جریان روشنفکری ایران در عصر ناصرالدین شاه به عنوان یک مجموعه فرهنگی، سیاسی حول محور زمینه سازی برای سیطر? فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی غرب زدگی شبه مدرن و تحکیم بنیان های نفوذ و پشتوانه های تئوریک گسترش یافته است. در این جریان گروه های مختلف اجتماعی با منشاءهای طبقاتی متفاوت و پیشینه های تاریخی متنوع وجود دارند،در جمع اعضای این جریان می توان از طیفی از درباریان و دولتمردان قاجاری و سرمایه داران وابسته نوظهور، روزنامه نگاران، رمان نویسان، شاعران ناسیونالیسم وجود دارند. روشنفکران طبقه ای نوپا در عرصه ی گفتمان های فرهنگی و سیاسی در جامعه ایران در عصر ناصرالدین شاه بودند، اینان نوعاً تجددخواه و طالب تغییرات اساسی در ساختار سیاسی و اجتماعی حاکم بر ایران بودند. روشنفکران عصر ناصری استبداد سلطنتی را دشمن آزادی، برابری و برادری و جزم اندیشی مذهبی را مخالف طبیعی تفکر عقلانی و علمی و امپریالیسم خارجی را استعمارگر سیری ناپذیر کشورهای عقب مانده ای مثل ایران می دانستند و در کلام و شعارهای خود از ان بیزاری می-جستند آنان به دنبال آموزش به سبک غربی و جایگزینی آن با شکل سنتی آن بودند. طبق? روشنفکر مشروطیت، سکولاریزم و ناسیونالیسم را سه ابزار کلیدی برای ساختن جامعه ای نوین، قدرتمند و توسعه-یافته به شمار می آوردند. و روشنفکران دینی این عصر علاوه بر این ابزار، ابزارهای دیگری هم، مانند سنت گرایی و دین گرایی را برای رسیدن به پیشرفت را بهترین راه درمان می دیدند.