منظور از هدایت، راهنمایی به سوی خیر و صواب است، که به دوگونه نشان دادن راه و یا رساندن به مقصد واقعی، صورت می گیرد. در مقابل آن، ضلالت قرار دارد که به معنای انحراف و دوری از حق است. با توجه به آیات قرآن کریم، هدایت از جانب خداوند دارای دو نوع هدایت عامه و هدایت خاصه می باشد، که هدایت عامه خود، گاهی تکوینی و گاهی تشریعی است. هدایت عامه تکوینی آن هدایتی است که خداوند در طبیعت هر موجودی اعم از جمادات، نباتات و حیوانات قرار داده، و هر یک به مقتضای طبع خود به سوی کمال سیر می کند. منظور از هدایت عامه تشریعی نیز آن است که خدا تمام بشر را به وسیله ارسال رسل و انزال کتب هدایت می نماید. اما هدایت خاصه، هدایتی است ربانی، که اعطای حکیمانه خداوند به بندگانی خاص می باشد. انبیای الهی، پیشوایان معصوم و علمای ربانی که وارثان انبیا هستند، از عاملان اصلی هدایت از طرف خداوند می باشند، و همگی اهداف مشترکی را دنبال می کنند، که مهم ترین آن دعوت مردم به توحید و خداپرستی می باشد. عواملی چون یاد خدا، قلب سلیم، تهذیب نفس، تفکر و علم، به همراه ایمان، زمینه ساز هدایت در انسان می باشد. در مقابل، طاغوت های زمان، دوستان ناباب، تقلید از گذشتگان و پیروی از اکثریت نااهل، از عوامل ضلالت است که پیروی از شیطان، دنیاپرستی و هوای نفس زمینه های آن را فراهم می کند. از آن جا که تمام اموری که در نظام هستی جریان دارد، دارای مراحل و مراتبی است، هدایت و گمراهی انسان نیز ناگهانی انجام نمی شود و مراتبی دارد؛ بر این اساس، اسلام، ایمان و ولایت از مراتب هدایت بوده، و مریضی قلب، انحراف از حق و کفر، از مراتب ضلالت به شمار می رود. در مجموع می توان گفت خداوند انسان را به عنوان اشرف موجودات آفریده، و او را مشمول هدایت تکوینی و تشریعی نموده است، و انسان با اختیار خود، مسیر سعادت یا شقاوت را انتخاب می کند