فعالیت سه آنزیم پراکسیداز، کاتالاز، سوپراکسیددیسموتاز که جزو آنزیم های آنتی اکسیدانت هستند و سطح چند پارامتر خونی (پروتئین، گلوکز، تری گلیسرید، کلسترول، اوره، اسید اوریک، آلکالین فسفاتاز)، در دو دمای 24 و 39 درجه سلسیوس و در دو روز نمونه برداری (روز سوم و هفتم) مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج نشان داد که دما بر بیشتر شاخص های اقتصادی تأثیر منفی داشته علاوه بر آن دما باعث کاهش و همچنین افزایش میزان برخی فراسنجه های خونی شد. در هیبرید 67 و هیبرید 32×31 ضمن افزایش میزان پروتئین و چربی افزایش بعضی شاخص های تجاری مشاهده شد. افزایش فعالیت آنزیم های کاتالاز، پراکسیداز و سوپر اکسید دیسموتاز در بیشتر واریته ها دیده شد، که در این میان فعالیت آنزیم کاتالاز در بافت چربی بیشتر از همولنف بوده و همچنین فعالیت آنزیم سوپر اکسید دیسموتاز در روز هفتم نمونه برداری در مقایسه با روز سوم نمونه برداری افزایش چشمگیر داشته است. هیبرید 932 بیشترین مقدار فعالیت آنزیم کاتالاز را هم در بافت چربی و هم در همولنف نشان داد از طرف دیگر در هیبرید 104×103 که بیشترین میزان تلفات را در مقایسه با سایر واریته ها داشت کمترین فعالیت آنزیم کاتالاز دیده شد. واژه های کلیدی: تنش حرارتی، آنزیم های آنتی اکسیدانت، کرم ابریشم، فراسنجه های خونی، کاتالاز