در این اثر جایگاه نفس از دیدگاه مولانا در مثنوی مورد تحقیق قرار گرفته است. نفس از اصطلاحات و تعابیر کلیدی و مهم در عرفان و تصوف است و در تمام منابع و میراث مکتوب عرفانی، مدخل خاصی بدین مقوله اختصاص یافته است. مثنوی نیز یک اثر عرفانی است و مولانا به عنوان یک عارف و متفکر دانا و آشنا با نفس و نفسانیات و تأثیر و تأثر آن در روح و روان انسان در موقعیت های گوناگون به سخن پردازی می پردازد. مولانا نفس را به دو مرحله انسانی و حیوانی تقسیم می کند. و برای نفس ناطقه که همان روح انسانی است سه مرتبه قائل می شود. 1. نفس امّاره 2. نفس لوّامه 3. نفس مطمئنه. او انسان شناس است و بیماری های اخلاقی انسان را ناشی از حجاب های نفس مثل حسد، کینه و شهوت می داند. بیشتر توجه مولانا به نفس امّاره بوده و چون خوی حیوانی نفس را با طبایع حیوانات و دیگر جانوران موذی متناسب دیده با استفاده از تشبیهات و تمثیلات گوناگون، درنده خویی نفس را به زیبایی به تصویر می کشد. او کلید انسان شدن را کنترل نفس و مجاهده و مبارزه با آن می داند. این تحقیق در چهار فصل تنظیم و تدوین شده است، که فصل اول به کلیّات تحقیق اختصاص دارد و در فصل دوم عرفان و نوع تصوف شاعر مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته و فصل سوم نیز به بررسی نفس از دیدگاه های مختلف اختصاص دارد. و در فصل چهارم نفس و متفرعات و متعلقات آن در مثنوی مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است.