چکیده: ماهیان خاویاری جزء ماهیان استخوانی بازمانده میباشند. این خانواده دارای 25 گونه از 4 جنس می‎باشند. بررسی آمار صید ماهیان خاویاری در سواحل ایران نشان می دهد که در سال های اخیر تنها وضعیت ذخایر تاس ماهی ایرانی بهتر از ذخایر سایر تاس ماهیان بوده است. صید بی‎رویه، ایجاد سد‎ها، موانع دیگر نظیر پل، صنعتی‎شدن رود‎خانه‎ها، آلودگی و سایر عوامل روز‎به‎روز از ذخایر این ماهیان کاسته و مانع مهاجرت و تخمریزی طبیعی این ماهیان گردیده تا جاییکه هم‎اکنون 90-70 در‎صد مناطق تخمریزی طبیعی این ماهیان از بین رفته است. با یک نظر اجمالی به مقدار صید تاس‎ماهیان از قرن 19 به بعد مشاهده خواهیم نمود که صید تاس‎ماهیان رو به نقصان است. بدین ترتیب سال‎به‎سال زاد‎ و‎ ولد تاسماهیان کم شد و به همین علت کوشش همه جانبه‎ای در رفع این نقیصه به عمل آمده است و با تکثیر مصنوعی در سطح بسیار زیاد توانستند جلوی انقراض این ماهیان را بگیرند. در هفدهم ماه مه 1869 مصادف با 27 اردیبهشت 1248 شمسی، برای اولین بار در جهان پروفسور اوسیانیکوف در رودخانه ولگا تکثیر مصنوعی تاس‎ماهیان را انجام داد. 6 سال بعد در روسیه سث گرین موفق به دریافت و لقاح تخم تاس‎ماهیان دریاچه‎ای شد. در سال 1913 درژاوین موفق به رفع چسبندگی تخم تاس‎ماهیان پس از لقاح بوسیله گل رس شد. در ایران تکثیر مصنوعی ماهیان خاویاری از سال 1301 در سفیدرود آغاز گردیده است و روند تکثیر و بازسازی ذخایر و مطالعات و پیشرفت‎ها همچنان ادامه دارد. مراحل تکثیر مصنوعی ماهیان خاویاری شامل مرحل زیر است: تهیه و انتخاب مولدین، تعیین جنسیت در ماهیان خاویاری، آماده سازی عصاره هیپوفیز و مقدار تزریق، تزریق غده هیپوفیز و القاء تکثیر مصنوعی، علائم رسیدگی نهایی در مولدها، روش استحصال تخمک، لقاح، شستشوی تخم‎ها، رفع چسبندگی تخم‎ها، تعیین در صد لقاح. تاکنون دانشمندان تحقیقات گسترده ای در خصوص تکثیر مصنوعی ماهیان خاویاری صورت داده و به نتایج ارزنده ای دست یافته اند. یکی از مراحل مهم در تکثیر ماهیان خاویاری تعیین جنسیت می باشد که تاکنون روش های مختلفی آزمایش شده که از بین آن ها اولتراسونوگرافی یک روش غیر تهاجمی و سریع و با دقت تشخیص بالا می باشد. روش دیگر که تهیه نقشه خونی و تعیین غلظت تستوسترون (t) و 11-کتوتستوسترون(kt) پلاسما نیز مناسب است. از طرفی در خصوص تزریق هیپوفیز به منظور القاء تکثیر تحقیقاتی به منظور یافتن جایگزینی مناسب برای این هورمون (با توجه به کمبود هیپوفیز) صورت گرفته است که بر طبق آن ها به نظر می رسد هورمون lhrh-a2 و مخلوط ccp و spe (ترکیبی از هیپوفیز کپورماهیان و تاس‎ماهیان) می‎تواند بعنوان یک جایگزین مناسب برای غده هیپوفیز در تکثیر مصنوعی ماهی خاویاری ایرانی استفاده شود. در خصوص استحصال تخمک و با مقایسه روش های مختلف به نظر می رسد روش mist (میکروسزارین) روشی کار‎آمد و موثر و با استرس کمتر برای بروداستوک طی تکثیر مصنوعی نسبت به دیگر روش‎های جمع‎آوری تخم می‎باشد. از طرفی با توجه به اهمیت ذخیره گامت های این ماهیان تکنیک انجماد اسپرم در رقیق کننده مناسب راهکاری ارزنده و کاربری می باشد.