همانطور که می دانیم ممکن است در هر جمع، گروه، حزب و یا جامعه ای افرادی تحت عنوان منافق وجود داشته باشند و با توجه به اینکه ظاهر این افراد با باطنشان تفاوت دارد و اینکه شناخت این افراد و نحوه ی رفتار با آنها مشکل است، بحث در مورد نفاق و منافق از اهمیت بالایی برخوردار است. منافق با ظاهری غیر از آنچه به آن معتقد است، می تواند در دل و ذهن افراد جامعه نفوذ کرده و تأثیر گذار باشد.تجربه نشان داده که شناخت منافقان بسیار مشکل و خطری که می توانند برای جامعه داشته باشند بسیار بالاست تا جایی که در مقاطع مختلف حتی بسیاری از خواص جامعه هم از این بابت ضربه خورده اند و به همین دلیل است که در لسان روایات وارده از معصومین(ع) به روشنی به این نکته می رسیم که منافق از کافر بدتر است، چون کفر کافر علنی و نحوه ی برخورد با او مشخص است، اما در مورد منافق قضیه به این شکل نیست. مخصوصاً اگر منافق بدذات و بدطینت در لباس دین و دینداری به میدان آید که در این صورت ممکن است طیف گسترده ای از افراد جامعه بخاطر نداشتن بصیرت کافی تحت تأثیر شخصیت به ظاهر صلاح منافقان قرار بگیرند و این همان موقعی است که کار رهبران جامعه در برخورد با منافقین بسیار دشوار می گردد. جامعه ی دوران امیرالمومنین(ع) و فضای سیاسی آن موقع آبستن حوادث مهم و پیچیده ای بود که منافقان در آن نقش اساسی داشتند. از این رو شناخت جوّ سیاسی آن موقع و بازشناسی گروههای منافق و نحوه ی رفتار حضرت علی(ع) با این گروهها و افراد بسیار مهم و درس آموز است. در این پژوهش سعی شده ابتدا در مورد نفاق، گونه های آن، ترسیم سیمای منافق، ریشه های نفاق و راه های شناخت نفاق و سپس در مورد منافقان عصر امیرالمومنین ع و جریان شناسی نفاق در عصر حضرت بحث شود.