چکیده بقای صنعت زیتون به برداشت عملکرد اقتصادی میوه که می تواند برای تولید روغن و زیتون های رومیزی استفاده گردد بستگی دارد. در درختان زیتون علیرغم تولید گل فراوان، میوه کمی تشکیل می شود. یکی از مهمترین دلایل نسبت پایین میوه به گل، رابطه سازگاری دانه گرده در بین ارقام مختلف است. با توجه به اینکه گرده افشانی یکی از مهمترین فاکتورها در تولید میوه است بررسی سازگاری گرده بین ارقام در زمان احداث باغ زیتون به منظور افزایش تشکیل میوه و عملکرد برای پرورش دهندگان اهمیت دارد. بنابراین پژوهش حاضر با هدف تعیین گرده دهنده مناسب برای ارقام زیتون ‘فیشمی رودبار’ و ‘کنسروالیا’ که می تواند تولید و کیفیت میوه را افزایش دهد انجام گردید. مطالعات در دو باغ که در آن ها درختان کنسروالیا و فیشمی رودبار کشت شده و به ترتیب در کازرون و شیراز واقع شده بودند در طی دو سال انجام شد. طرح آزمایش بلوک کامل تصادفی با چهار تکرار بود. در رقم کنسروالیا تعدادی از شاخه های انتخاب شده بر روی هر تکرار(درخت) تیمارهای خودگرده افشانی، گرده افشانی باز، دگر گرده افشانی با دانه گرده ‘گوردال سویلانو’، ‘فیشمی رودبار’، ‘روغنی’ و مخلوطی از دانه های گرده همه ارقام را دریافت نمودند. در سال دوم تیمارهای دانه گرده ‘دکل’ و ‘کرونایکی’ به دیگر تیمارها اضافه گردید. تیمارهای رقم ‘فیشمی رودبار’ در دو سال مشابه بوده و شامل خود گرده افشانی، گرده افشانی باز، دگرگرده افشانی با دانه گرده ‘روغنی’ ، ‘زرد’ ، ‘تخم کبکی’ ، ‘دزفول’ ، ‘شیراز’ ، ‘ بش’ و مخلوط گرده همه ارقام بود. برای تیمار مخلوط دانه گرده مقادیر مساوی (وزنی) گرده های ارقام ترکیب گردیدند. جمع آوری گرده از طریق کیسه نمودن شاخه های گل دهنده هر درخت گرده دهنده قبل از باز شدن گل و تکان دادن آنها بعد از مرحله تمام گل انجام گردید. گرده های جمع آوری شده در بطری های شیشه ای کوچک در دمای 4 درجه سانتی گراد تا زمان استفاده ذخیره گردیدند. به منظور انجام پژوهش تعدادی از شاخه های گل دهنده در هر درخت انتخاب و یکصد گل در هرشاخه قبل از باز شدن در مرحله بالونی (به جز تیمار خود گرده افشانی و گرده افشانی باز) بوسیله پنس اخته و با یک قلم موی کوچک تلاقی گردیدند. جهت جلوگیری از ورود گرده های نا خواسته، دست ها و همه وسایل بعد از هر تلاقی با اتانول %70 شستشو گردید. پس از گرده افشانی این شاخه ها (به جز تیمار گرده افشانی باز) بوسیله کیسه های کاغذی پوشیده شدند. بیست روز بعد از اخته کردن کیسه های کاغذی برداشته شد. درصد تشکیل میوه در روز بیست و یکم بعد از اخته شدن، میانه تابستان و زمان برداشت محاسبه گردید. همچنین در زمان برداشت عملکرد و اجزاء میوه و هسته ارزیابی گردید. نتایج نشان داد که رقم ‘کنسروالیا’ رقمی خود سازگار است (شاخص ناسازگاری 91/0 در سال اول و 18/1 در سال دوم) و تیمار های گرده افشانی سبب کاهش تشکیل میوه می شود. درصد تشکیل میوه در همه مراحل در تیمار خود گرده افشانی به طور معنی داری بیشتر از تیمارهای دگرگرده افشانی بود. در این تحقیق همچنین درصد شات بری تحت تاثیر منابع گرده قرار گرفت. گل های گرده افشانی شده با گرده ‘کنسروالیا’ حداقل درصد شات بری را در مقایسه با تیمارهای دگرگرده افشانی نشان دادند. در این مطالعه، صفات میوه (قطر، طول و وزن میوه و نسبت گوشت به هسته) در تیمارهای خودگرده افشانی، گرده افشانی باز و مخلوط دانه گرده برتر از تیمارهای دگرگرده افشانی بودند. صفات هسته تحت تاثیر نوع دانه گرده قرار نگرفت. نتایج نشان داد که رقم ‘فیشمی رودبار’ یک رقم نسبتاً خود ناسازگار است و خود گرده افشانی سبب کاهش تشکیل میوه (شاخص ناسازگاری 52/0 در سال اول و 67/0 در سال دوم) شد. درصد تشکیل میوه در همه مراحل در تیمارهای دگرگرده افشانی با دانه گرده زرد و مخلوط دانه های گرده به طور معنی داری بیشتر از سایر تیمارها بود. گل های تیمار شده با دانه گرده رقم زرد و مخلوط دانه های گرده حداقل درصد شات بری را در مقایسه با سایر تیمارها نشان دادند. صفات هسته و میوه در تیمار دگرگرده افشانی با دانه گرده زرد بیشتر از سایر تیمارها بود. در مجموع پاسخ ارقام ‘کنسروالیا’ و ‘فیشمی رودبار’ به منابع گرده مختلف در این پژوهش نشان می دهد که ‘کنسروالیا’ یک رقم خود سازگار و ‘فیشمی رودبار’ یک رقم نسبتاً خود ناسازگار می باشد. کلمات کلیدی: زیتون، گرده افشانی، خود ناسازگاری، تشکیل میوه