آموزش و پرورش به عنوان ابزاری توانمند همواره همراه انسان در مسیر بهبود است و از چنان اهمیتی برخوردار است که خود میتواند به شکل هدف جلوه کند. از این دیدگاه پرداختن به فرایند آموزش و پرورش، مقدمهای لازم برای هرگونه تحول و پیشرفتی است؛ اما چگونگی پرداخت این موضوع، خود میتواند شکست یا پیروزی این حرکت را به ارمغان بیاورد، به بیان دیگر هرگونه رسیدگی به سامانه آموزش و پرورش باید پژوهش بنیاد باشد؛ در غیر اینصورت محکوم به شکست است. برمبنای این مسئله و براساس بنیادهای آموزشی فرهنگ محور، پژوهشگر، در پی واکاوی دلایل توفیق سامانهای آموزشی برآمده است که به ظهور تمدن مسلمین منجر شد و موجب درخشش علمی مسلمانان در چند قرن متمادی گردید. با توجه به زمینه پژوهش، برخی از ارکان آموزش و پرورش، از جمله مولفههای فرهنگی، نظریهها، راهبردها و مکانهای آموزشی بررسی گردید. این پژوهش از نوع توصیفی، با تاکید بر توصیف تعلیلی است که با روش تحلیل محتوا، به تفسیر نتایج به دست آمده از منابع مطالعاتی پرداخته است. در پایان چندین مولفه فرهنگی شناسایی شد که شامل این موارد است: همافزایی علم و ایمان، نیت خدایی، تقدم پرورش بر آموزش، خردورزی، ساختار رابطهای آموزش و هماهنگ با سایر ارکان اجتماع و نگرش «دانایی، توانایی است». افزون براین روشن شد که مشترکات نظریهای بسیاری میان رویکردهای آموزشی آن دوران، با دیدگاههای امروز روانشناسان تربیتی وجود دارد؛ با این وجود از جهت دستاوردها، تفاوتهای قابل ملاحظهای میان کاربست این نظریهها در گذشته و حال وجود دارد که نشاندهنده تاثیر آن مولفههای فرهنگی بر کیفیت اجرای نظریههاست.