اواخر قرن چهارم و اوایل قرن پنجم هجری ،ایران به ویژه خراسان در نابسامانی و تشویش اوضاع سیاسی ،جنگ های داخلی ،تعدد روز افزون فرقه های مذهبی و نزاع بر سر حقانیت هر یک ،به سر برده است .آشفتگی های سیاسی و مذهبی منجر به رواج نا امنی ،فقر و غارت و دیگر نابسامانی های اجتماعی شده بود . میان ائمه و مشایخ متعصب و ریاکار ،که هر یک در پی کسب قدرت و محبوبیت اند ،ابوسعید ابو الخیر ،عارف مردمی ظهور می کند که با رفتار و گفتار محبت آمیز خود با تساهل و مردمداری و با تکیه بر کرامات خویش تأثیری شگرف بر مردمان آن عصر داشته و با کنش و رفتار و شیوه های تربیتی خاص خود به دور از هرگونه خصومت و خشونتی ،مردم و مریدان را متوجه رفتار نا?بهنجار خود کرده و به توبه واداشته است .همچنین مخالف ضد ارزش ها و هنجار های موجود جامعه عمل کرده و ضد ارزش های بسیاری را به ارزش مبدل کرده است . با توجه به اهمیت ابو سعید ابو الخیر به عنوان یکی از عرفای نامدارو تأثیر گذار برمردم به ویژه در جو حاکم آن عصر ،این پژوهش کوشیده است تا با بهره گیری از روش اسنادی و بر اساس تحلیل گفتمان و محتوایی به تبیین رابطه علٍّی بین متن کتاب اسرار التوحیدو سیاست ، اجتماع ودین و..پرداخته و با توجه به محتوای کتاب اسرار التوحید که بازتاب دهنده اوضاع سیاسی و اجتماعی اواخر قرن چهارم و اوایل قرن پنجم هجری است ،آن را بر اساس دیدگاه کنش اجتماعی جامعه شناسی بر مبنای ساختار اجتماع ،فرهنگ ،شخصیت ابو سعید ، مورد بررسی قرار دهد . واژگان کلیدی : کنش اجتماعی(ساختار اجتماع ،شخصیت ،فرهنگ ) ،ابوسعید ابو الخیر ،محمد بن منور ،اسرار التوحید