چکیده امروزه کشاورزی به عنوان یکی از مهم ترین بخش های اقتصاد، با مشکلات متعددی همانند: خشکسالی وکمبود منابع آب، عملکرد پایین تولید، بهره وری پایین عوامل تولید به خصوص آب و ... مواجه است. با توجه به اینکه اقتصاد غالب در مناطق روستایی کشاورزی است و دارای نقش قابل توجهی درتولید، اشتغال زایی و ایجاد درآمد در کشور دارا می باشد، لذا ضروری است با برنامه ریزی اصولی و آگاهانه جهت برطرف نمودن مشکلات این بخش اقدام نمود تا زمینه های لازم برای به تحقق رسیدن اهداف توسعه فراهم گردد. بخش خوسف واقع در شهرستان بیرجند به دلایلی همچون برخورداری از پتانسیل های بالای کشاورزی و همچنین وجود نظام های مختلف بهره برداری خرده دهقانی، تعاونی تولید روستایی، سهامی زراعی و کشت و صنعت، به عنوان محدوده مورد مطالعه این پژوهش انتخاب گردید. در رساله حاضر به بررسی بهره وری آب کشاورزی در بین نظام-های مختلف بهره برداری بخش خوسف در سال زراعی 89-88 پرداخته شده است. این پژوهش به لحاظ هدف از نوع کاربردی و به لحاظ ماهیت از نوع تحقیقات توصیفی – تحلیلی می باشد. در پژوهش حاضر، اطلاعات مورد نیاز با استفاده از دو روش اسنادی و میدانی و از طریق ابزار پرسشنامه جمع آوری شده است. روش نمونه گیری براساس خوشه ای دو مرحله ای بوده و با استفاده از فرمول کوکران تعداد 247 نمونه تعیین گردیده است. همچنین برای محاسبه بهره وری آب محصولات عمده زراعی در نظام های بهره برداری از شاخص های بهره وریbpd, cpd و nbpd استفاده شده است. نتایج حاصله نشان می دهد که بهره وری آب محصولات عمده زراعی در نظام های بهره برداری بخش خوسف با یکدیگر متفاوت می باشد، همچنین در الگوی کشت فعلی در نظام های مختلف بهره برداری محدوده مورد مطالعه به منظور صرقه جویی در آب باید کشت هایی با مصرف آب بالا و عملکرد پایین حذف گردند و به جای آنها به کشت محصولاتی با آب مصرفی کمتر و عملکرد بالاتر و بازده اقتصادی بیشتر پرداخت. بنابراین در نظام بهره برداری دهقانی باید محصولات ارزن، چغندرعلوفه ای و گندم حذف و پیشنهاد می شود به جای آنها محصول جو کشت گردد. در نظام تعاونی تولید روستایی نیز محصولات یونجه، سورگوم و پنبه حذف و به جای آنها محصول جو جایگزین شود. در نظام بهره-برداری سهامی زراعی نیز محصولات یونجه و سورگوم از الگوی کشت حذف و محصول ارزن کشت گردد. در نظام بهره برداری کشت و صنعت نیز پیشنهاد می گردد چغندرقند و یونجه حذف و محصول ارزن جایگزین شود.