محی الدین عربی و ملاصدرا از جمله اندیشمندان مسلمانی هستند که به تحلیل این پدیده شگرف پرداخته اند. آنها برای عشق در قوس نزول، نقش علت العللی قائل هستند و معتقدند به واسطه وجود عشق، کل هستی از آن وجود یگانه صادر شده است و ذات الهی از مرحله کمون و بطون به ظهور در آمده و کثرت در پهنه هستی نمود پیدا کرده است، عوامل به وجود آورنده عشق یکی وجود کمال و دیگری معرفت و ادراک کمال است و از آن جا که خداوند کمال مطلق است و از طرفی شدیدترین ادراک را نسبت به ذات خویش دارد لذا شدیدترین ابتهاج را به ذات خویش دارد و بالتبع عاشق آثار و افعال خویش هم خواهد بود و دوست دارد که شناخته شود لذا از مرحله لاتعین و وحدت محض به مرحله تعین که قابل شناخت است در آمده است. ملاصدرا و ابن عربی برای عشق در قوس صعود نیز نقشی خاص مطرح نموده اند و معتقدند نه تنها وجود موجودات که بقاء و تکامل آنها نیز بواسطه عشق است؛ مبدعات به جهت عشق به علت برتر خود باقی اند و مخترعات که عشق و شوق را توأمان دارند به واسطه عشق در حرکت به سوی وحدت و تکامل هستند. در این میان نقش عشق در میان عالم انسانی پررنگ تر است. این دو اندیشمند، وجوه مختلفی را برای نقش عشق در تکامل آدمیان مطرح نموده اند به عنوان نمونه معتقدند عشق عامل تبدیل هموم متکثره به همّ واحد و تزکیه و صفای باطن و گذر از موانع و حجب است و به طور کلی باعث اطاعت و عبادت و هم سنخی میان عاشق و معشوق می گردد و عاشق را تا مرحله فنای در معشوق حقیقی که عالی ترین مرحله تکامل آدمیان است. پیش خواهد برد، در این پژوهش به طور مبسوط به بررسی نقش عشق در قوس نزول و صعود از منظر این دو اندیشمند پرداخته و پی آمدهای آنرا متذکر خواهیم بود