نام پژوهشگر: حسن (غلامحسین) جعفری

بررسی سنتهای استخلاف، تغییر، امداد و استدراج در قرآن
پایان نامه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری - دانشگاه جامعه المصطفی العالمیه - دانشکده الهیات و معارف اسلامی 1383
  حسن (غلامحسین) جعفری   احمد مرادخانی

سنت الهی جریانی از ظهور صفات خداوند بر وفق ضوابط خاص و روش های مخصوص می باشد. سنت های الهی در قرآن با تعابیر گوناگونی از جمله امر، کلمه، مشیت، سنت، اراده و فطرت بیان شده است. سنت های الهی دارای ویژگی هایی از قبیل فراگیری، استمرار، تکرار، تخلف ناپذیری، عدم تبدیل و تحول ناپذیری می-باشد. همچنین این سنت ها منافاتی با اراده و اختیار انسان ندارد. سنت های الهی اقسامی دارد که سنت استخلاف، سنت تغییر، سنت امداد و سنت استدراج از جمله آن ها است. استخلاف بر دو نوع است؛ یکی استخلاف عام به معنای قرار دادن انسان به عنوان خلیفه خدا در زمین، و دیگری استخلاف خاص به معنای جایگزین ساختن اقوامی جدید به جای اقوام پیشین است. مهم ترین اهداف استخلاف شامل عمران زمین، تزکیه و تعلیم، و برپایی عدالت می باشد. سنت تغییر هم به این معنا است که خداوند متعال نعمات و الطافی را که به انسان ها و اقوام اعطا فرموده از آن ها سلب نمی کند، مگر این که آن ها خودشان زمینه سلب این نعمت ها و الطاف را فراهم نمایند. درباره عواملی که می تواند موجب تغییر نعمت ها شود می توان به ظلم، فسق و فجور، فحشا، خون ریزی و تکذیب آیات الهی اشاره کرد. سنت امداد نیز به این معنا است که خداوند به صورت غیبی بندگان خود را یاری می کند. این سنت دو سطح دارد، که سطح عام آن شامل همه انسان ها، و سطح خاص آن فقط شامل انسان های شایسته می شود. از عواملی که موجب امداد الهی می شود می توان به ایمان و عمل صالح، زهد و تقوی، اخلاص و مجاهدت در راه خدا اشاره کرد. اما سنت استدراج عبارت از این است که خداوند متعال کافران و گنهکاران را با اعطای نعمات فراوان به منظور گمراهی بیشتر روبرو می سازد، و سپس آن ها را دچار عذاب می نماید. این سنت هم در بعد اجتماعی و هم در بعد فردی، جریان می یابد. از مهم ترین عوامل استدراج از منظر قرآن می توان به تکذیب انبیا و آیات الهی اشاره کرد.