نام پژوهشگر: حسین علومی مهر

اصطلاحات گاه شماری در قرآن
پایان نامه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری - دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم - دانشکده علوم قرآنی قم 1391
  صدیقه خرمی   حسین علومی مهر

مسئله اوقات و گاه شماری، بخشی مهم از زندگی مادی و معنوی هر انسانی است که باعث تنظیم اوقات زندگی و نظم دادن به امور دین و دنیای مردم می شود. گاه شماری عبارت از دانش و فن تعیین و نگه داری حساب زمان یا معرفه المواقیت است. در قرآن کریم از بسیاری از زمان ها نام برده شده است که این زمان ها به ترتیب طول مدت، شامل لحظات، زمان های خاص شبانه روز، شب، روز، هفته ، ماه، فصل، سال،قرن، هزاره و... است. خداوند در قرآن به برخی از زمان ها مانند شب وروز و...( لیل، نهار و...) قسم یاد کرده و برخی از سوره های قرآن مانند لیل، ضحی، فجر، جمعه و ... نیز به نام اوقاتی خاص نامیده شده است که نشان از عظمت و جایگاه وقت و زمان سنجی در نزد خدا دارد. به جهت اهمیت مسئله زمان سنجی و نقش آن در تنظیم زندگی انسان، بررسی موضوع مذکور از منظر قرآن به عنوان کتاب هدایت بشر، به صورت مستقل و منظم ضروری می نماید. از این رو، با بررسی واحد های زمانی موجود در قرآن معلوم شد که خود واژه زمان در قرآن ذکر نشده است؛ ولی واژه های مترادف آن مانند وقت، مدت، حین و دهر و ... به کار رفته است. همچنین کلماتی که دارای مفاهیم زمانی مانند الآن، ساعت، لمح البصر، ارتداد الطرف، فلق، فجر، صبح، بکره، غدو، اشراق، طلوع، ضحی، ظهر، دلوک، عصر، اصیل، شفق،غروب، عشاء، سحر، لیل، نهار، یوم، جمعه، سبت، شهر، صیف، شتاء، عام، سنه، حول، حجج، قرون، الف سنه و... هستند، در قرآن ذکر شده است. از سوی دیگر، در قرآن زمان هایی مانند ساعت، حین و... به کار رفته است که محدوده معینی نداشته و نمی توان آنها را محدود به عددی معین کرد؛این به جهت آن است که هدف، محدود و معین کردن دقیق آن زمان نیست؛ بلکه هدف بیان کوتاه یا طولانی بودن، دوری یا نزدیکی آن برای هدایت و توجیه انسان است. نکته مهم اینکه مفهوم برخی از واژه ای دال بر زمان مانند ساعت در عرف و لغت، با معنای آن در قرآن متفاوت است. همچنین از برخی از زمان ها در قرآن مانند مأه عام، حولین، سبع سنین و... معنای حقیقی و مدت دقیق آنها اراده شده و برخی برای تمثیل سرعت فعل است نه بیان مدت دقیق آن؛ مانند لمح البصر. بسیاری از اوقات به کار رفته در قرآن نیز، ارتباط زیادی با احکام شرعی مانند برخی عبادات، معاملات، عده زنان، مدت رضاع و برخی احکام اجتماعی و در نتیجه ایجاد نظم در زندگی فردی و اجتماعی دارد.