نام پژوهشگر: آزاده امجدی

نقش هنرپروری و هنرپروران در خلق آثار نگارگری دوره ی صفوی
پایان نامه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری - دانشگاه علم و فرهنگ - دانشکده هنر و معماری 1393
  آزاده امجدی   یعقوب آژند

این پژوهش به بررسی "نقش هنرپروران در حمایت از خلق آثار نگارگری عهد صفوی" می پردازد، که در گستره ی پژوهش های تاریخی-تحلیلی قرار می گیرد. در این راستا دو فرضیه مطرح است؛ اول، هنرپروری و حمایت از نگارگری در اوایل دوره صفویه بیشتر از دربار سرچشمه می گرفت، اما در میانه دوره صفوی این حمایت به درون جامعه ایران نیز کشیده شد. دوم، انگیزه های سیاسی-اجتماعی، مهمترین دلایل حمایت هنرپروران از هنرمندان نگارگر این عصر بوده است. برای رسیدن به نتیجه با روش استقرایی، از جزئیات به کلیات و با توجه به سه پروسه وصف، ارزیابی و تحلیل به نقد و بررسی موضوع پرداختیم. ابتدا شرایط اجتماعی-سیاسی دوره صفوی و پس از آن جریان نگارگری این دوره بررسی شد. در نهایت بر اساس اسناد و مدارک تاریخی موجود هنرپروران و حامیان نگارگری شناسایی و مبتنی بر سلسله مراتب هرمی جامعه صفوی از شاه تا اعیان و اشراف جامعه طبقه بندی شدند. در انتها با در نظر گرفتن جریان تاریخیِ نقش این هنرپروران این نتیجه حاصل شد که در ابتدای عصر صفوی، علاقه و حمایت شاه اسماعیل، شاه تهماسب و همچنین شاهزادگان به نگارگری مهمترین عامل پیشرفت نگارگری در این دوره بود. اما از اواسط این عصر و بخصوص از دوره سلطنت شاه اسماعیل دوم عواملی همچون، کشته و یا کور شدن شاهزادگان به دست اسماعیل دوم، ضعف و نابینایی سلطان محمد خدابنده، قدرت گرفتن قزلباشان و روی آوردن آنها به هنرپروری، تمرکز بیشتر شاه عباس به معماری و عمران و آبادانی مملکت نسبت به حمایت از نگارگری و همزمان با آن شکل گیری طبقه غلامان خاصه و گرایش این غلامان به سفارش نسخ و آثار نگارگری، ظهور طبقه ی اعیان و بازرگانان از دوره شاه عباس اول و سفارش آثار تک برگی و دیوارنگاری توسط آنها و بی علاقگی و کم توجهی شاهان در اواخر دوره صفوی به هنر نگارگری، موجب کاهش حمایت شاه و دربار از هنر نگارگری و کشیده شدن این حمایت به سطوح پایین تر جامعه ایران شد. همچنین به این نتیجه رسیدیم که تا زمانی که هنرپروران نگارگری را وسیله ای کارآمد برای نمایش قدرت و شهرت سیاسی-اجتماعی خویش می دانستند، به این منظور آثار نگارگری ازرشمند و قابل توجهی را سفارش می دادند.