حج یکی از واجبات دینی و شعائر مذهبی محسوب می گردد ، ولی در مقایسه با سایر احکام وواجبات دینی دارای تفاوتهایی می باشد .قرارداشتن محل اجرای مناسک در خارج از قلمرو سرزمینی ایرانیان وامکان استفاده سیاسی از آن توسط قدرتهای حاکم بر منطقه حجازدرجریان رقابتهای منطقه ای،حج را تبدیل به اهرمی در روابط سیاسی و دیپلماتیک نموده ، و لذا این پرسشها که حج چگونه توانسته در مقاطع زمانی خاص نقشی موثر در قطع و ایجاد روابط دیپلما تیک ایفا نماید، و در ادامه این تحولات به چه میزان در روند حج گزاری اتباع ایرانی تأثیر گذار بوده است بسیارمهم می باشد و پاسخ به آنها آشکار میسازد که در برهه های مختلف تاریخی ،روابط سیاسی و دیپلماتیک منطقه ای چه تأثیرات مهمی در روند حج گزاری ایرانیان داشته و بطور مثال مشخص می نماید که در خلال سالهای 1304 - 1299 ه.ش یعنی دورانی که شریف حسین حاکم مستقل منطقه حجاز در آرزوی برپایی خلافت اسلامی در سیمای خاندان هاشمی بسر می برد ودر این راه نیازشدید به تأیید و حمایت دولت ایران داشت ،این نگرش و رویکرد شریف حسین درآن روزها چگونه توانست دورانی طلایی را در روند حج گزاری ایرانیان بوجود اورد ، دوره ای بی سابقه که حداقل تا کنون تکرار نگردیده است . و یا در طی سالهای( 1354-1343ه. ش) که ناسیونالیسم عربی در شکل تند و افراطی (ناصریسم) حکومتهای سنتی و پادشاهی منطقه همچون حکومتهای آل سعود وپهلوی را اماج حملات خود قرار داده و تهدید می کرد ،این دشمن مشترک چگونه موجب نزدیکی دو حکومت شد وهمبستگی آنها فضایی بی سابقه در طول دوران حکومت آل سعود برای حج گزاری اتباع ایرانی فراهم آورد. در بررسی روند اجرائی حج گذاری ایرانیان متوجه میشویم که تا قبل ازحادثه گردن زدن یکی از حجاج ایرانی در مسجد الحرام (1322ه.ش) دولتمردان ایرانی فاقد آگاهی و شناخت لازم از اهمیت حج در مناسبات سیاسی دیپلماتیک منطقه ای بوده و تازه بعد از این حادثه وبحران ناشی از آن که موجب قطع روابط دیپلماتیک ایران و عربستان (بمدت 5 سال)گردید، پی به اهمیت موضوع برده و قدم هایی در جهت ساماندهی آن برداشتند که اوج این رویکرد در سال 50 ودر دستور شاه مبنی بر تمرکز امور حج در سازمان اوقاف ودر پی آن انتصاب منوچهر آزمون ومأموریت وی به انجام این مهم تجلی یافت ،در عین حال این موضوع که منوچهر آزمون چگونه و به چه صورت توانست ظرف حضور چندساله خود در راس سازمان اوقاف ، مدلی را بر اساس الگوی سیستم های مدیریتی تمرکز گرا وسوسیالیستی، طراحی و ساماندهی نماید که موجبات دگرگونی و تحول اساسی در روند حج گذاری ایرانیان گردد؛ خود سوالی مهم است که پاسخ به آن مستلزم بررسی روند حج گزاری در قبل و بعد از این تحولات می باشد.