بکارگیری یک مدل شناختی به منظور بررسی ابعاد چندگانه روانی کلام لازم می باشد. برای نیل به این هدف، این مطالعه از مدل تولید کلام و روانشناختی زبان لولت (1989، 1999) به منظور تعیین دلایل اصلی ناکارآمدی و راه کارهای حل ناکارآمدی سخنگویان فصیح و غیرفصیح زبان انگلیسی استفاده کرد. در ابتدا، یک مقیاس تحلیلی روانی کلام، با اقتباس و تلفیق مقیاس روانی کلام کلی نگر فولچر (1996) و مقیاس سنجش صحبت سیستم بین المللی آزمون زبان انگلیسی (2008)، طراحی شد. مقیاس تحلیلی جدید در ارزیابی صداهای ضبط شده 160 فراگیر زبان انگلیسی استفاده شد و بر اساس این ارزیابی، 50 سخنگوی فصیح و 50 سخنگوی غیرفصیح زبان انگلیسی انتخاب شدند. سپس، به منظور تشخیص دلایل اصلی ناکارآمدی و راه کارهای حل ناکارآمدی آنها، 2 پرسشنامه طراحی شد و مجموعه ای از مصاحبه های بازنگرانه انجام شد. نتایج تحلیل چندگانه واریانس و نیز تحلیل های کیفی نشانگر این امر بودند که سخنگویان غیرفصیح زبان انگلیسی نسبت به سخنگویان فصیح از ناکارآمدی های بیشتری در ارتباط کلامی از جمله ضعف در تدبیر و چاره اندیشی، فقدان زمان کافی برای پردازش و درک فرد از ناکارآمدی های موجود در توانش زبانی مخاطب رنج می برند. به عبارت دیگر، سخنگویان غیرفصیح برای بیان منظورشان هیچ طرح کلی نداشتند، پیوسته در جستجوی لغات مناسب برای بیان منظورشان بودند و نیز در مورد درستی و تلفظ عبارت ها مطمئن نبودند. در عین حال، از راه کارهای مناسبی برای رفع این ناکــــارآمــــدی ها استـــفاده نمی کردند و عمدتا پیامشان را کاهش می دادند، یا حتی در بعضی از موارد از انتقال پیام موردنظرشان صرف نظر می کردند. اما سخنگویان فصیح زبان انگلـــیسی از این ناکارآمـــدی ها رنــــج نمی بردند و از راه کارهای مناسب از جمله راه کارهای غلبه بر ضعف در تدبیر و چاره اندیشی، فقدان زمان کافی برای پردازش و ناکارآمدی های موجود در توانش زبانی مخاطب در ارتباط کلامی بیشتر از سخنگویان غیرفصیح استفاده می کردند. به بیان دیگر، سخنگویان فصیح می توانستند پیام های مورد نظرشان را به طور پویا به شکل دیگر بیان کنند و نیز می توانستند از راه کارهای مناسبی برای غلبه بر نبود زمان کافی برای پردازش و نیز بر ناکارآمدی های موجود در زبان مخاطب بهره ببرند. یافته های این تحقیق برای سنجش روانی کلام و آموزش فراگیران زبان انگلیسی مفید می باشد.