نام پژوهشگر: علی ابریشم

منشا حس زیبایی شناسی در ناخودآگاه لایب نیتس و ناخودآگاه جمعی یونگ
پایان نامه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری - دانشگاه هنر - دانشکده هنرهای کاربردی 1392
  علی ابریشم   اسماعیل بنی اردلان

لایب نیتس یک فیلسوف - دانشمند و یونگ روانشناسی فیلسوف مسلک است . هدف نهایی نوشته پیش رو ، آشنایی با نگرش این دو اندیشمند در باب مقولات هنر و زیبایی است . اگرچه ایشان در زمینه های متفاوتی به تفکر درباره حقیقت پرداخته اند اما در مورد هستی شناسی باور به وجود امر فرا مادی و در مورد زیبایی شناسی و هنر تاکید بر جنبه ناخودآگاهانه این امور در نفس انسان ، محل همپوشانی اندیشه لایب نیتش و یونگ را شکل می دهند . امر فرا مادی مد نظر لایب نیتس جنبه وجودی و مذهبی دارد اما منظور یونگ از امر فرا مادی بیشتر یک واقعیت پیوسته روانی یعنی ناخودآگاه جمعی است . به باور ایشان معنای کامل هنر و زیبایی در امر فرا مادی حاضر است و از آنجا که شناخت انسان به مطلق امر فرا مادی دسترسی ندارد ، انسان تنها می تواند در مسیر آشنایی بیشتر با آن گام بردارد . این سیر با سیر نفس به سوی غایتش که در اندیشه لایب نیتس روحانی شدن نفس و نزد یونگ همگرا شدن " من " خودآگاهی با " خود " ناخودآگاهی است ، تطابق دارد . به اعتقاد لایب نیتس حصول خرده ادراکات ناشی از امر زیبا که توسط نفس و به شکل ناخودآگاه صورت می پذیرد حس زیبایی شناسی را شکل می دهد . اینگونه ادراکات از آنجا که نشانی از کمال مطلق را در بر دارند لذت آفرین هستند و لذت مستمر و پایدار برای نفس همان کمال و سعادت است . از نظر لایب نیتس ، فعالیت خصوصیت ذاتی روحانیت است و از نفس انسان که به خدایی کوچک می ماند ، خلاقیت فوران می کند . این خلاقیت ذاتی نفس ، خلق صنایع گوناگون از جمله هنر را برای او ممکن می سازد . امر فرا مادی مد نظر یونگ یعنی ناخودآگاه جمعی نیز صیرورت و خلاقیت محض را در ذات خود دارد . او معتقد است این خلاقیت زمانی در مورد هنر بروز می یابد که لیبیدو (نیروی حیات) تمرکزش را از نیازهای اولیه به سمت کارهای خلاقانه تغییر جهت دهد و به امری فراتر یعنی امر فرا مادی توجه کند . به اعتقاد یونگ ، هنر حقیقی در ناخودآگاه هنرمند ریشه دارد و خلاقیت ذاتی ناخودآگاهی در قالب شکل دادن به نماد تجلی می یابد . نماد معنای واحدی را در برنمی گیرد و واجد معانی متعدد است ، بنابراین هنر حقیقی که سرشار از نماد پردازی است همواره به تفسیر نیاز دارد . البته این تفسیر هرگز تفسیر واحدی نیست و هر مفسری تنها وجهی از وجوه آن را منکشف می سازد و معنای کامل هرگز در دسترس شناخت من خودآگاه قرار نمی گیرد .