چکیده تعلیم و تربیت یکی از اساسی ترین مسائل برای گسترش معارف و ترقی فرهنگی جامعه است. در عصر تجددخواهی ایران ما شاهد دو مرکز آموزشی، با محوریت تعلیم علوم دینی هستیم، مدرسه عالی سپهسالار که در دوره ی قاجار در اواخر عصر ناصری تأسیس شد، دیگری دانشکده ی علوم معقول و منقول که در اوایل حکومت پهلوی به دستور رضا شاه احداث گردید. میرزا حسین خان سپهسالار موسس مدرسه فوق، در دورانی که منصب حکومتی داشت در زمینه ی علمی اقداماتی انجام داد که پرارزش ترین آن، ساخت مدرسه عالی سپهسالار بود. وی این کار را به منظور تحکیم اصول و نشر و توسعه مبانی اسلامی انجام داد، اما این مدرسه برخلاف هدفی که بانی آن در نظر داشت، یعنی تلفیق علوم جدید با علوم قدیم، مسیر خود را طی کرد. بعد از این مرحله، رضاشاه نیز در زمان سلطنت خود، برای اینکه بتواند مراکز علوم دینی را تحت نظارت دولت و وزارت فرهنگ درآورد، مرکز جدیدی برای علوم دینی به نام دانشکده معقول و منقول دایر کرد. در سال های اولیه تأسیس دانشکده، امور مطابق با سیاست رضاشاه پیش می رفت، اما بعد از چند سال نفوذ سیاست پهلوی از میان رفت و بُعد دینی دانشکده به قوت خود باقی ماند. در این پژوهش سعی شد ابتدا به وضعیت آموزشی عصر قاجار سپس به شخصیت و اقدامات میرزا حسین خان سپهسالار بپردازیم و در مرحله ی بعدی انگیزه های تأسیس دانشکده معقول و منقول و تغییرات کمی و کیفی آن را در ادوار مختلف قبل از انقلاب اسلامی را بررسی کنیم .