چکیده papaver somniferum l. یکی از گیاهان دارویی متعلق به خانواده خشخاش است. (این گیاه) حاوی آلکالوییدهای دارویی بااهمیتی از جمله مورفین، کدیین، پاپاورین و نوسکاپین است. با وجود آن که تحقیقات زیادی در زمینه کشت بافت این گیاه(جنین زایی و باززایی) انجام شده است، اما هنوز هم یک روش قابل اطمینان در دسترس نیست. به منظور بررسی مرحله کال زایی در این گیاه یک آزمایش فاکتوریل با پنج تکرار و هر تکرار هشت ریزنمونه در قالب طرح کاملاً تصادفی طراحی شد. فاکتورهای مورد مطالعه شامل: محیط پایه (ms و b5)، 2,4-d (5/0 و 1 میلی گرم در لیتر)، bap (1/0 و 5/0 میلی گرم در لیتر)، اسید اسکوربیک (0 و 15 میلی گرم در لیتر)، دوره نوری (تاریکی کامل و روشنایی ( 16 ساعت روشنایی و 8 ساعت تاریکی))و ریزنمونه( ریشه ، هیپوکتیل و کوتیلدون) بودند. داده ها با استفاده از تجزیه واریانس آنالیز شدند و میانگین ها با استفاده از آزمون دانکن و در سطح احتمال 05/0 مقایسه شدند. القاء کالوس در محیط b5 قابل توجه بود و نتایج این مرحله از آزمایش نشان داد که محیط b5 نتایج بهتری از محیط ms تولید کرد. از میان دو سطح اکسین، محیط تکمیل شده با غلظت کمتر 2,4-d القاء کالوس بهتری را در مقایسه با غلظت بالاتر 2,4-d نشان داد. از میان دو سطح سیتوکینین، القاء کالوس در محیط دارای 1/0 میلی گرم در لیتر bap بهتر بود و القاء کالوس با افزایش غلظت سیتوکینین کاهش یافت. نتایج نشان داد که از میان دو دوره نوری، تاریکی شرایط بهتری برای تحریک تشکیل کالوس بود. از همه انواع ریزنمونه کالوس به دست آمد اما در هیپوکتیل تعداد کالوس تولید شده بالاتر بود. از میان دو سطح اسکوربیک اسید استفاده شده در این آزمایش، القاء کالوس در محیط بدون اسید اسکوربیک بالاتر بود. به منظور بررسی جنین زایی سوماتیکی، قطعات کالوس به سه محیط مختلف ms بدون هورمون، ms تکمیل شده با دو میلی گرم در لیتر bap و ms تکمیل شده با دو میلی گرم در لیتر kin منتقل شدند. کاهش غلظت تنظیم کننده رشد در محیط کشت رشد و نمو جنین را بهتر کرد. رشد و جوانه زنی جنین های سوماتیکی در محیط ms بدون تنظیم کننده رشد موفقیت آمیز بود و محیط ms بدون هورمون نتایج بهتری را در مقایسه با محیط ms تکمیل شده با bap و kin داد.