نام پژوهشگر: سمیه جوکار

تحلیل انتقادی گفتمان اشعار ملک الشعرای بهار بر اساس دیوان شاعر
پایان نامه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری - دانشگاه شیراز - دانشکده ادبیات و علوم انسانی 1390
  سمیه جوکار   جلال رحیمیان

تحلیل گفتمان انتقادی شاخه ای بین رشته ای برگرفته از زبان شناسی انتقادی است. این رویکرد نوین معتقد است که هیچ گفتمانی خالی از ایدئولوژی نیست و تلاش می کند که روابط پنهان قدرت، سلطه، نابرابری اجتماعی و سو استفاده از قدرت را بر ملا کند. بیشتر تحلیلگران گفتمان انتقادی بر اساس تظاهرات زبان شناختی به تحلیل گفتمان می پردازند در حالی که ون لیوون در تحلیل خود از مولفه های جامعه شناختی- معنایی استفاده می کند. در این تحقیق قصد بر این است که اشعار سیاسی بهار بر اساس چارچوب ون لیوون مورد بررسی قرار گیرند تا مشخص شود که بهار در دوران پر تنش و اضطراب مشروطه و روزگار پس از آن چگونه کارگزاران اجتماعی را به تصویر می کشد. آیا از آنها با صراحت نام می برد یا ترجیح می دهد که پوشیده سخن بگوید. به منظور نیل به هدف تحقیق و پاسخگویی به سوالات تحقیق، ابتدا آن دسته از اشعار سیاسی که دارای مولفه های گفتمان مدار بودند مشخص شدند، سپس مولفه های گفتمان مدار استخراج و شمارش شدند. در نهایت با محاسبات آماری و براساس بسامد مولفه ها، میزان ارجاعات پوشیده و صریح مشخص گردیدند. طبق نتایج به دست آمده مشخص گردید که بهار برای بازنمایی فعالان سیاسی، اربابان قدرت و عاملین عمل از صریح ترین مولفه که همان نام بری و فردی سازی است، استفاده کرده است. دیگر مولفه های پرکاربرد عبارتند از ارزش گذاری، اشتراکی سازی و فعال نمایی. با به کارگیری مولفه ی ارزش گذاری، بهار به نوعی ایدئولوژی و اندیشه ی خود را نسبت به کارگزاران اجتماعی بیان کرده است.