نام پژوهشگر: مهری حسن زاده

رویکرد قرآن به مقوله ترس
پایان نامه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری - دانشگاه الزهراء - دانشکده الهیات 1391
  مهری حسن زاده   فاطمه علایی رحمانی

مقوله"ترس"جدا از تعریف علمی و روانشناختی آن که حالتی انفعالی است وانسان را به نحو غیرارادی از عوامل خطر دور می سازد، از مباحث مهم اخلاقی بوده و بسته به متعلق آن ارزش گذاری می شود. بر همین اساس ترس بردو قسم ارزشی و ضد ارزشی قابل تقسیم است.دسته اول از مهمترین فضایل و ارکان اخلاق است که در مرحله عالی، نقشی سازنده در تربیت انسانها دارد و در ابتدایی ترین مرحله سبب نجات از خطراتی است که انسان را تهدید می کند. دسته دیگر که در زمره رذایل اخلاقی قرار می گیرد،مانع رشد و تعالی انسان می گردد.در قرآن،واژگان چندی معادل مفهومی ترس شناخته شده اند. عامترین این واژگان "خوف"است و برخی ازواژگان قریب المعنای آن عبارتنداز :"خشیت"،"وجله"،"رهبه"،"روع"،"رعب" ، "فزع" و "اشفاق". در قرآن کریم خوف و خشیت ازمقام و وعید خدا و خوف از عاقبت و آخرت انسان ازجمله ترسهای ارزشی مطلق ؛ ترس از حوادث وپدیده های طبیعی و فرا طبیعی در زمره ترسهای ارزشی نسبی و ترس از فقر ، مرگ و طاغوت از مهمترین ترسهای ضد ارزشی معرفی شده اند. همچنین اجتناب از بدیها و استقبال از نیکیها، رسیدن به مقام رضای الهی ، مشمول غفران الهی شدن،دریافت اجر کبیر و بهره مندی از نعمتهای بیکران بهشتی برخی از آثار ترسهای ارزشی شمرده شده اند. چنانکه اقدام به جنایت ،پذیرش ولایت شیطان، عدم انفاق واعراض از جهاد در راه خدا،از آثار سوء ترس از فقر؛ تزلزل و دوستی با شیطان از آثار ترس از طاغوت؛به حال مرگ در آمدن و خروج از حالت تعادل ،از آثار ترس از مرگ، به عنوان پیامدهای ترس ضدارزشی شناخته شده است. کسب علم و معرفت،تزکیه نفس،توجه به علم و ربوبیت و قهاریت خدا، از جمله عوامل ترسهای ارزشی بوده و در مقابل،ضعف ایمان ،وابستگی مادی،جهل به حقیقت مرگ ، عملکرد ظالمانه ،عدم اعتماد به رزاقیت خدا ، احساس ضعف و زبونی در خویشتن و مبهوت قدرت دشمن شدن از عوامل ترسهای ضد ارزشی معرفی شده اند. ایمان؛ عمل صالح و برخی از مصادیق آن نیزاز عوامل مصونیت از هرگونه خوفی در آیات می باشند.