چکیده با وجود آنکه اخیراً در مطالعات گوناگون طرح های توسعه شهری، توجه به مباحث ساختار و سازمان فضایی محدوده مورد مطالعه پررنگ تر شده، ولیکن وحدت رویه مشخصی در تهیه این شناخت و بررسی و تحلیل آن مشاهده نمی شود و با این موضوع به صورت سلیقه ای برخورد شده است. مطالعه ساخت شهر که با واژه های گوناگون، کاربرد زیادی در مباحث شهرسازی دارد، به بررسی مهم ترین عناصر و اجزای تشکیل دهنده شهر و چگونگی ترکیب آنها می پردازد. در نظریات مختلف، تعابیری متنوع از اجزای تشکیل دهنده ساخت شهر شده و هر یک عناصر متفاوت و گاه مشابهی را نماینده ساختار اصلی شهر می دانند. اما آنچه مهم و هدف غایی این تحقیق می باشد، کاربست مجموعه کامل و جامعی از عوامل موثر و دخیل در شناخت این ساخت و ارائه روشی منطقی در راستای شناخت ساخت اصلی یک شهر است. اهمیت مطالعه در خصوص یافتن روشی اصولی و هدفمند، به سبب ضرورت شناخت بخشی از شهر است که استخوانبندی آن را شکل داده و حفظ و اتخاذ برخوردی ویژه و در خور با آن، منجر به حیات شهر در تداوم با اصل خویش می گردد. شهر از یک استخوانبندی شامل اجزای ساختاری و یک بخش پیرامونی که در برگیرنده بافت پر شهر است تشکیل شده و از انجا که تغییر و تحول لازمه هر پدیده پویایی است، برای آنکه این تغییرات منجر به از دست رفتن هویت و ساختار شهر نگردد، بایستی با اتخاذ روشی مناسب به شناخت این ساختار اهتمام ورزید تا پیچیدگی و دشواری شناخت ماهیت کل شهر منجر به درک ناصحیح از اجزای اصلی و برخوردی نا آگاهانه و غیر اصولی با این بخش از شهر نگردد. در این راستا، محقق پس از شناخت نقطه نظرات گوناگون پیرامون نحوه شناسایی ساخت اصلی شهر، مجموعه ای از معیارهای برگزیده شده را با کارشناسان شهری به مشورت گزارده و نهایتاً معیارهای نهایی مورد نیاز را بدست آورده است.پس از شناختی اجمالی از کلیه جنبه های مورد نیاز به تفصیل به تحلیل و بررسی هر یک از ابعاد شهر در رابطه با معیارهای مورد بحث پرداخته و از رویهم گذاری لایه های شناختی مختلف نتاجی را بدست آورده است. از جمله سوالاتی که در آغاز این تحقیق مطرح بود، به غیر از نحوه شناسایی ساخت اصلی شهر مورد مطالعه (کرج)، بررسی چگونگی روابط فضایی اجزای ساختاری شهر است که نتیجه حاصل پس از شناخت لایه های ساختاری مورد مطالعه آن بود که این شهر علی رغم برخورداری از عناصر ساختاری مهمی چون طبیعی، تاریخی، اجتماعی و کارکردی به سبب فقدان برخورد ویژه با این عناصر به اجزایی منفرد و پراکنده در شهر تبدیل شده که حتی بسیاری از آنها (خصوصاً عناصر تاریخی) در تصویر ذهنی شهروندان از شهر محل سکونت شان، گم گشته است. بنابراین ساختار شهر از پیوستگی و انسجام مناسبی که ارتباطات این اجزا را به منظور کارکرد بهتر در شهر فراهم سازد، برخوردار نیست. در نهایت نتیجه مهم و در خور توجه این تحقیق، ارائه دستاوردهایی است که می تواند ادامه مسیر را روشن سازد و اهمیت انجام چنین مطالعاتی را به طور جدی تر در طرح های شهری و حتی در چارچوب طرح های ویژه و مجزا برای این بخش از شهر مطرح نماید.