هدف از انجام این پژوهش بررسی دیدگاه دبیران و دانش آموزان در خصوص نقش مناطق تجاری – مرزی شهرهای بانه و مریوان بر وضعیت تحصیلی دانش آموزان پسر مقطع متوسطه در این دو شهر بود. روش انجام پژوهش کمی- کیفی و از نوع همبستگی بود. جامعه ی آماری، شامل کلیه ی دانش آموزان پسر سال اول و سوم مقطع متوسطه در سال تحصیلی91-90 و همچنین تمام دبیران مشغول به تدریس در این مقطع بود. ابزار اندازه گیری در بخش کمی پرسشنامه ی انگیزش پیشرفت هرمانس و در بخش کیفی نیز از روش مصاحبه با دبیران استفاده شد. به منظور تجزیه و تحلیل داده ها از روش های آمار توصیفی و استنباطی (ضریب همبستگی پیرسون و تی تست) استفاده شد. نتایج نشان داد که بین وضعیت اقتصادی خانواده با میزان پیشرفت تحصیلی دانش آموزان رابطه ی معنی داری وجود دارد اما بین وضعیت اقتصادی با انگیزه ی پیشرفت رابطه وجود ندارد. و نیز تفاوت معناداری از لحاظ عملکرد تحصیلی بین دو گروه از دانش آموزان شاغل و غیر شاغل وجود نداشت. همچنین نتایج حاصل از یافته ها نشان داد که ارتباط معنی داری بین میزان اشتغال به کار دانش آموزان با پیشرفت تحصیلی آنان و نیز بین میزان اشتغال به کار دانش آموزان با میزان انگیزه ی پیشرفت آنان در جهت عکس وجود دارد. نتایج حاصل از تحلیل مصاحبه با دبیران نیز نشان داد که وجود فرصت های شغلی برای دانش آموزان در منطقه تا حدی بر انگیزه ی تحصیلی آنان اثرگذار بوده است، بعنوان مثال میزان قبولی در کنکور و رتبه های برتر در این دو شهر در چند سال اخیر سیر نزولی داشته است.