نام پژوهشگر: زهرا علایی تفتی

نقد و شرح دشواری های دیوان شارق یزدی
پایان نامه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری - دانشگاه یزد - دانشکده ادبیات 1390
  زهرا علایی تفتی   سید محمود الهام بخش

میرزا غلامحسین شارق، ملقب به شارق الملک در سال 12540 خورشیدی در یزد دیده به جهان گشود. وی از کودکی به تحصیل و کسب علوم عقلی و نقلی در یزد مشغول شد. در آغاز جوانی، به تجارت روی آورد و پس از آن با روی آوردن به شغل های گوناگون تجارب متعددی کسب کرد. مدتی دبیر و مشاور مشیرالممالک بود و مدتی هم سمت نیابت مصباح الدیوان را بر عهده داشت. میرزا غلامحسین از شعرای دوره ی بازگشت در یزد بود و به علت معلومات علمی و همچنین سفرهایی که داشت در زمینه ی شعر از سرآمدان روزگار شد. وی نثر را جذاب و موثر می نوشت و برخی از مقالات او با امضاء مستعار در روزنامه ی سفینه درج گردیده است. دیوان شارق مجموعه ی سی هزار بیتی از غزلیات ، قصاید، رباعیات و مثنوی در بحر متقارب است. رباعیات او در زمان حیاتش به سال 1299 خورشیدی در شهر کرمان به صورت چاپ سنگی منتشر شده است. وی در شیوه ی شاعری بیشتر تحت تاثیر حافظ و مولوی بوده است. شارق در اشعارش از مضامینی چون مدح و ثنای خداوند، پیامبر اکرم(ص) و حضرت علی (ع) و نیز مضامین عرفانی چون وحدت وجود، ترک خودپرستی، تقابل عقل و عشق استفاده کرده است. در این رساله کوشش شده است که دیوان شارق به جز مثنویات، از نظر ویژگی های زبانی، فکری و ادبی، سبک شناسی و شرح دشواری ها مورد تحلیل و بررسی قرار گیرد. این رساله شامل هشت فصل است: فصل اول، درباره ی مبادی تحقیق است که در آن تعریف موضوع، سابقه ی تحقیق، هدف و روش کار بیان شده است. فصل دوم، تحقیق درباره ی آثار و احوال شارق است که در آن به تفصیل از دوران زندگی ، معاصران، سفرها، تالیفات و هنر خوشنویسی او بحث شده است. در فصل سوم، با توجه به این که شارق در دوره ی مشروطه می زیسته جریان های شعر مشروطه و معاصر و ویژگی های آن مورد بررسی قرار گرفته است. فصل چهارم، بررسی و تحلیل اشعار شارق در سطح زبانی است و اشعار وی از حیث ویژگی های سبکی و موسیقی نیز مورد بررسی قرار گرفته است. فصل پنج، به بررسی ویژگی های ادبی، آرایه های بدیعی و صناعات ادبی اختصاص یافته و شامل مباحث علم بیان و صور خیال از قبیل تشبیه، استعاره و کنایه است که بعد از تعریف مناسب برای هر مورد شاهد مثال ذکر شده است. فصل ششم، شامل بررسی ویژگی های اشعار شارق در سطح فکری است و انعکاس افکار شاعر در سروده های او تجزیه و تحلیل شده است. در فصل هفتم، دشواری های اشعار شارق مورد بررسی قرار گرفته است و مباحثی از قبیل کلمات دشوار، ترکیبات، کنایات، تلمیحات و اصطلاحات همراه با نمونه هایی گنجانده شده است. در پایان نتیجه گیری کلی به صورت خلاصه از تمام فصول به عمل آمده است.