ساختارشکنی و عادت ستیزی یکی از مولفه های اصلی در انسان شناسی عرفان و تصوف به معنای عام کلمه است ساختارشکنی عرفا بیانگر نوع نگاه خلاقانه مبتنی بر وقت شناسی و توجه به حالات و آنات نوبه نو در حوزه ی تجارب دینی و عرفانی آنهاست. این ویژگی باعث بوجود آمدن نظرات بسیاری راجع به این مکتب در طول تاریخ گردیده است، بطوریکه بسیاری این سنت را باعث احیاء دین و رشد و پویایی آن دانسته اند اما در مقابل گروهی این ویژگی را بدعتی در مقابل اصول اسلام دانسته و عارفانی از این سنخ را مستحق چوبه دار. عادت ستیزی و ساختارشکنی عرفا در ساحت های مختلف خود را نشان داده است. در حوزه ی زبان شطحیات عرفا اوج ساختارشکنی های زبانی را به تصویر کشیده و همچون دَم مسیحایی بر زبان مرده و معتاد روزمره می دمند و آن را از قالب های روزمره خارج می سازند.در ساحت اجتماع نیز ساختارشکنی و عادت ستیزی نمودهای مختلف و متنوعی پیدا کرده است: ملامتیه یکی از اولین فرقه های عرفان و تصوف است که اساس و شالوده ی تفکری اش بر ساختارشکنی و خلاف جهت اجتماع حرکت کردن است. جنون الهی، نوع خاصی از طریقت الهی است که در شکلی نامتعارف و خارج از چهارچوب آداب و عادات مرسوم، بیانگر حکمت های والا و تجربه های عمیق عرفانی برای کسانی است که دارای بصیرت معنوی باشند. از میان عرفا علاوه بر عطار و مولانا که در مثنوی های خود به ذکر ساختارشکنی های دیوانگان الهی می پردازند عین القضات همدانی نیز چهره ای شاخص در این عرصه است و تبیین کننده ی این ویژگی در عرفان و تصوف اسلامی.