نام پژوهشگر: مریم کلبادی نژاد

بررسی آزمایشگاهی و مطالعه سبکی کاشی های زرین فام موجود در آستانه حضرت معصومه(س)(حرم و موزه آستانه قم) و آستان حضرت رضا(ع)
پایان نامه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری - دانشگاه تربیت مدرس - دانشکده علوم انسانی 1391
  مریم کلبادی نژاد   جواد نیستانی

چکیده کاربرد زرین فام ها در معماری شامل محراب، افریزهای پهن اطراف محراب، بالا و پائین ازاره دیوار و کاشی های کوکبی است. مجموعه های پرکار و پرمحتوای کاشی های ستاره ای زرین فام که در پوشش سطح داخلی بنا استفاده شده اند، اغلب دارای کتیبه یا امضا است. محل قرار گرفتن آنها در ازاره دیوارهای بناهای مذهبی و غیرمذهبی است. کاشی های کوکبی، ترکیبی از نقش و کتیبه هستند. این نقش و کتیبه به اندازه ای کوچک هستند، به طوری که از فاصله بسیار نزدیکی باید آنها را خواند و مشاهده کرد. زیرا از فاصله چندمتری جزئیات کاشی ها دیده نمی شود و تنها طرح کلی، رنگ براق و ترکیب آن مشاهده می گردد. مضمون کتیبه های روی این کاشی ها شامل: 1- آیات قرآنی2- اشعار فارسی، شامل رباعیات و قطعات حماسی 3- احادیث نبوی و جملات قصار ائمه معصوم 4- مشخصات ساخت کاشی شامل: تاریخ ساخت، امضای سازنده و کاتب، بانی و محل ساخت کاشی است. مطالعه تک تک کاشی های کوکبی به دلیل کوچکی، ظرافت نقش بندی، تنوع کتیبه و حجم بالای تعداد کاشی های کوکبی صبوری بسیاری می طلبد به این ترتیب که تا به امروز مطالعه وسیعی در این مورد انجام نپذیرفته است. موضوع مورد تحقیق این رساله، مطالعه سبک شناختی و بررسی کتیبه کاشی های زرین فام کوکبی هشت پر، هشت ضلعی و خشتی به مرکزیت آستانه مقدسه حضرت معصومه(س) و حرم مطهر حضرت رضا(ع) همراه با مطالعات آزمایشگاهی است. مطالعه تطبیقی آن با آرامگاه امام زاده علی بن جعفر(ع) قم، بنا به ضرورت مجموعه مربوط به حضرت معصومه(س)، در آلبوم منسوب به رستمی است. در این رساله کتیبه های حاشیه کاشی ها قرائت، و در سه دسته اصلی قرار گرفتند. همچنین دلایل انتخاب مضامین خاص و روش های انتخاب و نگارش آنها مورد بحث قرار گرفته است. به وسیله روش آزمایشگاهی و طیف سنجی پیکسی عناصر تشکیل دهنده لعاب، جهت شناسائی محل ساخت و کارگاه های متعدد، در صورت وجود مورد بحث قرار گرفته است. کتیبه ها به ترتیب تواتر آیات قرآنی، اشعار فارسی و حدیث با مضامین اعتقادی، اجتماعی و تزکیه نفس قرائت گردید. موتیف غالب نقش هندسی- اسلیمی است. روش علمی آزمایشگاهی منشأ ساخت را کاشان و حداقل در دو کارگاه مشخص کرد.