چکیده به منظور ارزیابی تحمل به سرمای دیررس بهاره ی اکوتیپ های سیاهدانه(nigella sativa l.) در شرایط نسبتا کنترل شده، آزمایشی در سال 91-1390 در گلخانه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی، دانشگاه فردوسی مشهد اجرا شد. به این منظور پنج اکوتیپ سیاهدانه (بیرجند، سبزوار، فردوس، گناباد و نیشابور) پس از رشد و خوسرمایی در شرایط طبیعی، در معرض دماهای یخ زدگی (صفر، 5/1-، 3-، 5/4-، 6-، 5/7- و9- درجه سانتی گراد) قرار گرفتند. جهت تعیین پایداری غشاء، درصد نشت الکترولیت ها اندازه گیری و دمای کشنده 50 درصد نمونه ها بر اساس نشت الکترولیت ها (lt50el) محاسبه شد. درصد آسیب برگ ها در محیط آزمایشگاه به مدت دو هفته ارزیابی و بر اساس آن دمای کشنده 50 درصد آسیب زدگی بر اساس درجه نکروز در لوله ازمایش (lt50tt) ثبت شد. پس از یک ماه قرار داشتن گیاهان در شرایط گلخانه نیز درصد بقاء و رشد مجدد گیاهان بر اساس اندازه گیری صفاتی مانند ارتفاع، تعداد گره تولیدی، تعداد برگ، سطح سبز و وزن خشک گیاه تعیین شد و بر اساس داده های درصد بقا و وزن خشک گیاه، دمای کشنده 50 درصد گیاهان بر اساس درصد بقاء (lt50su) و دمای کاهنده 50 درصد وزن خشک (rdmt50 ) محاسبه شد. نتایج نشان داد که اثر دماهای یخ زدگی بر نشت الکترولیت ها معنی دار بود و با کاهش دما، نشت الکترولیت ها افزایش داشت و اکوتیپ های گناباد و فردوس به ترتیب کمترین و بیشترین میزان نشت الکترولیت و lt50el را دارا بودند. در شرایط آزمایشگاه درجه نکروز گیاهان در روز هفتم بیشترین همبستگی را با درصد نشت الکترولیت ها و بقاء گیاهان داشت. بیشترین درصد بقاء در گلخانه نیز متعلق به اکوتیپ سبزوار بود و اکوتیپ مذکور کمترین lt50su را نیز به خود اختصاص داد. از نظر صفات مربوط به رشد مجدد گیاهان، اکوتیپ فردوس کمترین و اکوتیپ های سبزوار و نیشابور بیشترین رشد مجدد در دوره بازیافت را داشتند و اکوتیپ سبزوار بیشترین وزن خشک وکمترین rdmt50 را دارا بود. بر اساس نتایج حاصله اکوتیپ های سبزوار، نیشابور و بیرجند تحمل به یخ زدگی نسبتا بیشتری از سایر اکوتیپ ها داشتند، با وجود این جهت درک بهتر پاسخ گیاه سیاهدانه به تنش سرمای دیر رس بهاره انجام آزمایش های تکمیلی در شرایط مزرعه و کنترل شده مفید خواهد بود.