همراه با افزایش روند تولیدات آبزی پروری درجهان، میزان استفاده از پودر و روغن ماهی افزایش یافته است. به همین جهت استفاده از منابع پروتئینی گیاهی به منظور تعدیل هزینه های تولید و کاهش وابستگی به پودر ماهی اهمیت زیادی یافته است. مطالعه حاضر به منظور بررسی تأثیر جایگزینی پودر ماهی با پروتئین گیاهی فرآوری شده در جیره غذایی بر شاخص های رشد و تغذیه، مقادیر هورمون های تیروئیدی و ساختار بافتی دستگاه گوارش ماهی قزل آلای رنگین کمان (onchorynchus mykiss) طراحی گردید. پروتئین گیاهی مورد استفاده، نخود کابُلی (cicer arietinum) بود که برای از بین بردن ترکیبات ضد تغذیه ای آن از پرتوهای الکترون استفاده گردید. ماهیان مورد استفاده با وزن متوسط 4 ± 60 گرم به مدت 8 هفته با تیمارهای غذایی مختلف (با 20 ، 30 و 40 درصد جایگزینی نخود بدون پرتو دهی و 20 ، 30 و 40 درصد جایگزینی نخود پرتودهی شده به جای پودر ماهی، غذای دستی بدون نخود و غذای تجاری) تغذیه شدند. بر اساس نتایج به دست آمده، کمترین (04/0 ± 63/3 درصد) و بیشترین ( 12/0±7/3 درصد) مقادیر ضریب رشد روزانه به ترتیب مربوط به تیمارهای 3 (40 درصد جایگزینی با نخود بدون پرتو دهی) و 4 (20 درصد جایگزینی با نخود پرتودهی) بودند، ولی این مقادیر با مقادیر رشد سایر تیمارها تفاوت معنی دار آماری نداشت (05/0< p). بیشترین (02/0± 92/0) و کمترین (02/0 ±80/0) مقادیر شاخص تبدیل غذا به ترتیب مربوط به تیمارهای 3 (40 درصد جایگزینی با نخود بدون پرتو دهی) و 8 (تیمار تجاری) بودند. به جز تیمارهای 1 (20 درصد نخود بدون پرتو دهی) و 4 (20 درصد جایگزینی با نخود پرتو دهی شده)، سایر تیمارها تفاوت معنی داری از نظر مقادیر شاخص تبدیل غذا با تیمار تغذیه شده با غذای تجاری داشتند. بیشترین (01/0±42/0درصد) و کمترین (01/0±34/0درصد) مقادیر ارزش پروتئین تولیدی به ترتیب مربوط به تیمارهای چهار (20 درصد نخود پرتو دهی) وشش (40 درصد نخود پرتو دهی) بودند. در مجموع، تفاوت معنی داری در مقادیر ارزش پروتئین تولیدی بین تیمارهای آزمایشی وجود نداشت. حداقل (2/0±82/4 درصد) و حداکثر (5/0± 34/8 درصد) مقادیر هورمون تری یدوتایرونین (t3) به ترتیب مربوط به تیمارهای شاهد (غذای دستی بدون نخود) و یک (20 درصد نخود بدون پرتو دهی) بودند. حداقل (03/6 ± 34/6 نانوگرم در میلی لیتر) و حداکثر (6/0± 95/11نانوگرم در میلی لیتر) مقادیر هورمون تیروکسین (t4) نیز به ترتیب مربوط به تیمارهای سه (40 درصد نخود بدون پرتو دهی) و یک (20 درصد نخود بدون پرتو دهی) بودند. تفاوت معنی داری در مقادیر t3 بین تیمار یک (20 درصد نخود بدون پرتو دهی) و سایر تیمارها مشاهده شد (05/0p <)، در حالی که مقادیر t4در انتهای دوره بین تیمارهای مختلف، تیمار شاهد (غذای دستی بدون نخود) و غذای تجاری اختلاف معنی داری نداشتند. بررسی های بافت شناختی نشان دادند که بیشترین تغییرات بافتی حاصل از تغذیه با دانه نخود در بخش های قدامی و خلفی روده ماهیانِ تیمارهای پنج (30 درصد نخود پرتو دهی) و شش (40 درصد نخود پرتو دهی) و به صورت تخریب بافتی و در هم ریختگی سلولها و کرکهای روده ای بروز نمودند. بر اساس نتایج این مطالعه، جایگزینی دانه نخود به جای پودر ماهی تا حد40 درصد در جیره غذایی ماهی قزل آلای رنگین کمان امکان پذیر است و بهترین میزان جایگزینی پودر ماهی با دانه نخود بدون پرتو دهی در جیره غذایی ماهی قزل آلای رنگین کمان سطح 40 درصد پیشنهاد می گردد. بر این اساس، می توان با استفاده از پروتئین نخود به جای پود ماهی، هزینه تولید و نیاز به تأمین پودر ماهی را کاهش داد. کلمات کلیدی: قزل آلای رنگین کمان، onchorynchus mykiss، پروتئین گیاهی، رشد، هورمون های تیروئیدی، بافت شناسی دستگاه گوارش