چکیده نوشتار حاضر جستجویی است پیرامون آراء ، احوال واقوال فضیل بن عیاض که در آن سعی نموده ایم وجوه مختلف شخصیتی ورفتاری او را با واکاوی مبانی نظریِ عواملی همچون خلوت ، حزن واندوه ، فتوت وجوانمردی وبرخی مباحث کلامی همچون عدم ستایی مورد بررسی قرار دهیم . وجود بارقه هایی از ملامتیه ، اصول جوانمردانه رفتاری و اشتغال به حزن واندوه درکنار «عملگرایی» در حوزه ایمان ، حاکی از وامداربودن او نسبت به جوانمردی وحکمت قدیم ایران از یکطرف والهام بخشی ملامتیه ومکاتب عرفانی خراسان وبغداد از طرف دیگر است . زهد فضیل با تأثیر عمیق درساحت های مختلف فکری ورفتاری ؛ فراتر از خوف ورجاء و نشانگرِ دید برتر معرفتیِ او و ریشه در نگرش قرآنی و محبّتِ ناشی از معرفت دارد .این موضوع ، علاوه برتشیع ، از ارکان فتوّت نیز هست . نحوه نگرش فضیل به هستی و نیستی ، موجد عقایدی همچون عدم ستایی است . عدم درمقابل وجود ، از مُدرَکات اعتباری است و برای توصیف وتبیین آنها از برخی استعاره ها استفاده می کنیم که یکی از این استعاره ها سکون است . سکون در نظریات فضیل عمدتاً واجد سه جنبه است : جنبه هستی شناختی ، جنبه نفسانی وجنبه زبانی .جنبه هستی شناسانه مربوط بی میلی وبدبینی نسبت به آفرینش . بُعد نفسانی با موضوعاتی چون شرم وحیاء وجنبه زبانی آن نیز با صمت وسکوت ارتباط پیدا می کند. بررسی احوال واقوال فضیل مارا به این نتیجه رهنمون می سازد که او شخصیتی جامع بوده است که باآنکه طرفدار حزن وخلوت ودلباخته عدم وامور عدمی است لیکن اندیشه های او الهام بخش مکاتب عرفانی وعارفان قرون بعد است . کلمات کلیدی : غم و اندوه، خلوت، خوف ورجاء ، زهد،جوانمردی، ایمان،فضیل