کوکائین یک محرک روانی اعتیاد آور است، که اثرات روانی و ذهنی مثل سرخوشی شدید، روان پریشی حاد، حملات صرع گونه مثل دیسفوریا، اضطراب و افسردگی را در افراد بوجود می آورد. کوکائین اثرات متفاوتی بر سیستم های نوروترانسمیتری می گذارد. در حقیقت کوکائین به جایگاه انتقال دهنده های مونوآمین (سرتونین، دوپامین و نورآدرنالین) چسبیده و مانع بازجذب آنها به نورون پیش سیناپسی می¬شود. دوپامین یک انتقال¬دهنده عصبی مهم مغز به شمار می¬رود، که رفتارهای انگیزشی را برای پاداش¬های طبیعی و مواد مخدر تعدیل می¬کند. اثرات لذت¬بخش مواد مخدر بیشتر به علت افزایش غلظت سیناپسی دوپامین در هسته اکومبنس می-باشد. مدار عصبی دخیل در جستجوی مواد شامل کمپلکس آمیگدال بازولترال، قشر پیش لیمبیکی و هسته اکومبنس می باشد. شواهد نشان می¬دهند شبکه هیپوکامپی نقش مهمی را در انواع مختلف حافظه بازی می¬کند. به طوری که ارائه یک پاداش غیرمنتظره، شلیک قوی نورون¬های دوپامینی را به همراه دارد. از میان انتقال¬دهنده¬های عصبی هیپوکامپ، دوپامین نقش مهمی را در فعالیت¬های عصبی مرتبط با پاداش بر عهده دارد. از آنجا که هیپوکامپ از لحاظ عملکردی و آناتومی با سیستم دوپامینی مغز میانی ارتباط دارد، ارسال¬های دوپامینی را از vta دریافت می¬کند. گزارشات دیگر نشان می¬دهند که در افراد معتاد، به دلیل کاهش گیرنده¬های d3 و d2 در جسم مخطط، فعالیت مناطق مغزی مثل قشر سینگولای قدامی و قشر اربیتو فرونتال کاهش می¬یابد. بررسی¬ها نشان می¬دهند مکانیسم¬های مربوط به حافظه و پدیده¬های وابسته به آن، به فعال شدن گیرنده¬های d1 وابسته می باشد. یک نقش مهم دوپامین در شکل¬پذیری سیناپسی و حافظه از نقش آن در تقویت طولانی مدت سیناپسی (ltp) و تضعیف طولانی مدت سیناپسی (ltd) استنباط می¬شود. مکانیسم¬های هدفی که طی سمیت کوکائین یا شرایط اکسیداتیو رخ می¬دهند شامل افزایش در ترشح دوپامین است. افزایش این نوروترانسمیترها (به ویژه دوپامین) در شکاف سیناپسی سبب افزایش سطح گونه های باز فعال اکسیژن (ros) می¬شود. ویتامین c به عنوان یک سیستم دفاعی آنتی اکسیدانی سبب کاهش استرس اکسیداتیو و در نتیجه بهبود عملکردهای شناختی در افراد می شود. مطالعات نشان می¬دهند جنین¬هایی که در داخل رحم با کمبود ویتامین c مواجه شده اند، دچار اختلالات یادگیری و نورودژنراتیو می¬شوند. همچنین در مطالعات دیگر مشخص شده که ترکیبات آنتی¬اکسیدانی مثل ویتامین c مصونیت نوزادان را در برابر این اختلالات افزایش می دهد. مشخص شده که ویتامین های c و e به عنوان یک عامل مهم در سیستم دفاعی آنتی اکسیدانی مخصوصاً در سلول های مغزی محسوب می شود. استرس اکسیداتیو بعنوان اختلال در سیگنالینگ ردوکس تعریف می شود و می تواند سبب سوء عملکرد در اندام هایی مثل مغز، قلب، کبد و کلیه و طحال گردد. استرس اکسیداتیو سبب بالا رفتن پروکسیداسیون لیپید، اکسیداسیون پروتئین، تخریب dna و چندین سوء عملکرد آنزیمی در اثر افزایش سطح اکسیژن واکنش پذیر (ros) می شود. ros می تواند از طریق اختلال غیرمستقیم در تولید atp میتوکندریایی سبب افزایش یون 〖ca〗^(2+) در سیتوزول، در نتیجه فعال شدن پروتئازها، نوکلئازها و لیپازها شود. همچنین ros یک عامل مهم در پیری سلول های مغز به شمار می رود با توجه به تاثیر کراک-کوکائین روی استرس اکسیداتیو و نقش محوری سیستم دوپامینرژیک در فرایند حافظه، هدف پژوهش حاضر بررسی میزان و نحوه تاثیر کراک-کوکائین و اثرات آنتی اکسیدانی ویتامین c روی حافظه فضایی در رت¬های نر می باشد. مواد و روش ها: در این پژوهش از موش‏های صحرایی در محدوده وزنی 200 تا 250 گرم استفاده شد که به طور تصادفی در 9 گروه 6 تایی شامل: گروه کنترل، گروه شاهد (سالین)، گروه دریافت کننده دوز mg/kg 5 کراک-کوکائین، گروه دریافت کننده دوز mg/kg 15 کراک-کوکائین، گروه دریافت کننده دوز mg/kg 40 کراک-کوکائین، گروه ویتامین c با دوز mg/kg 50، گروه دریافت کننده دوز mg/kg 5 کراک-کوکائین به همراه ویتامین c، گروه دریافت کننده دوز mg/kg 15 کراک-کوکائین به همراه ویتامین c، گروه دریافت کننده دوز mg/kg 40 کراک-کوکائین به همراه ویتامین c تقسیم شدند. بعد از انجام تزریق طی 5 روز با استفاده از تست ماز آبی موریس حافظه فضایی موش های نر بررسی شد. در روز آخر پس از استخراج بافت مغزی از تمام رت ها، نمونه ها جهت تهیه محلول هموژن و سنجش آنزیم های استرس اکسیداتیو (cat،mda ، sod و prox) مورد استفاده قرار گرفت. تزریق دوز پایین کراک-کوکائین کاهش معناداری در حافظه فضایی نشان نداد، اما دوزهای بالای کراک-کوکائین سبب کاهش حافظه فضایی در موش های صحرایی نر شد. همچنین تیمار ویتامین c به همراه دوزهای کراک-کوکائین سبب تخفیف حافظه فضایی کاهش یافته توسط کراک-کوکائین شد. براساس نتایج حاصل از آنالیز داده های فعالیت آنزیم های آنتی اکسیدانی، میزان فعالیت آنزیم cat بین گروه کراک-کوکائین mg/kg 5 با گروه سالین، همچنین بین گروه کراک-کوکائین mg/kg 5 با گروه ویتامین c اختلاف معنی داری در سطح ( p<0/05) نشان داد. علاوه بر این بر اساس نتایج حاصل از آنالیز داده های فعالیت آنزیم های آنتی اکسیدانی، هیچ اختلاف معنی داری در میزان فعالیت آنزیم های mda ، sod و prox در بین گروه های آزمایش مشاهده نشد. کراک-کوکائین با افزایش استرس اکسیداتیو در نواحی مختلف مغزی، و همچنین با تاثیر بر روی سیستم دوپامینرژیک و کاهش گیرنده های دوپامینی سبب کاهش حافظه فضایی می شود. از طرفی تیمار با آنتی¬اکسیدان¬هایی مثل ویتامین c با کاهش استرس اکسیداتیو ناشی از کراک-کوکائین، سبب بهبود حافظه فضایی در موش های صحرایی نر می شود. که به نظر می رسد ویتامین c از طریق کاهش تشکیل ros القا شده توسط کراک-کوکائین سبب بهبود حافظه فضایی در موش های صحرایی نر می شود.